Батыс Қарахан қағандығы - Мәуреннахрдағы ортағасырлық мемлекет. Қарахан мемлекетінде Әли Арслан хан (қ. Әли ибн Мұса) мен Хасан Боғра хан балалары арасында билік үшін күрес үдей түсіп, бұл күрес 1041 жылы мемлекеттің Шығыс Қарахан қағандығы және Батыс Қарахан қағандығы болып бөлінуіне алып келді. Әли Арслан хан ұрпағының үлесіне тиген Батыс Қарахан қағанатының территориясы Мауераннахрды және Ферғананың батыс бөлігін қамтыды. Сырдария өңірі екі қағанаттың үнемі талас жеріне айналып, оған иелік ету қағанаттардың қуатына орай өзгеріп отырды. Батыс Қарахан қағанатының астанасы алғашында Үзкент, одан соң Самарқан болды. Мемлекет басшысы “хақан” лауазымын иемденді. Батыс Қарахан қағанатында Қарахан мемлекетіндегідей үлестік басқару жүйесі сақталды. Жоғарғы билеуші - хақан жанында басқарушы кеңсе (диуан) болды. Ол мынандай лауазым иелерінен тұрды: уәзір (ходжаий бузурга), қазынашы (әр-расаил), әскербасы (сахибшурат), пошта мен жергілікті билеушілердің қызметін қадағалаушы (сахиббарид), қаржы ісін бақылаушы (мушрифа), сауда ісі мен қолөнер өнімдерінің сапасын бақылаушы (мухтасиба), сот ісін жүргізуші (қази), діни мекемелердің мүлкін басқарушы (уақап). Іс-қағаздары түрік және араб тілдерінде жүргізілді. Батыс Қарахан қағанатында егіншілік, мал шаруашылығы, қолөнер, сауда дамыды. Ұлы Жібек жолы тармақтары Батыс Қарахан қағандығы жері арқылы өтті. Самарқан, Бұхара қалалары ислам мәдениетінің ірі орталықтары ретінде танылды. Батыс Қарахан қағанаты қалаларында мемлекет қаржыландырумен оқытатын медреселер және емдеу орындары болды. 1089 жылы Салжұқ сұлтандығының сұлтаны Мәлік шах I көп әскермен Батыс Қарахан қағанаты шекарасына баса көктеп кіріп, оның астанасы Самарқанды басып алды. Батыс Қарахан қағанаты басшысы өзін Мәлік шахтың вассалы деп мойындауға мәжбүр болды. Сөйтіп Батыс Қарахан қағанаты салжұқтардың билігіне өтті. Салжұқтар Қарахан әулетінен өздеріне қолайлы адамдардан хақан тағайындап отырды. 1102 жылы Тараздың билеушісі Қадырхан Жабыраил салжұқтардың Мауераннахрдағы саяси үстемдігіне қарсы шықты. Бірақ ол Термез қаласы түбінде салжұқтардан жеңіліп, қаза болды. билігі (1132-41) кезінде Батыс Қарахан қағанатына қарақытайлар шабуыл жасады. 1141 жылы Самарқан қаласы маңындағы Қатуан жазығындағы шайқаста Салжұқ сұлтандығының сұлтаны Санжар мен Батыс Қарахан қағанатының біріккен әскері қарақытайлықтардан жеңіліс тапты. Батыс Қарахан қағанаты қарақытайлардың вассалына айналды. XII ғасырдың ортасына қарай әрбір иелікті билеген ақсүйектер арасында таққа талас үдеп, Батыс Қарахан қағанатын әлсірете түсті. 1156 жылы Батыс Қарахан қағанатындағы билік тізгіні Шығыс Қарахан қағанатын билеген Хасан әулетінің қолына көшті. Батыс Қарахан қағанатының соңғы хақаны болды. Ол 1212 жылы Хорезм шаһы қолынан қаза тапты. Сөйтіп, Мауераннахрда Қарахандар әулетінің билік жүргізуі аяқталды.
Сыртқы сілтемелер
![]() | Бұл — мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет. |
Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
Бұл мақалада еш сурет жоқ. Мақаланы жетілдіру үшін қажетті суретті енгізіп көмек беріңіз. Суретті қосқаннан кейін бұл үлгіні мақаладан аластаңыз.
|
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Batys Қarahan kagandygy Mәurennahrdagy ortagasyrlyk memleket Қarahan memleketinde Әli Arslan han k Әli ibn Musa men Hasan Bogra han balalary arasynda bilik үshin kүres үdej tүsip bul kүres 1041 zhyly memlekettin Shygys Қarahan kagandygy zhәne Batys Қarahan kagandygy bolyp bolinuine alyp keldi Әli Arslan han urpagynyn үlesine tigen Batys Қarahan kaganatynyn territoriyasy Mauerannahrdy zhәne Fergananyn batys boligin kamtydy Syrdariya oniri eki kaganattyn үnemi talas zherine ajnalyp ogan ielik etu kaganattardyn kuatyna oraj ozgerip otyrdy Batys Қarahan kaganatynyn astanasy algashynda Үzkent odan son Samarkan boldy Memleket basshysy hakan lauazymyn iemdendi Batys Қarahan kaganatynda Қarahan memleketindegidej үlestik baskaru zhүjesi saktaldy Zhogargy bileushi hakan zhanynda baskarushy kense diuan boldy Ol mynandaj lauazym ielerinen turdy uәzir hodzhaij buzurga kazynashy әr rasail әskerbasy sahibshurat poshta men zhergilikti bileushilerdin kyzmetin kadagalaushy sahibbarid karzhy isin bakylaushy mushrifa sauda isi men koloner onimderinin sapasyn bakylaushy muhtasiba sot isin zhүrgizushi kazi dini mekemelerdin mүlkin baskarushy uakap Is kagazdary tүrik zhәne arab tilderinde zhүrgizildi Batys Қarahan kaganatynda eginshilik mal sharuashylygy koloner sauda damydy Ұly Zhibek zholy tarmaktary Batys Қarahan kagandygy zheri arkyly otti Samarkan Buhara kalalary islam mәdenietinin iri ortalyktary retinde tanyldy Batys Қarahan kaganaty kalalarynda memleket karzhylandyrumen okytatyn medreseler zhәne emdeu oryndary boldy 1089 zhyly Salzhuk sultandygynyn sultany Mәlik shah I kop әskermen Batys Қarahan kaganaty shekarasyna basa koktep kirip onyn astanasy Samarkandy basyp aldy Batys Қarahan kaganaty basshysy ozin Mәlik shahtyn vassaly dep mojyndauga mәzhbүr boldy Sojtip Batys Қarahan kaganaty salzhuktardyn biligine otti Salzhuktar Қarahan әuletinen ozderine kolajly adamdardan hakan tagajyndap otyrdy 1102 zhyly Tarazdyn bileushisi Қadyrhan Zhabyrail salzhuktardyn Mauerannahrdagy sayasi үstemdigine karsy shykty Birak ol Termez kalasy tүbinde salzhuktardan zhenilip kaza boldy biligi 1132 41 kezinde Batys Қarahan kaganatyna karakytajlar shabuyl zhasady 1141 zhyly Samarkan kalasy manyndagy Қatuan zhazygyndagy shajkasta Salzhuk sultandygynyn sultany Sanzhar men Batys Қarahan kaganatynyn birikken әskeri karakytajlyktardan zhenilis tapty Batys Қarahan kaganaty karakytajlardyn vassalyna ajnaldy XII gasyrdyn ortasyna karaj әrbir ielikti bilegen aksүjekter arasynda takka talas үdep Batys Қarahan kaganatyn әlsirete tүsti 1156 zhyly Batys Қarahan kaganatyndagy bilik tizgini Shygys Қarahan kaganatyn bilegen Hasan әuletinin kolyna koshti Batys Қarahan kaganatynyn songy hakany boldy Ol 1212 zhyly Horezm shaһy kolynan kaza tapty Sojtip Mauerannahrda Қarahandar әuletinin bilik zhүrgizui ayaktaldy Syrtky siltemelerҚazak enciklopediyasy Bul makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz Bul eskertudi dәldep auystyru kazhet Bul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet Bul makalada esh suret zhok Makalany zhetildiru үshin kazhetti suretti engizip komek beriniz Suretti koskannan kejin bul үlgini makaladan alastanyz Suretti mynnan tabuga bolady osy makalanyn takyrybyna bajlanysty suret Ortak korda tabyluy mүmkin makalanyn ozge til uikilerindegi nuskalaryn karap koriniz oziniz zhasagan suretti zhүkteniz avtorlyk kukykpen korgalgan suret kospanyz