Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Аты теріс - дәстүрлі неке-отбасылық қатынастарда қалыптасқан әйелдердің сөйлеу мәдениетінде орын алған табудың (тыйымның) баламасы, атауы.
Жасы мен жолы үлкен, көзі тірі, тіптен дүниеден өтіп кеткен ата-апаларының аттарын атамай тұспалдап айтқан. Жанама немесе телінген есімі жоқ адам туралы сөз сөйлеу, баяндау, қажет болған жағдайда әйел әдебі бойынша оның атын атамай «аты теріс» (аттеріс) деп тергейтін болған. Бұл анықтама тіркеске қосымша аты теріс көрші, аты теріс бала, Атайдың аты теріс тамыры, балалардың (отағасының) бұрынғы өткен аты теріс әжелері және т.б. жолдармен білдірген.
«Тентегім, сен теріс айтып жатырсың» (М.Әуезов). Халық дәстүрінде адамға құрмет көрсетудің жолдары көп. Соның бірі – ат тергеу. Ұлт дәстүрі бойынша әйелдер атасының, қайнаға, атын атамай, өзіне лайықты ат қойып «мырза қайнаға», «бай атам», «би атам», «жалқы бала», «тентегім», «еркем», әйел болса «шебер шешей», «ақ әже», «сырғалым», «шашбаулым», «күлімкөзім» деп атайды. Жеңгелер жағы небір күлкілі аттар да қоя береді. Мысалы: тапалды «сұңғағым», жайбасарды «жүйрігім» дейді. Мұның бәрі шын мәнінде сыйластық пен құрметтің ерекше белгісі болып табылады. Ер адамдар да ақсақалдар мен өзінен үлкендерді «ата», «әке», Ереке, Аха, Жәке, Сәке деп құрметтеген. Бұл да осы ғұрыптың бір түрі. Ат тергеу – біздің халқымыздың адам сыйлау жөніндегі ізеттілік, көргендік, кішіпейілділік қасиеттерінің биік көрінісі. Өзінен үлкен адамның атын тура атау анайылық болып табылады. Халық аузында мынадай қызықты әңгіме бар: Бір келіншек «сарқыраманың ар жағында, сылдыраманың бер жағында маңыраманы ұлыма жеп жатыр! Білемені жанымаға жанып-жанып тез келіңдер!», - депті. Сөйтсе ол Өзенбай, Қамысбай, Қойлыбай, Қасқырбай, Қайрақбай, Пышақбай деген қайны, қайнағаларының атын атай алмай тұр екен! Жолаушылар су әкеле жатқан әйелден: «бұл кімнің ауылы» деп жөн сұрапты. Сонда келіншек «өзінде ғана бардай, өзгеде жоқтай атамның ауылы» депті. Сөйтсе бұл Көтібар ауылы екен. «Ат тергеу» басқа жағдайларда да қолданылады. Мысалы, халық қасқырды «ит-құс» деп, қорасан, шешек,қызылша сияқты ауруларды «әулие» деп атайды. Ол осындай пәле-жала бізден аулақ болсын деген ырым.
Дереккөздер
- Қазақтың этнографиялық категориялар, ұғымдар мен атауларының дәстүрлі жүйесі. Энциклопедия. - Алматы: DPS, 2011. - ISBN 978-601-7026-17-2
- Қазақ тілі. Энциклопедия. Алматы: Қазақстан Республикасы Білім, мәдениет және денсаулық сақтау министрлігі, Қазақстан даму институты, 1998 жыл, 509 бет. ISBN 5-7667-2616-3
| Бұл мақалада еш сурет жоқ. Мақаланы жетілдіру үшін қажетті суретті енгізіп көмек беріңіз. Суретті қосқаннан кейін бұл үлгіні мақаладан аластаңыз.
|
| Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Aty teris dәstүrli neke otbasylyk katynastarda kalyptaskan әjelderdin sojleu mәdenietinde oryn algan tabudyn tyjymnyn balamasy atauy Zhasy men zholy үlken kozi tiri tipten dүnieden otip ketken ata apalarynyn attaryn atamaj tuspaldap ajtkan Zhanama nemese telingen esimi zhok adam turaly soz sojleu bayandau kazhet bolgan zhagdajda әjel әdebi bojynsha onyn atyn atamaj aty teris atteris dep tergejtin bolgan Bul anyktama tirkeske kosymsha aty teris korshi aty teris bala Atajdyn aty teris tamyry balalardyn otagasynyn buryngy otken aty teris әzheleri zhәne t b zholdarmen bildirgen Tentegim sen teris ajtyp zhatyrsyn M Әuezov Halyk dәstүrinde adamga kurmet korsetudin zholdary kop Sonyn biri at tergeu Ұlt dәstүri bojynsha әjelder atasynyn kajnaga atyn atamaj ozine lajykty at kojyp myrza kajnaga baj atam bi atam zhalky bala tentegim erkem әjel bolsa sheber sheshej ak әzhe syrgalym shashbaulym kүlimkozim dep atajdy Zhengeler zhagy nebir kүlkili attar da koya beredi Mysaly tapaldy sungagym zhajbasardy zhүjrigim dejdi Munyn bәri shyn mәninde syjlastyk pen kurmettin erekshe belgisi bolyp tabylady Er adamdar da aksakaldar men ozinen үlkenderdi ata әke Ereke Aha Zhәke Sәke dep kurmettegen Bul da osy guryptyn bir tүri At tergeu bizdin halkymyzdyn adam syjlau zhonindegi izettilik korgendik kishipejildilik kasietterinin biik korinisi Өzinen үlken adamnyn atyn tura atau anajylyk bolyp tabylady Halyk auzynda mynadaj kyzykty әngime bar Bir kelinshek sarkyramanyn ar zhagynda syldyramanyn ber zhagynda manyramany ulyma zhep zhatyr Bilemeni zhanymaga zhanyp zhanyp tez kelinder depti Sojtse ol Өzenbaj Қamysbaj Қojlybaj Қaskyrbaj Қajrakbaj Pyshakbaj degen kajny kajnagalarynyn atyn ataj almaj tur eken Zholaushylar su әkele zhatkan әjelden bul kimnin auyly dep zhon surapty Sonda kelinshek ozinde gana bardaj ozgede zhoktaj atamnyn auyly depti Sojtse bul Kotibar auyly eken At tergeu baska zhagdajlarda da koldanylady Mysaly halyk kaskyrdy it kus dep korasan sheshek kyzylsha siyakty aurulardy әulie dep atajdy Ol osyndaj pәle zhala bizden aulak bolsyn degen yrym DerekkozderҚazaktyn etnografiyalyk kategoriyalar ugymdar men ataularynyn dәstүrli zhүjesi Enciklopediya Almaty DPS 2011 ISBN 978 601 7026 17 2 Қazak tili Enciklopediya Almaty Қazakstan Respublikasy Bilim mәdeniet zhәne densaulyk saktau ministrligi Қazakstan damu instituty 1998 zhyl 509 bet ISBN 5 7667 2616 3Bul makalada esh suret zhok Makalany zhetildiru үshin kazhetti suretti engizip komek beriniz Suretti koskannan kejin bul үlgini makaladan alastanyz Suretti mynnan tabuga bolady osy makalanyn takyrybyna bajlanysty suret Ortak korda tabyluy mүmkin makalanyn ozge til uikilerindegi nuskalaryn karap koriniz oziniz zhasagan suretti zhүkteniz avtorlyk kukykpen korgalgan suret kospanyz Bul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet