Қазіргі тілімізде — адам жіліншегінің сыртқы етті жерін осылай атаймыз: «Бұлшық етті білек пен балтырдан күшті дене жоқ» (Сейфуллин).
Әдетте адам сирағының тізеге жақын жері еттірек болғандықтан жуандау келеді. Оның «балтыр» атауына ие болуы да толық, жуандығымен байланысты ма деген ой келеді. Бұл жорамалға итермелеп отырған кейбір тіл деректері. Мысалы, якут тілінде: балчыр — толықтау деген мағынаны ұғындырады. Якут тіліндегі «балчыр» тұлғасының қазақтардың айтуында «балтыр» болып дыбысталуын — түркі тілдеріне тән ч, т дыбыстарының өзара сәйкестігінен деп түсінген жөн (қазақша — қашыр, құмықша - қачыр, ноғайша — қатыр т. б.).
Бұл болжамға екінші бір себепші болып отырған нәрсе — моңғол тілінің дерегі. моңғолша: балтгар — жуан деген мағынаға мезгейді. Мүның қазақ тіліне ауысқанда «балтыр» қалпында естілуі де тіл заңдылығынан сырт кетпейді. Қазақ әдеби тілі мен жергілікті ерекшеліктерді салыстыра қарасақ, ол заңдылықты анық байқаймыз. Мысалы, әдеби тілде — «киіз», «құман», «біз» (етікші құралы) болса, кейбір жергілікті ерекшеліктерде бұл сөздер «кигіз», «құмған», «бігіз» дыбыстық құрамында айтыла береді. Демек, моңғол тіліндегі «балтгар» қазақ тіліне ауысқанда «г» дыбысынан арылып, «балтар» одан әрі — «балтыр» болып қалыптасқан. Сөйтіп, «балтыр» дегеніміз «жуан», «толықша» ұғымын береді деп шамалаймыз.
Дереккөздер
- Бес жүз бес сөз.— Алматы: Рауан, 1994 жыл. ISBN 5-625-қ2459-6
Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
Бұл мақалада еш сурет жоқ. Мақаланы жетілдіру үшін қажетті суретті енгізіп көмек беріңіз. Суретті қосқаннан кейін бұл үлгіні мақаладан аластаңыз.
|
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Қazirgi tilimizde adam zhilinsheginin syrtky etti zherin osylaj atajmyz Bulshyk etti bilek pen baltyrdan kүshti dene zhok Sejfullin Әdette adam siragynyn tizege zhakyn zheri ettirek bolgandyktan zhuandau keledi Onyn baltyr atauyna ie boluy da tolyk zhuandygymen bajlanysty ma degen oj keledi Bul zhoramalga itermelep otyrgan kejbir til derekteri Mysaly yakut tilinde balchyr tolyktau degen magynany ugyndyrady Yakut tilindegi balchyr tulgasynyn kazaktardyn ajtuynda baltyr bolyp dybystaluyn tүrki tilderine tәn ch t dybystarynyn ozara sәjkestiginen dep tүsingen zhon kazaksha kashyr kumyksha kachyr nogajsha katyr t b Bul bolzhamga ekinshi bir sebepshi bolyp otyrgan nәrse mongol tilinin deregi mongolsha baltgar zhuan degen magynaga mezgejdi Mүnyn kazak tiline auyskanda baltyr kalpynda estilui de til zandylygynan syrt ketpejdi Қazak әdebi tili men zhergilikti erekshelikterdi salystyra karasak ol zandylykty anyk bajkajmyz Mysaly әdebi tilde kiiz kuman biz etikshi kuraly bolsa kejbir zhergilikti erekshelikterde bul sozder kigiz kumgan bigiz dybystyk kuramynda ajtyla beredi Demek mongol tilindegi baltgar kazak tiline auyskanda g dybysynan arylyp baltar odan әri baltyr bolyp kalyptaskan Sojtip baltyr degenimiz zhuan tolyksha ugymyn beredi dep shamalajmyz DerekkozderBes zhүz bes soz Almaty Rauan 1994 zhyl ISBN 5 625 k2459 6Bul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet Bul makalada esh suret zhok Makalany zhetildiru үshin kazhetti suretti engizip komek beriniz Suretti koskannan kejin bul үlgini makaladan alastanyz Suretti mynnan tabuga bolady osy makalanyn takyrybyna bajlanysty suret Ortak korda tabyluy mүmkin makalanyn ozge til uikilerindegi nuskalaryn karap koriniz oziniz zhasagan suretti zhүkteniz avtorlyk kukykpen korgalgan suret kospanyz