Беғазы қорымы Қарағанды облысының республикалық маңызы бар тарих және мәдениет ескерткіштер тізіміне енген қола ерте тем

Беғазы қорымы – Қарағанды облысының республикалық маңызы бар тарих және мәдениет ескерткіштер тізіміне енген қола, ерте темір дәуірінен сақталған бейіттер тобы. Қазақстанның ең маңызды және көрнекті ескерткіштерінің бірі.

Орналасқан жері

Қарағанды облысы Ақтоғай ауданы Ақтоғай ауылынан оңтүстік-шығысқа қарай 40 км жерде, Қаратал (Беғазы) өзенінің оң жағалауында.

Кезеңі

б.з.б.ХІІ-Х ғғ., б.з.ХV-ХVІІ ғғ.

Зерттелуі

Қорымды алғаш рет 1946 жылы Ә.X. Марғұлан зерттеген. 1947-1952 жылдар аралығында зерттеу және қазба жұмыстарын Ә.X. Марғұлан, К.А. Ақышев, А.М. Оразбаев, Л.Р. Кызласов (Мәскеу қ.) жүргізді. 2003 жылы Беғазы қорымын зерттеу жаңартылды. Оған Ә. Х. Марғұлан атындағы археология институты, Е.А. Букетов атындағы Қарағанды мемлекеттік университеті тұсындағы Сарыарқа археологиялық институты, Қарағанды облысы мәдениет департаменті және облыстық тарих және мәдениет ескерткіштерін қорғау Мемлекеттік инспекциясы ат салысуда.
Мамандармен Беғазы шатқалында Андронов дәуірінің 50 қоршауы, Беғазы-Дәндібай кезеңінің 6 кесенесі, 12 тас, тас-топырақ қорғандары, 3 шитті мазар және қазақ уақытының 250-ге жуық кішкентай тас қабірлері тіркелген. Мұндай ескерткіштердің кең уақыттық ауқымы Беғазы қорғанын шын мәнінде бірегей киелі нысандар қатарына жатқызуға мүмкіндік береді.

Қорым сипаты

Беғазы қорымында қола, ерте темір дәуірлерінің бейіттері және ортағасырлық 57, кейінгі кездердегі 100-ге жуық қазақ бейіттері бар. Қорымның аумағы 240x570 м. 20 бейіт зерттелді. Оның 14-і андрон мәдениетінен Беғазы-Дәндібай мәдениетіне өту кезеңіне жатады. Өтпелі кезең бейіттері өңделген төртбұрыш, шаршы, дөңгелек пішімді жалпақ гранит тастарды қырынан, жоғарғы жағын ортаға қарай еңкейте көміп, құрастырылған қоршаулар түрінде болады. Мәйітті оның ортасындағы тас жәшіктерге жерлеген. Кейбір қоршаудың ішінде қос жәшік қатар салынған. Олар ертеректе тоналған. Сақталған мәйіт сүйектерінің қалдығына қарап, олардың бүктетіліп, қырынан, басын батысқа беріп жерленгені, кейбірінің мүрдесін өртеп, күлін көмгені анықталды.
Бейіттер ішінен андрон мәдениетінің соңғы кезеңіне тән, өрнегі мен пішімі жақсы сақталған көзелер мен олардың сынықтары, жебенің тастан жасалған ұшы, мыстан, илемеден жасалған моншақтар, киімге тағылатын өрнекті жапсырмалар, алтынмен аптаған салпыншақтар мен екі дөңгелек сырға, т.б. заттар табылды.
Беғазы қорымындағы қоршаулардың пішімі мен құрылысы, табылған бұйымдар Орталық Қазақстанда қола дәуірінің соңғы кезеңінде өмір сүрген тайпалардың жерлеу салты, діни сенімдері, қолөнері туралы құнды мағлұмат береді.

Дереккөздер

Қазақстанның тарихи-мәдени нысандарының және жаппай зиярат ету орындарының альбомы/ ; ҚР Мәдениет және спорт министрлігі, Қазақ ғылыми-зерттеу мәдениет институты ; [жоба авторы Т. Бекбергенов ; бас ред. А. Р. Хазбулатов]... – Астана : [б. ж.], 2018. - 495 б., суретті; . – Библиогр.: 490 б. . – 100 дана – ISBN 978-9961-23-485-9
Қазақ энциклопедиясы
Қазақ мәдениеті. Энциклопедиялық анықтамалық. Алматы: “Аруна Ltd.” ЖШС, 2005 ISBN 9965-26-095-8

[1] Қазақстанның тарихи-мәдени нысандарының және жаппай зиярат ету орындарының альбомы/ ; ҚР Мәдениет және спорт министрлігі, Қазақ ғылыми-зерттеу мәдениет институты ; [жоба авторы Т. Бекбергенов ; бас ред. А. Р. Хазбулатов]... – Астана : [б. ж.], 2018. - 495 б., суретті; . – Библиогр.: 490 б. . – 100 дана – ISBN 978-9961-23-485-9

[source1-2] Қазақ энциклопедиясы

[3] Қазақ мәдениеті. Энциклопедиялық анықтамалық. Алматы: “Аруна Ltd.” ЖШС, 2005 ISBN 9965-26-095-8