Дүрбіт

Дүрбіт, дөрвөт — қазіргі моңғолдардың құрамындағы ежелгі тайпа.

Көне моңғол жазбаларында дүрбіттерді Оғыз тайпалары одағының қият тайпасынан шыққан Бөрте Чинөнің (Н.Бичурин “Бертеченьхан” деп атаған) 12-ұрпағы, Добун Мергеннің ағасы Дува Соқырдан өрбиді деп көрсеткен.

Дува өлгеннен кейін оның төрт ұлы ағасы Добун Мергенге бағынбай бөлініп, Дөрвөндер (төрттік) атанып кетеді. Шыңғыс хан Жамұқадан бөлініп, жеке шаңырақ көтергенде Дүрбіттің Мөчи будун бастаған тобы Шыңғыс ханға келіп қосылады. Дүрбіт бұл кезде Орман елінің негізгі тобын құрайтын төрт ойраттың құрамында болған. Алғашында Дүрбіттер Шыңғыс ханның жарлығымен Хорчы Ноянның қол астында болады да, 1207 жылы Орман елін бағындыру үшін әдейі келген Жошыға бағынды. Дүрбіттің негізгі бөлігі 14 ғасырда бұрынғы қырғыз, наймандар мекен еткен Увс, Қарқара жотасы маңына қоныс аударып, сонда тұрақтап қалды. Мұнда қоныс тепкен Дүрбіттер кейін төрт ойрат тайпасы (чорос, дүрбіт, торгут, хошуд) құрамында Жоңғар хандығын құрып, жоңғарлардың қазақ даласына, Орталық Азияға жасаған шапқыншылығына қатысқан. Ал дүрбіттердің тағы бір бөлігі Шыңғыс хан әскерлерімен Орталық Азияға келіп, қалып қояды. Олардың ұрпақтары қазір өзбек, қырғыз, ноғай халықтары арасында кездеседі. Дүрбіт тайпасының ежелгі атауы, этно салты қазіргі Батыс Моңғолияда сақталған. Моңғолияның Увс аймағын, негізінен, баяуд, Дүрбіттер құрайды. Моңғол тілінде сөйлейді, будда дінін ұстанады, бірақ ежелгі салт-дәстүрі, этникалық ерекшеліктері сақталған.

Дереккөздер