Бөбек– — нәрестенің бір жасқа дейінгі кезі. Бөбек шарана болып туып, біртіндеп жоғары жүйке жүйесі қалыптаса бастайды. Іштен туа бітетін шартсыз рефлекстен басқа негізгі анализаторлары (көз, құлақ, т.б.) жетіле түседі. Бөбек ширай бастаған сайын, өріс алып, анализаторлары тітіркендіргіштерді ажырата алатын халге жетіп, қимыл-қозғалыстары дамиды. Мысалы, мойнын өздігінен қозғалтуға (2 — 3 айда дыбыс шыққан жаққа қарауы), қолы мен саусақтарын сезіне қимылдатуға (4 — 5 айда ұсынған затқа қол созуы) шамасы келе бастайды. 5 — 6 айда еңбектеп, 8 — 9 айда қаз тұрады. Бір жасқа келгенде жүре бастайды. Осы кезде тілінің шығуына даярлық кезеңі басталып, психикасының жетіле беруіне мүмкіндік туады.
- Бір жасқа жақын өз бетінше отырып, тұрады, кей бала 9-10 айлығында қаз тұрып, жүре де бастайды. Түрегеліп тұру, жүру оның танымын кеңейте түседі, ол бұрын көрмеген заттарымен әуестене бастайды. Үлкендермен -қатынасын да заттарды танып, бәлуге бағытталған сәттер байқалады. Сәби ойыншықтың , оны білгісі келеді. Бала дыбыс шығарып уілдейді, үлкендерге жылы шырай береді, ұмтылып, бір нәрсе айтқысы, сұрағысы келеді. Мұның аяғы кейде айқай, қыңқыл, жылауға барып ұштасады. Осылардың барлығы да өз айналасын қоршаған дүниемен шама-шарқына қарай байланыс жасауға талпынудың қажетінен туған жайлар. Осы кезде баланы сөйлеуге үйрете бастаған дұрыс. Балаға сөзді бұрмаламай жеткізгенде ғана жеке сөздерге , сөз тіркестеріне түсіне алатын болады. Сөздік сигналдар баланың есту, көру қабылдауына қатарынан әсер ететіндіктен, сөздің мәніне түсіну балаға онша қиынға түспейді. Бір жасар балада 10-15 сөз болады. Бұл – баланың актив сөздігін құрайды, өйткені енді сөздердің мәніне түсінеді, оларды өзі де айта алады. Бөбек алдымен заттың атын білдіретін, кейін оның өимылын білдіретін сөздерді меңгереді. Үшке аяқ басқанда өз айналасына байланысты айтылатын барлық сөздердің мәнін түсіне алады да, өзі де сөйлем құрастырып, «әңгімелесуге» жарап қалады.
Баланың тілі шығып, жүре бастауы оның түрлі қажеттерін өзі орындауға (тамақ ішу,киіну т.б.), әртүрлі заттарды атқаратын қызметін ұғынуға мүмкіндік береді. Бала біртіндеп нәрселердің негізгі, өзіне тән белгілерін, ортақ қасиеттерін аңғарады, кейбір сөздің мәнісіне түсініп, оларды жалпылай білетіндігін көрсетеді. Мәселен, балаға «мияуың қайда?» десе, оның бейнесін қимылмен білдіреді, немесе өз сөзімен жауап қайтарады. Мәселен, «мияу» деген сөз – бөбектің мысықты көргенін немесе оның дауысын естігенін, одан қорыққанын немесе ұстағысы келетінін білдіретін сигнал. Кейде ол жүннен істелген нәрселерді де осылай атайды. Бұл оның ойлауында жалпылау тәсілінің біртіндеп қалыптасып келе жатқандығын байқатады. Біртіндеп баланың ойлауында анализ, синтез тәсілдері пайда бола бастайды. Мәселен, ол ең алдымен үлкен қызыл шарды бір тұтас нәрсе деп ұғынса, кейін оның түсі, мүсіні жөнінде ойлауды үйренеді. Бұл жөнінде И.М.Сеченов былай дейді: «Сыртқы әлемнің заттарын бала тек бөлек күінде емес, сол тұтас заттардың бірімен-бірінің, сондай-ақ олардың әрбәр бөлшектерінің тұтас затқа қатысы қандай екенін біле бастайды... Баланың орашолақ ойынан барып біртіндеп ой тізбегі пайда болады». Үш жастағы бала үлкендердің сөзін (тақпақ, өлең, ертек) тыңдауға өте әуес келеді. Осыдан барып баланың ой-өрісін өсірудің, оған тәрбие берудің алғашқы сатысы басталады. Сөздік сигналдар бөбектердің мінез-құлқын тәрбиелеудегі шешуші рөлге ие бола отырып, тәрбиешілерге де зор міндет жүктейтіні сөзсіз. Осы кезден бастап балалардың сөйлеу белсенділігін арттыру үшін, ересек адамдар баламен үнемі сөйлесіп, пікірлесіп отырулары керек. Екі жасқақарай балада бір сөзден құралатын жай сөйлемдер, одан былай қарай екі-үш сөзден құралатын жай сөйлемдер туады. Екі жастың аяғында тіл дамудың жаңа кезеңі басталады. Бұл кезеңде бала ана тілінің көлемінде біраз сөздерді, атауларды меңгереді. Жанұяда жақсы тәрбие алған баланың осы уақыттағы сөздік қоры 800-1000-ға дейін жетеді. Бала кішкентай өлеңдер мен ертектерді тез жаттап алатын болады. Бұл айтылғандар оның барлық психикалық процестерінің дамуына (қабылдау, ес, ойлау, ерік т.б.) қолайлы жағдайлар болып табылады.
Дереккөздер
«Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 жыл, ISBN 5-89800-123-9, II том
Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
Бұл — мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Bobek nәrestenin bir zhaska dejingi kezi Bobek sharana bolyp tuyp birtindep zhogary zhүjke zhүjesi kalyptasa bastajdy Ishten tua bitetin shartsyz refleksten baska negizgi analizatorlary koz kulak t b zhetile tүsedi Bobek shiraj bastagan sajyn oris alyp analizatorlary titirkendirgishterdi azhyrata alatyn halge zhetip kimyl kozgalystary damidy Mysaly mojnyn ozdiginen kozgaltuga 2 3 ajda dybys shykkan zhakka karauy koly men sausaktaryn sezine kimyldatuga 4 5 ajda usyngan zatka kol sozuy shamasy kele bastajdy 5 6 ajda enbektep 8 9 ajda kaz turady Bir zhaska kelgende zhүre bastajdy Osy kezde tilinin shyguyna dayarlyk kezeni bastalyp psihikasynyn zhetile beruine mүmkindik tuady Bir zhaska zhakyn oz betinshe otyryp turady kej bala 9 10 ajlygynda kaz turyp zhүre de bastajdy Tүregelip turu zhүru onyn tanymyn kenejte tүsedi ol buryn kormegen zattarymen әuestene bastajdy Үlkendermen katynasyn da zattardy tanyp bәluge bagyttalgan sәtter bajkalady Sәbi ojynshyktyn ony bilgisi keledi Bala dybys shygaryp uildejdi үlkenderge zhyly shyraj beredi umtylyp bir nәrse ajtkysy suragysy keledi Munyn ayagy kejde ajkaj kynkyl zhylauga baryp ushtasady Osylardyn barlygy da oz ajnalasyn korshagan dүniemen shama sharkyna karaj bajlanys zhasauga talpynudyn kazhetinen tugan zhajlar Osy kezde balany sojleuge үjrete bastagan durys Balaga sozdi burmalamaj zhetkizgende gana zheke sozderge soz tirkesterine tүsine alatyn bolady Sozdik signaldar balanyn estu koru kabyldauyna katarynan әser etetindikten sozdin mәnine tүsinu balaga onsha kiynga tүspejdi Bir zhasar balada 10 15 soz bolady Bul balanyn aktiv sozdigin kurajdy ojtkeni endi sozderdin mәnine tүsinedi olardy ozi de ajta alady Bobek aldymen zattyn atyn bildiretin kejin onyn oimylyn bildiretin sozderdi mengeredi Үshke ayak baskanda oz ajnalasyna bajlanysty ajtylatyn barlyk sozderdin mәnin tүsine alady da ozi de sojlem kurastyryp әngimelesuge zharap kalady dd Balanyn tili shygyp zhүre bastauy onyn tүrli kazhetterin ozi oryndauga tamak ishu kiinu t b әrtүrli zattardy atkaratyn kyzmetin ugynuga mүmkindik beredi Bala birtindep nәrselerdin negizgi ozine tәn belgilerin ortak kasietterin angarady kejbir sozdin mәnisine tүsinip olardy zhalpylaj biletindigin korsetedi Mәselen balaga miyauyn kajda dese onyn bejnesin kimylmen bildiredi nemese oz sozimen zhauap kajtarady Mәselen miyau degen soz bobektin mysykty korgenin nemese onyn dauysyn estigenin odan korykkanyn nemese ustagysy keletinin bildiretin signal Kejde ol zhүnnen istelgen nәrselerdi de osylaj atajdy Bul onyn ojlauynda zhalpylau tәsilinin birtindep kalyptasyp kele zhatkandygyn bajkatady Birtindep balanyn ojlauynda analiz sintez tәsilderi pajda bola bastajdy Mәselen ol en aldymen үlken kyzyl shardy bir tutas nәrse dep ugynsa kejin onyn tүsi mүsini zhoninde ojlaudy үjrenedi Bul zhoninde I M Sechenov bylaj dejdi Syrtky әlemnin zattaryn bala tek bolek kүinde emes sol tutas zattardyn birimen birinin sondaj ak olardyn әrbәr bolshekterinin tutas zatka katysy kandaj ekenin bile bastajdy Balanyn orasholak ojynan baryp birtindep oj tizbegi pajda bolady Үsh zhastagy bala үlkenderdin sozin takpak olen ertek tyndauga ote әues keledi Osydan baryp balanyn oj orisin osirudin ogan tәrbie berudin algashky satysy bastalady Sozdik signaldar bobekterdin minez kulkyn tәrbieleudegi sheshushi rolge ie bola otyryp tәrbieshilerge de zor mindet zhүktejtini sozsiz Osy kezden bastap balalardyn sojleu belsendiligin arttyru үshin eresek adamdar balamen үnemi sojlesip pikirlesip otyrulary kerek Eki zhaskakaraj balada bir sozden kuralatyn zhaj sojlemder odan bylaj karaj eki үsh sozden kuralatyn zhaj sojlemder tuady Eki zhastyn ayagynda til damudyn zhana kezeni bastalady Bul kezende bala ana tilinin koleminde biraz sozderdi ataulardy mengeredi Zhanuyada zhaksy tәrbie algan balanyn osy uakyttagy sozdik kory 800 1000 ga dejin zhetedi Bala kishkentaj olender men ertekterdi tez zhattap alatyn bolady Bul ajtylgandar onyn barlyk psihikalyk procesterinin damuyna kabyldau es ojlau erik t b kolajly zhagdajlar bolyp tabylady Derekkozder Қazakstan Ұlttyk encklopediya Bas redaktor Ә Nysanbaev Almaty Қazak enciklopediyasy Bas redakciyasy 1998 zhyl ISBN 5 89800 123 9 II tom Bul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet Bul makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz Bul eskertudi dәldep auystyru kazhet