Балдырған Серәліқызы Қожамқұлова палеонтолог биология ғылымдарының кандидаты 1964 Балдырған Сералықызы ҚожамқұловаАспира

Балдырған Серәліқызы Қожамқұлова — палеонтолог, биология ғылымдарының кандидаты (1964).

Балдырған Сералықызы Қожамқұлова
Аспирант Қожамқұлова
Туған күні	30 наурыз 1930 (1930-03-30)
Туған жері	Алматы
Қайтыс болған күні	14 қаңтар 2014 (2014-01-14) (83 жас)
Қайтыс болған жері	Алматы
Азаматтығы	КСРО → Қазақстан
Ғылыми аясы	Палеозоология
Жұмыс орны	Қазақ КСР Ғылым академиясының Зоология институты
Ғылыми дәрежесі	Биология ғылымдарының кандидаты
Альма-матер	Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті
Ғылыми жетекші	В.С.Бажанов
Несімен белгілі	Алғашқы палеонтолог ғалым
Марапаттары

Өмірбаяны

Балдырған Серәліқызы Қожамқұлова 1930 жылы 30 наурызда Алматы қаласында, КСРО мен Қазақстанның танымал халық артисі Серәлі Қожамқұловтың отбасында дүниеге келді. Анасы - Хадиша да қазақ театр өнерінің жарық жұлдыздарының бірі. Балдырған Серәліқызы отбасындағы жеті баланың үлкені. Балаларының маман музыкант болуын қалаған әке барлығын қосымша музыка мектебіне бергендіктен, Балдырған Серәліқызы пианино сабағына қатысқан екен. Балдырғанның музыкалық дарынына ата-ана үміт артқанымен, табиғатқа деген сүйіспеншілік бала кезден ерекше баураған Б.Серәліқызы өнер жолын емес, биологияны таңдап, қазіргі әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-дің Биология факультетінде білім алды.

Еңбек жолы

1954-1957 жылдары Қазақ КСР Ғылым академиясы Зоология институтының аспиранты. Жетекшісі: В.С.Бажанов.
1957 жылы Қазақ КСР Ғылым академиясының Зоология институтында палеобиология зертханасының техник-геологі.
1958 жылы Осы институтта кіші ғылыми қызметкер.
1964 жылы «Қазақстанның антропогендік қазба териофаунасына шолу» тақырыбында кандидаттық диссертация қорғады.
1964-1986 жылдары Қазақ КСР Ғылым академиясының Зоология институтында палеобиология зертханасын басқарды.
966-1986 жылдары Б.Қожамқұлова зертхананың бесжылдық іргелі ғылыми жобаларының ғылыми жетекшісі болды.
1990-1996 жылдары Қазақстан Республикасы Орталық мемлекеттік музейінің палеонтология секторының ғылыми кеңесшісі.

Ғылыми бағыты

Балдырған Серәліқызы республикалық және одақтық деңгейде, сондай-ақ халықаралық деңгейде ғылыми ынтымақтастық туралы келісімдер бойынша кең көлемді ғылыми-зерттеу жұмыстарын дайындауға қомақты үлесін қосты. Балдырған Сералықызы Қазақстанның соңғы кайнозой дәуіріндегі омыртқалылардың таксономиялық биоалуантүрлілігін, палеофауна, палеозогеография салаларындағы зерттеулерімен қазіргі омыртқалы жануарлар дүниесінің қалыптасу тарихына және Қазақстанның плейстоцендік шөгінділерінің биостратиграфиясына анықтауда ғылыми жұмыстарын жүргізді, Қазақстандағы ғылымның осы саласының дамуына орасан зор ықпал етті.

