Ағынтай (туған жылы белгісіз — 1672) — батыр, Есім мен Жәңгір хандардың сенімді серіктерінің бірі. Ағынтай 1620 жылдан бастап жоңғарлармен болған ірі шайқастардың барлығына қатысқан. Қалмақ батырларымен әлденеше рет жекпе-жекке шығып, үнемі мерейі үстем болып отырған. Ағынтай Орбұлақ шайқасында (1643 жылы) Батыр қонтайшының 50 мың жауынгеріне төтеп берген Салқам Жәңгірдің 600 сарбазының ішінде болды. Шапырашты Қарасай батыр мен бірге Жәңгірді қалмақ тұтқынынан босатуға қатысқан. Аңыздарда Ағынтай батырдың орасан зор қара күш иесі екендігі де айтылады. Жұдырығы тигенді сау қалдырмаған. Сондықтан да халық жұдырығы қатты адамды “Ағынтай жұдырық” атап кеткен. Дүниеден өткеннен соң Ағынтайды Солтүстік Қазақстан облысы Айыртау ауданында Құлшынбай төбесіне, досы шапырашты Қарасай батырдың бейітінің қасына жерлеген. Арғын тайпасының Қуандық бөлімінің Темеш руынан.
Шайқастары
1635 жылы болған ірі шайқаста қалмақ қолына түскен Жәңгір сұлтанды Шапырашты Қарасай батыр мен арғын Ағынтай батыр тұтқыннан құтқарған. 1643 жылы Орбұлақ өңіріне Жәңгір хан мен Қарасай, Ағынтай батырларда кеткен есесін қайтаруды мақсұт тұтқан Батыр қонтайшы кеудесіне кек қатып, 50 мың қолдық шерігін бастап қазақ даласына енеді. Тосын хабардан Жәңгір хан жанына бар болғаны 600-ге жуық сардарларын жинап үлгереді. Бірақ та Салқам Жәңгірдің жанына топтасқан 600 сарбаздың әрқайсысы жүзге татитын батырлар еді. Олардың ішіндегі Шапырашты Қарасай, Арғын Ағынтай батырлар жауға қарсы еуропалық әдіс-тәсілдерді пайдалануда ерекше көзге түскен. 1643-1644 жылдары Қарасай батырмен бірге Ағынтай батырмен барлық шайқастарға қатысып, жауға әрқашан тойтарыс беріп, жас сарбаздарға үлгі болып отырған. 1644 жылы соңғы рет досы Шапырашты Қарасай батырмен бірге 66-65 жасқа келген шақтарында жоңғарлардың 2000-ға жуық әскерлеріне тойтара соққы беріп, жеңіске жеткен.
Ағынтай жұдырығы
Аңыздарда Ағынтай батырдың орасан зор қара күш иесі екендігі де айтылады. Оның жұдырығы тигенді сау қалдырмаған. Сондықтан да халық жұдырығы қатты адамды «Ағынтай жұдырығы» деп атап кеткен
Қарасай мен Ағынтай батырлардың мемориалдық кешенi
Айыртау ауданы Солтүстiк Қазақстан облысының картасында барлығы 9,6 мың шаршы шақырымды алады. Бiрақ осындай кiшi-гiрiм аумақ Шоқан Уәлиханов, Ақан серi, Орынбай Бертұлы — ұлы перзенттерiн дүниге әкелдi, оны 17 ғасырда шапқыншылардан Есiм ханның бастауымен шапырашты руынан атақты Қарасай және арғын руынан Ағынтай батырлар қорғаған. Олардың екеуi де Құлшынбай — төбесiнде жерленген. Батырлар жерленген биiк төбеден (1999 жылы кесенесiмен мемориалдық кешен салынған) бүгiннiң өзiнде күш, сүйiспеншiлiк және үмiт беретiн көкше таулармен, ертегiдей көлдермен көмкерiлген Айыртау даласының бұзылмаған сұлу келбетi ашылады. Салынған кесене Қазақстан халқының мызғымас достығы мен бiрлiгiнiң нышаны болып табылады. Конус тәрiздi 16-метрлiк мұнараларды олардың арасында орналасқан үмiт пен сенiмнiң тiрегi — мешiт қосады. Осы жерде жауынгерлердiң көптеген молалары бар. Кезектi қазба жұмыстарында бойы 2 метрдей болған нағыз батырдың мүрдесi табылған, оның жанында ауыр семсер жатқан. Мемориалдық кешендi көруге жыл сайын елiмiздiң түпкiр-түпкiрiнен жүздеген адамдар, көптеген шетелдiк қонақтар келедi. Елiмiздiң Президентi Нұрсұлтан Әбiшұлы Назарбаев та осында екi рет болды.
