Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Ақшыл сепкілгүл (лат. Fritillaria pallidiflora) – лалагүлдер тұқымдасының сепкілгүл туысына жататын көп жылдық жуашықты өсімдік.
| Ақшыл сепкілгүл | ||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||
| Fritillaria pallidiflora |
Қазақстанда Тарбағатай мен Жетісу (Жоңғар) Алатауындағы субальпілік шалғыңдар мен жартастарда өседі. Биіктігі 40 см-дей, жуашығы ұсак, домалақ болады. Бұтақсыз сабағына жапырақтар кезектесіп немесе қарама-қарсы ор-наласады. Төменгі жапырақтары ланцет тәрізді, ал жоғарғы жапырақтары шоғырланып келеді. Ірі гүлі қоңырау тәрізді, дара немесе 2- 5 гүлі бар иілген шашақ гүл шоғырына бірігеді. Гүл күлтесі сарғыш не ақшыл жасыл, ал оның ішкі жағында қоңыр-кызыл түсті дақтары бар. Осыған байланысты ол Ақшыл сепкілгүл деп аталған. Ақшыл сепкілгүлдің жағымсыз иісі болады. Тұқымынан көбейеді. Мамыр-маусым айларында гүлдеп, шілдеде жеміс береді. Жемісі — көп тұқымды қауашақ. Ақшыл сепкілгүл — сирек кездесетін өсімдік. Жылдан-жылға таралу аймағының тарынуына байланысты қорғауға алынып, Қазақстанның "Қызыл кітабына" енгізілген. Мәртебесі: сирек кездесетін, дәрілік эндемик түр. Жоңғар Алатауы (солтүстік және оңтүстік үлкен жоталары) және Тарбағатайдың оңтүстік баурайында кездеседі. Қазақстан жерінен тыс тек Жоңғарияның (Құлжа) Қытай бөлігінде таралған. Шалғындарда, жасыл түсті беткейлерде, бұталар арасында, сирек таудың жоғарғы белдеулерінде төселіп өсетін арша алқабында өседі. Үлкен топ болып немесе бір шаршы метрде 4-5 дара болып шашырап кездеседі.Өте тертымды сәндік көпжылдық өсімдіктің ірі жалғыз немесе жоғарғы жағында шашақта төмен салбырап тұратын (6-ға дейін) сары түсті гүлдері болады. Пиязшығы ірі, шеңбері 2,5 см, топырақ бетінен онша терең орналаспайды. Бұрын гүл шоқтарына жинағаннан зардап шексе, соңғы онжылдықта кейбір елді мекенді жерлерде қасақылық кәсіпшіліктер ашылып, Қытай саудагерлеріне дәрілік шикізат ретінде пиязшықтарын жаппай жинау орын алып отыр. Осындай белсенділікпен жинау тоқтамаса, жақын арада түрдің жоғалып кетуі ғажап емес. «Қызыл Кітаптық» өсімдік түрлерін қорғау шараларын іске асырып, халық арасында насихат жұмыстарын жүргізу керек. Әрбір қазылған пиязшық үшін 360 мың теңге айып төлейтінін білсе, көпшілігі мұндай заңды бұзуға болар-болмасын ойланатын еді. Маймұр Қазақстанның оңтүстігінде және тіпті Мәскеу жағдайында да мәдени түрде жақсы өседі (бірінші Санкт-Петербургте 1857 жылы өсіріліп байқалған болатын). Жаңа жиналған тұқымдарын күзде ексе, көктемде өседі. Екпе көшеттері төртінші жылы гүлдейді. Түрді қорғап қалу үшін арнайы қорғалатын қорықшалар ұйымдастыру және мәдени түрде өсіруді (көгалдандыруға пайдалану) жолға қою.
Дереккөздер
- Жетісу. Энциклопедия. - Алматы: «Арыс» баспасы, 2004. — 712 бет. ISBN 9965-17-134-3
- Қазақстан өсімдіктер әлемінің асыл қазынасы» Қызыл кітап беттерінен. А.А.Иващенко. Алматы 2006 жыл.
| Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
 | Бұл — мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Akshyl sepkilgүl lat Fritillaria pallidiflora lalagүlder tukymdasynyn sepkilgүl tuysyna zhatatyn kop zhyldyk zhuashykty osimdik Akshyl sepkilgүlDүniesi ӨsimdikterBolimi Gүldi osimdikterTaby Dara zharnaktylarSaby Tukymdasy LiliaceaeKishi tukymdasy Tajpasy Tegi FritillariaTүri F pallidifloraFritillaria pallidiflora Қazakstanda Tarbagataj men Zhetisu Zhongar Alatauyndagy subalpilik shalgyndar men zhartastarda osedi Biiktigi 40 sm dej zhuashygy usak domalak bolady Butaksyz sabagyna zhapyraktar kezektesip nemese karama karsy or nalasady Tomengi zhapyraktary lancet tәrizdi al zhogargy zhapyraktary shogyrlanyp keledi Iri gүli konyrau tәrizdi dara nemese 2 5 gүli bar iilgen shashak gүl shogyryna birigedi Gүl kүltesi sargysh ne akshyl zhasyl al onyn ishki zhagynda konyr kyzyl tүsti daktary bar Osygan bajlanysty ol Akshyl sepkilgүl dep atalgan Akshyl sepkilgүldin zhagymsyz iisi bolady Tukymynan kobejedi Mamyr mausym ajlarynda gүldep shildede zhemis beredi Zhemisi kop tukymdy kauashak Akshyl sepkilgүl sirek kezdesetin osimdik Zhyldan zhylga taralu ajmagynyn tarynuyna bajlanysty korgauga alynyp Қazakstannyn Қyzyl kitabyna engizilgen Mәrtebesi sirek kezdesetin dәrilik endemik tүr Zhongar Alatauy soltүstik zhәne ontүstik үlken zhotalary zhәne Tarbagatajdyn ontүstik baurajynda kezdesedi Қazakstan zherinen tys tek Zhongariyanyn Қulzha Қytaj boliginde taralgan Shalgyndarda zhasyl tүsti betkejlerde butalar arasynda sirek taudyn zhogargy beldeulerinde toselip osetin arsha alkabynda osedi Үlken top bolyp nemese bir sharshy metrde 4 5 dara bolyp shashyrap kezdesedi Өte tertymdy sәndik kopzhyldyk osimdiktin iri zhalgyz nemese zhogargy zhagynda shashakta tomen salbyrap turatyn 6 ga dejin sary tүsti gүlderi bolady Piyazshygy iri shenberi 2 5 sm topyrak betinen onsha teren ornalaspajdy Buryn gүl shoktaryna zhinagannan zardap shekse songy onzhyldykta kejbir eldi mekendi zherlerde kasakylyk kәsipshilikter ashylyp Қytaj saudagerlerine dәrilik shikizat retinde piyazshyktaryn zhappaj zhinau oryn alyp otyr Osyndaj belsendilikpen zhinau toktamasa zhakyn arada tүrdin zhogalyp ketui gazhap emes Қyzyl Kitaptyk osimdik tүrlerin korgau sharalaryn iske asyryp halyk arasynda nasihat zhumystaryn zhүrgizu kerek Әrbir kazylgan piyazshyk үshin 360 myn tenge ajyp tolejtinin bilse kopshiligi mundaj zandy buzuga bolar bolmasyn ojlanatyn edi Majmur Қazakstannyn ontүstiginde zhәne tipti Mәskeu zhagdajynda da mәdeni tүrde zhaksy osedi birinshi Sankt Peterburgte 1857 zhyly osirilip bajkalgan bolatyn Zhana zhinalgan tukymdaryn kүzde ekse koktemde osedi Ekpe koshetteri tortinshi zhyly gүldejdi Tүrdi korgap kalu үshin arnajy korgalatyn korykshalar ujymdastyru zhәne mәdeni tүrde osirudi kogaldandyruga pajdalanu zholga koyu DerekkozderZhetisu Enciklopediya Almaty Arys baspasy 2004 712 bet ISBN 9965 17 134 3 Қazakstan osimdikter әleminin asyl kazynasy Қyzyl kitap betterinen A A Ivashenko Almaty 2006 zhyl Bul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet Bul makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz Bul eskertudi dәldep auystyru kazhet