Еңбектері

Балдырған Серәліқызының 170-тен аса ғылыми еңбегі жарық көрді, олардың ішінде:

1969 жылы «Қазақстанның антропогендік қазба териофаунасы»
1981 жылы «Қазақстанның соңғы кайнозой тұяқтылары»
1984 жылы «Қазақстанның қазып алынған жануарлары»
1999 жылы «Қазақстан динозаврлары: құрлық, ұшатын және теңіз»
2009 жылы «Ақмола облысының мамонт фаунасы» және т.б. еңбектердің, «Қазақстанның кайнозой сүтқоректілері каталогының» бірлескен авторы. Оның редакциясымен «Қазақстанның фаунасы мен флорасы тарихы» сериясынан V-X томдық зертханалық жұмыстары, «Қазақстанның оңтүстік-шығысындағы неогендік фауна» монографиясы және «Қазақстан палеоботаникасының жаңалықтары» жинағы жарық көрді.

Естеліктер

Балдырған Серәліқызы ежелгі жануарлардың сүйектерін зерттеуге маманданған кезде, әкесі Серәлі академик Қаныш Сәтбаевтан бұл қандай мамандық екенін сұрап, қазақтар мұндай жұмысты ешқашан таңдамағанын айтып, кеңеседі. Қаныш Имантайұлы «Балдырған – ерекше тұлға, бұл өте қажет мамандық және оны мақтан тұту керек» деп, Серәлі Қожамқұловты қызының дұрыс таңдау жасағанына сендіреді.

Мамонт қаңқасын табуы

1957 жылы мамырда Мәскеуден Қазақстанның Зоология институтына Новосібір облысы Қасқыр жалы аулына палеонтолог-ғалымдарды жіберуді өтінген жеделхат келеді. Қасқыр жалы аулында жергілікті құрылысшылар шұңқыр қазып, бір жарым метр тереңдіктен ежелгі жануардың сүйектерін тапқан. Олар қазбаларды геолог-мамандарға көрсеткен. Мамандар өз кезегінде ежелгі құстардың сүйектері деген шешімге келіп, Мәскеуге хабар жіберген. Бірақ палеонтологтардың бәрі экспедицияға кеткендіктен Қазақстанға жүгінуге шешім қабылданған. Бұл кезде Қазақстанның барлық палеонтологтары да қазба орнында жұмыс істеп жүрген . Сондықтан үшінші курс аспиранты Балдырған Серәліқызын іссапарға жібереді. Қасқыр жалы аулына келіп, ол жер қыртысын зерттеп, бұл құстың сүйектері емес, мамонт тістерінің тамыры екенін түсінеді. Қазба жұмысын жалғыз өзі жүргізу қиындық тудыратын болғандықтан жақын ауылдық кеңестен көмекшілер беруін өтінеді. Көмекшілер ретінде тоғызыншы сыныптың екі баласын қасына алып, олар бір айда үш тонна сүйек материалдарын жер бетіне шығарады. Жұмыс барысында бұл қазбалар мамонттардың аталығы, аналығы және екі мамонт төлінің сүйек қалдықтары екені анықталған. Олардың ішінде ересек мамонттың қаңқасы толық болып шықан. Ересек мамонттың толық қаңқасы Алматы музейіне қойылды.

Дереккөздер

Назымбетова Г. Қазақтың тұңғыш палеонтолог қызы.Ана тілі газеті.30 Сәуір, 2020 http://anatili.kazgazeta.kz/news/56978
Балдырған Серәліқызы Қожамқұлова: Қазақстан ғалымдарының библиографиясы./Құраст.: Тілеубердина П. Алматы: 2010. -88 б. http://kazneb.kz/FileStore/dataFiles/f3/e8/1155280/content/full.pdf?time=1615494027039&key=5ba64f47a1b52d83a2b330f06ee352e2&isPortal=true

[1] Назымбетова Г. Қазақтың тұңғыш палеонтолог қызы.Ана тілі газеті.30 Сәуір, 2020 http://anatili.kazgazeta.kz/news/56978

[2] Балдырған Серәліқызы Қожамқұлова: Қазақстан ғалымдарының библиографиясы./Құраст.: Тілеубердина П. Алматы: 2010. -88 б. http://kazneb.kz/FileStore/dataFiles/f3/e8/1155280/content/full.pdf?time=1615494027039&key=5ba64f47a1b52d83a2b330f06ee352e2&isPortal=true