Ағынтай мен Қарасай батырдың достығы
Арғын Ағынтай батыр мен Шапырашты Қарасай батырдың қай кезде танысып, қалайша айырылмас дос болғанын қазірше дерек көзі болмағаннан кейін анықтап айту қиын. Алайда, екі батырдың айрықша дос болғанын сол дəуірде өмір сүрген Матай би ерекше ілтипатпен жазып кеткен екен. Олардың өз ғұмырында қанша рет жекпе-жекке шыққанын ешкім есептемеген. Бірақ аз болмаса керек. Ал кескілескен соғысқа екеуі де екі жүз мəрте кіріпті.
Жерленген жері
1670 жылы Шапырашты Қарасай батыр егде тартқан шағында өзінің досы Ағынтай батырдың еліне келіп бір жылдан кейін қайтыс болады, ал 1672 жылы Ағынтай батыр қайтыс болған. Екеуi де Солтүстік Қазақстан облысы Айыртау ауданының Құлшынбай-төбе шоқысында бiр зиратқа жерленген.
Дереккөздер
- Айбын. Энциклопедия. / Бас ред. Б.Ө.Жақып. - Алматы: «Қазақ энциклопедиясы», 2011. - 880 бет.ISBN 9965-893-73-Х
- Темеш руының шежіресі, Астана "Сарыарқа" 2009, 638 бет. Авторлар ұжымы Таукейтегі Қ.А., Ахметжанов Қ.А. және т.б. ISBN 9965-536-95-3
Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
Бұл — мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Agyntaj tugan zhyly belgisiz 1672 batyr Esim men Zhәngir handardyn senimdi serikterinin biri Agyntaj 1620 zhyldan bastap zhongarlarmen bolgan iri shajkastardyn barlygyna katyskan Қalmak batyrlarymen әldeneshe ret zhekpe zhekke shygyp үnemi mereji үstem bolyp otyrgan Agyntaj Orbulak shajkasynda 1643 zhyly Batyr kontajshynyn 50 myn zhauyngerine totep bergen Salkam Zhәngirdin 600 sarbazynyn ishinde boldy Shapyrashty Қarasaj batyr men birge Zhәngirdi kalmak tutkynynan bosatuga katyskan Anyzdarda Agyntaj batyrdyn orasan zor kara kүsh iesi ekendigi de ajtylady Zhudyrygy tigendi sau kaldyrmagan Sondyktan da halyk zhudyrygy katty adamdy Agyntaj zhudyryk atap ketken Dүnieden otkennen son Agyntajdy Soltүstik Қazakstan oblysy Ajyrtau audanynda Қulshynbaj tobesine dosy shapyrashty Қarasaj batyrdyn bejitinin kasyna zherlegen Argyn tajpasynyn Қuandyk boliminin Temesh ruynan Shajkastary1635 zhyly bolgan iri shajkasta kalmak kolyna tүsken Zhәngir sultandy Shapyrashty Қarasaj batyr men argyn Agyntaj batyr tutkynnan kutkargan 1643 zhyly Orbulak onirine Zhәngir han men Қarasaj Agyntaj batyrlarda ketken esesin kajtarudy maksut tutkan Batyr kontajshy keudesine kek katyp 50 myn koldyk sherigin bastap kazak dalasyna enedi Tosyn habardan Zhәngir han zhanyna bar bolgany 600 ge zhuyk sardarlaryn zhinap үlgeredi Birak ta Salkam Zhәngirdin zhanyna toptaskan 600 sarbazdyn әrkajsysy zhүzge tatityn batyrlar edi Olardyn ishindegi Shapyrashty Қarasaj Argyn Agyntaj batyrlar zhauga karsy europalyk әdis tәsilderdi pajdalanuda erekshe kozge tүsken 1643 1644 zhyldary Қarasaj batyrmen birge Agyntaj batyrmen barlyk shajkastarga katysyp zhauga әrkashan tojtarys berip zhas sarbazdarga үlgi bolyp otyrgan 1644 zhyly songy ret dosy Shapyrashty Қarasaj batyrmen birge 66 65 zhaska kelgen shaktarynda zhongarlardyn 2000 ga zhuyk әskerlerine tojtara sokky berip zheniske zhetken Agyntaj zhudyrygyAnyzdarda Agyntaj batyrdyn orasan zor kara kүsh iesi ekendigi de ajtylady Onyn zhudyrygy tigendi sau kaldyrmagan Sondyktan da halyk zhudyrygy katty adamdy Agyntaj zhudyrygy dep atap ketkenҚarasaj men Agyntaj batyrlardyn memorialdyk kesheniAjyrtau audany Soltүstik Қazakstan oblysynyn kartasynda barlygy 9 6 myn sharshy shakyrymdy alady Birak osyndaj kishi girim aumak Shokan Uәlihanov Akan seri Orynbaj Bertuly uly perzentterin dүnige әkeldi ony 17 gasyrda shapkynshylardan Esim hannyn bastauymen shapyrashty ruynan atakty Қarasaj zhәne argyn ruynan Agyntaj batyrlar korgagan Olardyn ekeui de Қulshynbaj tobesinde zherlengen Batyrlar zherlengen biik tobeden 1999 zhyly kesenesimen memorialdyk keshen salyngan bүginnin ozinde kүsh sүjispenshilik zhәne үmit beretin kokshe taularmen ertegidej koldermen komkerilgen Ajyrtau dalasynyn buzylmagan sulu kelbeti ashylady Salyngan kesene Қazakstan halkynyn myzgymas dostygy men birliginin nyshany bolyp tabylady Konus tәrizdi 16 metrlik munaralardy olardyn arasynda ornalaskan үmit pen senimnin tiregi meshit kosady Osy zherde zhauyngerlerdin koptegen molalary bar Kezekti kazba zhumystarynda bojy 2 metrdej bolgan nagyz batyrdyn mүrdesi tabylgan onyn zhanynda auyr semser zhatkan Memorialdyk keshendi koruge zhyl sajyn elimizdin tүpkir tүpkirinen zhүzdegen adamdar koptegen sheteldik konaktar keledi Elimizdin Prezidenti Nursultan Әbishuly Nazarbaev ta osynda eki ret boldy Agyntaj men Қarasaj batyrdyn dostygyArgyn Agyntaj batyr men Shapyrashty Қarasaj batyrdyn kaj kezde tanysyp kalajsha ajyrylmas dos bolganyn kazirshe derek kozi bolmagannan kejin anyktap ajtu kiyn Alajda eki batyrdyn ajryksha dos bolganyn sol deuirde omir sүrgen Mataj bi erekshe iltipatpen zhazyp ketken eken Olardyn oz gumyrynda kansha ret zhekpe zhekke shykkanyn eshkim eseptemegen Birak az bolmasa kerek Al keskilesken sogyska ekeui de eki zhүz merte kiripti Zherlengen zheri1670 zhyly Shapyrashty Қarasaj batyr egde tartkan shagynda ozinin dosy Agyntaj batyrdyn eline kelip bir zhyldan kejin kajtys bolady al 1672 zhyly Agyntaj batyr kajtys bolgan Ekeui de Soltүstik Қazakstan oblysy Ajyrtau audanynyn Қulshynbaj tobe shokysynda bir ziratka zherlengen DerekkozderAjbyn Enciklopediya Bas red B Ө Zhakyp Almaty Қazak enciklopediyasy 2011 880 bet ISBN 9965 893 73 H Temesh ruynyn shezhiresi Astana Saryarka 2009 638 bet Avtorlar uzhymy Taukejtegi Қ A Ahmetzhanov Қ A zhәne t b ISBN 9965 536 95 3Bul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet Bul makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz Bul eskertudi dәldep auystyru kazhet