Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Аламан (лат. Сricetus cricetus) – кеміргіштер отрядының аламантәрізділер тұқымдасына жататын кеміргіш .
| Аламан | ||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||||||
 (IUCN3.1) | ||||||||||||||||
| ||||||||||||||||
| Cricetus cricetus (Linnaeus, ) | ||||||||||||||||
 | ||||||||||||||||
| List |
«Түсіндірме сөздікте» егіске үлкен зиян келтіретін ...тышқанның түрі деген түсінік берілген. «... кеміргіштердің ішіндегі ең зияндыларының бірі болып саналатын аламан деген аң жиі кездеседі» (, Қазақстан географиясы). «Қазақ Совет Энциклопедиясында» бұл тышқанның түр-түсі толығырақ жазылған. Сондағы сипатына қарай «аламан» атауын түгінің түрлі-түсті болуымен байланыстыра «ала» сөзінен шықты деп болжау да теріс көрінбейді. Алайда тышқанның аласы жалғыз ол емес екендігін, әрі көптеген тағы хайуандар атауына қосылатын - ан жұрнағының (арыстан, бұлан, құлан т. б.) бұл жерде «ала» сөзіне тікелей жалғанбай, «м» дыбысының дәнекер болуын еске алсақ, «ала» сөзімен байланыстыру көңілге онша қонымды болып шықпайтын тәрізді.
моңғол тілінде «алам» біздегі «ін» мағынасында қолданылады. Осыны тілге тиек етіп, «алам» тұлғасына -ан жұрнағы қосылып, «аламан» атауы пайда болған (қазақша: індегі аң, іннің аңы болмақ қой) деген жорамалға да көңіл толмайды. Өйткені аң, тышқан атаулының көбі інді мекендейді, соны ұя етеді. Бұл жағдайда, барлық тышқан тұқымдасқа «аламан» атауы неге телінбеген деген сұрау тууы да орынды.
Біздің болжауымызша, «аламан» атауы —«ін» мағынасын беретін «алам» сөзімен байланысты болса керек. Әрине, бұл жерде біз «аламан» атын оның інде тұруымен ұштастырудан аулақпыз. Сөз болып отырған тышқанға тән, соған ғана меншікті бір қасиет бар. Ол қасиет — аламанның ұрт көлемінің аумақтылығы, сол арқылы дәнді молырақ қамтып, інін ілезде толтыра алады. Демек, екі ұртының өзі кіші-гірім інге сәйкес келеді. Осы қасиетін еске алғандықтан да болар, аламаңды кей жерде халық «алақоржын» деп те атайды. Екі ұртының аумақтылығын інге ұқсатудан (моңғолша — «аламға»). «аламан» аталуы ықтимал.
Дереккөздер
- Бес жүз бес сөз.— Алматы: Рауан, 1994 жыл. ISBN 5-625-02459-6
| Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Alaman lat Sricetus cricetus kemirgishter otryadynyn alamantәrizdiler tukymdasyna zhatatyn kemirgish Alaman IUCN3 1 Dүniesi ZhanuarlarZhamagaty HordalylarTaby SүtkorektilerSaby KemirgishterTukymdasy CricetidaeKishi tukymdasy Tegi Cricetus 1779Tүri C cricetusCricetus cricetus Linnaeus List C albus Fitzinger 1867 C babylonicus Nehring 1903 C canescens Nehring 1899 C frumentarius Pallas 1811 C fulvus Bechstein 1801 C fuscidorsis Argyropulo 1932 C fuscidorsis Argyropulo 1936 C germanicus Kerr 1792 C jeudii Gray 1873 C latycranius Ognev 1923 C nehringi Matschie 1901 C niger Fitzinger 1867 C niger Bogdanov 1871 C niger Simroth 1906 C nigricans Lacepede 1799 C polychroma Krulikovski 1916 C rufescens Nehring 1899 C stavropolicus Satunin 1907 C tauricus Ognev 1924 C tomensis Ognev 1924 C varius Fitzinger 1867 C vulgaris Geoffroy 1803 Tүsindirme sozdikte egiske үlken ziyan keltiretin tyshkannyn tүri degen tүsinik berilgen kemirgishterdin ishindegi en ziyandylarynyn biri bolyp sanalatyn alaman degen an zhii kezdesedi Қazakstan geografiyasy Қazak Sovet Enciklopediyasynda bul tyshkannyn tүr tүsi tolygyrak zhazylgan Sondagy sipatyna karaj alaman atauyn tүginin tүrli tүsti boluymen bajlanystyra ala sozinen shykty dep bolzhau da teris korinbejdi Alajda tyshkannyn alasy zhalgyz ol emes ekendigin әri koptegen tagy hajuandar atauyna kosylatyn an zhurnagynyn arystan bulan kulan t b bul zherde ala sozine tikelej zhalganbaj m dybysynyn dәneker boluyn eske alsak ala sozimen bajlanystyru konilge onsha konymdy bolyp shykpajtyn tәrizdi mongol tilinde alam bizdegi in magynasynda koldanylady Osyny tilge tiek etip alam tulgasyna an zhurnagy kosylyp alaman atauy pajda bolgan kazaksha indegi an innin any bolmak koj degen zhoramalga da konil tolmajdy Өjtkeni an tyshkan ataulynyn kobi indi mekendejdi sony uya etedi Bul zhagdajda barlyk tyshkan tukymdaska alaman atauy nege telinbegen degen surau tuuy da oryndy Bizdin bolzhauymyzsha alaman atauy in magynasyn beretin alam sozimen bajlanysty bolsa kerek Әrine bul zherde biz alaman atyn onyn inde turuymen ushtastyrudan aulakpyz Soz bolyp otyrgan tyshkanga tәn sogan gana menshikti bir kasiet bar Ol kasiet alamannyn urt koleminin aumaktylygy sol arkyly dәndi molyrak kamtyp inin ilezde toltyra alady Demek eki urtynyn ozi kishi girim inge sәjkes keledi Osy kasietin eske algandyktan da bolar alamandy kej zherde halyk alakorzhyn dep te atajdy Eki urtynyn aumaktylygyn inge uksatudan mongolsha alamga alaman ataluy yktimal DerekkozderBes zhүz bes soz Almaty Rauan 1994 zhyl ISBN 5 625 02459 6Bul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet