Бит (лат. Anoplura) — адамның және сүтқоректілердің қанын сорып тіршілік ететін ұсақ жәндіктер отряды. Қылтанақты түтікшенің ішінде орналасқан ауыз мүшесі шаншып-соруға бейімделіп тұмсықшаға айналған. Қылтанақтарының жәрдемімен, тұмсықша жабын қабықты тесіп, теріге енеді. Басы мен көкірегі кішкене, құрсақ бөлімі жалпақтау. Көкірегінде үш жұп келте аяқтары бар, олардың ұшында матаға немесе шашқа жабысуға бейімделген имек тырнақтары жақсы жетілген. Биттің жануарлардың түгіне немесе адамның киіміне, шашына жабысқан жұмыртқасынан (сіркесінен) дернәсіл шығып, ол 3 рет түлеп, ересек Битке айналады.
Тарихы
Биттер – Ежелгі қытайлардың нанымы бойынша алғашқы алып адам денесіндегі паразиттер, ол өлген соң адамдарға айналған. Орта ғасырда Еуропада биттерді «құдайдың меруерті» санаған, олардың бойында «христиан қаны» бар, олардың негізгі қасиетті белгісі өмір бойы жуынбау еді. Бір – бірінен бит іздеу олардың достық белгісі еді. Италияндық поэт (1569-1625) өзінің өлең жолдарында өзінің ғашығының. «Бит және бүрге» ағайынды Гриммдерман ертегісінде бит су тасқынына себепші болады. Биттің жоқ болуы Украинада жаман белгі саналды, ерте өлімді білдірді. Орыстар арасынды биттері көп жай адам бақытты және жолы болғыш саналды. Бұны орыстардың мақал – мәтелдерінен көруге болады: «Бит бар жерде береке бар». Түс жорушы Миллердің айтуынша, түсінде бит көрсе, қайғы мен қасіретті, жағымсыз оқиғаларды білдіреді екен, ал славяндықтар нанымы бойынша, керісінше, түсінде бит көру байлық пен ақшаны білдіреді. «Осыдан 100 жыл бұрын Гарденбургтік шведтер бұл жәндіктіңтің көмегімен губернатор сайлауын өткізді»,- деп жазды П.И.Мариковский. Бұл орынға дәмелілер үстелді жағалай отырып, тура ортасына орналастырылған бұл жәндікке сақалдарын төседі. Кімнің сақалына бұл жәндік өрмелеп шықса, сол бургомистр болып сайланатын болған. Г.К.Честерон (1874-1936) өзінің әлеуметтік «Бит, шаш және билік» эссесінде ағылшындық пікірді қозғады, бит жабыспас үшін кедей отбасының қыздарының шашын өсіруіне тыйым салған. Паразиттердің пайда болуының шынайы себебімен үкімен күресудің орнына, кедей отбасы ата – аналарына көп мөлшерде айыппұл төлетті, - деп жазды автор.
Биттердің түрлері
Биттің 300-ге жуық түрі белгілі. Олар 3 тұқымдасқа бөлінген:
- тұқымдасына (лат. Hacmatopііdae) жылқы, сиыр, қоян, бұғы, шошқа, т.б. жануарлар биті жатады;
- суда тіршілік ететін омыртқалы жануарларда кездеседі, мысалы, ;
- тұқымдасына жататын биттер, тек адамдар мен маймылдарда масылдық тіршілік етеді.
Адамда биттің 3 түрі кездеседі:
Сүтқоректі жануарлардың Биттері адамға ауыспайды және олар әр түрлі жануарлардың өзіне ғана тән болады. Бит денені қышытып мазасыздандыруымен қатар, аса қауіпті жұқпалы аурулардың (бөртпе, сүзек,оба, туляремия) қоздырғыштарын таратады. Биттеуді (педикулез) болдырмау үшін тазалық сақтау қажет.
Дереккөздер
- «Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 жыл, ISBN 5-89800-123-9, II том
Бұл — мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Baska magynalar үshin Bit degen betti karanyz Bit lat Anoplura adamnyn zhәne sүtkorektilerdin kanyn soryp tirshilik etetin usak zhәndikter otryady Қyltanakty tүtikshenin ishinde ornalaskan auyz mүshesi shanshyp soruga bejimdelip tumsykshaga ajnalgan Қyltanaktarynyn zhәrdemimen tumsyksha zhabyn kabykty tesip terige enedi Basy men kokiregi kishkene kursak bolimi zhalpaktau Kokireginde үsh zhup kelte ayaktary bar olardyn ushynda mataga nemese shashka zhabysuga bejimdelgen imek tyrnaktary zhaksy zhetilgen Bittin zhanuarlardyn tүgine nemese adamnyn kiimine shashyna zhabyskan zhumyrtkasynan sirkesinen dernәsil shygyp ol 3 ret tүlep eresek Bitke ajnalady BitTarihyBitter Ezhelgi kytajlardyn nanymy bojynsha algashky alyp adam denesindegi parazitter ol olgen son adamdarga ajnalgan Orta gasyrda Europada bitterdi kudajdyn meruerti sanagan olardyn bojynda hristian kany bar olardyn negizgi kasietti belgisi omir bojy zhuynbau edi Bir birinen bit izdeu olardyn dostyk belgisi edi Italiyandyk poet 1569 1625 ozinin olen zholdarynda ozinin gashygynyn Bit zhәne bүrge agajyndy Grimmderman ertegisinde bit su taskynyna sebepshi bolady Bittin zhok boluy Ukrainada zhaman belgi sanaldy erte olimdi bildirdi Orystar arasyndy bitteri kop zhaj adam bakytty zhәne zholy bolgysh sanaldy Buny orystardyn makal mәtelderinen koruge bolady Bit bar zherde bereke bar Tүs zhorushy Millerdin ajtuynsha tүsinde bit korse kajgy men kasiretti zhagymsyz okigalardy bildiredi eken al slavyandyktar nanymy bojynsha kerisinshe tүsinde bit koru bajlyk pen akshany bildiredi Osydan 100 zhyl buryn Gardenburgtik shvedter bul zhәndiktintin komegimen gubernator sajlauyn otkizdi dep zhazdy P I Marikovskij Bul orynga dәmeliler үsteldi zhagalaj otyryp tura ortasyna ornalastyrylgan bul zhәndikke sakaldaryn tosedi Kimnin sakalyna bul zhәndik ormelep shyksa sol burgomistr bolyp sajlanatyn bolgan G K Chesteron 1874 1936 ozinin әleumettik Bit shash zhәne bilik essesinde agylshyndyk pikirdi kozgady bit zhabyspas үshin kedej otbasynyn kyzdarynyn shashyn osiruine tyjym salgan Parazitterdin pajda boluynyn shynajy sebebimen үkimen kүresudin ornyna kedej otbasy ata analaryna kop molsherde ajyppul toletti dep zhazdy avtor Bitterdin tүrleriBittin 300 ge zhuyk tүri belgili Olar 3 tukymdaska bolingen tukymdasyna lat Hacmatopiidae zhylky siyr koyan bugy shoshka t b zhanuarlar biti zhatady suda tirshilik etetin omyrtkaly zhanuarlarda kezdesedi mysaly tukymdasyna zhatatyn bitter tek adamdar men majmyldarda masyldyk tirshilik etedi Adamda bittin 3 tүri kezdesedi lat Pediculus capitis lat P vestimenti lat Phthirus pubis Sүtkorekti zhanuarlardyn Bitteri adamga auyspajdy zhәne olar әr tүrli zhanuarlardyn ozine gana tәn bolady Bit deneni kyshytyp mazasyzdandyruymen katar asa kauipti zhukpaly aurulardyn bortpe sүzek oba tulyaremiya kozdyrgyshtaryn taratady Bitteudi pedikulez boldyrmau үshin tazalyk saktau kazhet Derekkozder Қazakstan Ұlttyk encklopediya Bas redaktor Ә Nysanbaev Almaty Қazak enciklopediyasy Bas redakciyasy 1998 zhyl ISBN 5 89800 123 9 II tom Bul makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz Bul eskertudi dәldep auystyru kazhet