Айқұлақ (лат. Anodonta cygnea) – қосжақтаулы былқылдақденелілердің өкілі.
Айқұлақ | ||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
() | ||||||||||||||
| ||||||||||||||
Anodonta cygnea (Linnaeus, 1758) |
Айқұлақ судың түбінде мекендеп, сондағы құмға денесінің доғаланған алдыңғы бөлігімен көміліп жатады. Дене тұрқы он сантиметрдей. Жотасынан майысқақ сіңірмен байланысқан екі жақтаулы бауыр жағынан ашылып - жабылатын бақалшағы болады. Бақалшақтардың арасынан ай не құлақ тәріздес пішіндегі аяқтары көрінетіндіктен айқұлақ деп аталады.
Айқұлақтың бақалшағынан былқылдақ денесі көрінеді, басы жойылып кеткендіктен, денесі тұлға мен аяқтан құралады. Аяғының қасында айқұлақтың аузы көрінеді. Ауыздың екі жағында қармалауыштары және тіл тәрізді аяғының екі қапталында тақташалы желбезектер болады. желбезектерді кірпікшелер қаптап жатады. Сол кірпікшелер қимылдағанда су кіріс симфонынан еніп, шығару сифонынан сыртқа шығады. Сифондар айқұлақтың артқы жағында бірінің үстінде бірі орналасады. Су астыңғы кіріс сифонымен енгенде, онымен қоса ұсақ жәндіктер де айқұлақтың бақалшағына енеді де, судың ағынымен аяқтың үстіңгі жағындағы ауызға барып, үлкен тоспаұлуға ұқсас- асқорыту жүйесіне түседі. Айқұлақта бас болмағандықтан, оның тілі, жұтқыншағы жоқ, сондықтан қорек алдымен өңешке, одан қарынға және ішекке өтеді. Айқұлақтың бауыры жақсы жетілген , оның өзегі қарынға ашылады.
Айқұлақтың астыңғы сифоны деп аталады, өйткені сырттан енген су шапаншадан желбезек арқылы сүзіліп, айқұлақтың тынысалу қызметін атқарады. Жәндіктің желбезектерінде газ алмасады. Айқұлақтың қанайналым жүйесі жүректен және содан таралатын қантамырлардан тұрады. Оның жүрегі жәндіктің арқа жағында орналасады, ал қан ішкі мүшелер аралығындағы саңылауға құйылады, яғни оның қанайналымы- ашық жүйелі.
Айқұлақ бүйрегі арқылы зәр шығарады.
Қосжақтаулы былқылдақденелілер баяу қозғалып, белсенді қоректенбегендіктен, олардың жүйке жүйесі нашар дамыған. Жүйке жүйесі бірімен-бірі жүйке талшықтарымен жалғасатын үш жұп жүйке түйінінен құралады. Бұлардың сезім мүшелері дамымаған. Айқұлақта арнаулы сезім мүшелері болмайды.
Айқұлақ-дара жынысты жәндік, бірақ оның аталығын аналығынан айыру оңай емес. Аталық айқұлақ сперматозоидтарын тікелей суға шашады, су арқылы сперматозоидтер аналықтың кіру сифонымен оның денесіне енеді. Осы арада олар ұрықтанып, жұмыртқадан дернәсіл дамиды. Дернәсілдер шығару сифоны арқылы сыртқа шығады. Олар балықтың денесіне немесе желбезегіне жабысып, сөлімен қоректеніп жетіледі. Біраз уақыттан соң дернәсілдер жас былқылдақденелі жәндікке айналып, иесін тастап, су түбіне түседі. Бұл айқұлақтың даму барысында уақытша паразиттік тіршілік ететінін көрсетеді.
Басқа қосжақтаулы былқылдақденелілер тәрізді айқұлақ бақалшақтың жақтауларын түйістіргіш бұлшықеті арқылы ашып жабады. Бақалшақ әктен түзіледі, оны меруерт қабаты астарлайды,бірақ айқұлақта серуерт қабаты нашар дамиды, сыртқы мүйіз тәрізді қабатының түсіне байланысты айқұлақ қоңыр жасыл реңді болады.
Дереккөздер
- Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Биология / Жалпы редакциясын басқарған э.ғ.д., профессор Е. Арын - Павлодар: «ЭКО» ҒӨФ. 2007. - 1028 б. ISBN 9965-08-286-3
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Ajkulak lat Anodonta cygnea koszhaktauly bylkyldakdenelilerdin okili Ajkulak Dүniesi ZhanuarlarZhamagaty ZhumsakdenelilerTaby Қoszhaktaulylar Saby Tukymdasy Tegi Tүri A cygneaAnodonta cygnea Linnaeus 1758 Ajkulak sudyn tүbinde mekendep sondagy kumga denesinin dogalangan aldyngy boligimen komilip zhatady Dene turky on santimetrdej Zhotasynan majyskak sinirmen bajlanyskan eki zhaktauly bauyr zhagynan ashylyp zhabylatyn bakalshagy bolady Bakalshaktardyn arasynan aj ne kulak tәrizdes pishindegi ayaktary korinetindikten ajkulak dep atalady Ajkulaktyn bakalshagynan bylkyldak denesi korinedi basy zhojylyp ketkendikten denesi tulga men ayaktan kuralady Ayagynyn kasynda ajkulaktyn auzy korinedi Auyzdyn eki zhagynda karmalauyshtary zhәne til tәrizdi ayagynyn eki kaptalynda taktashaly zhelbezekter bolady zhelbezekterdi kirpiksheler kaptap zhatady Sol kirpiksheler kimyldaganda su kiris simfonynan enip shygaru sifonynan syrtka shygady Sifondar ajkulaktyn artky zhagynda birinin үstinde biri ornalasady Su astyngy kiris sifonymen engende onymen kosa usak zhәndikter de ajkulaktyn bakalshagyna enedi de sudyn agynymen ayaktyn үstingi zhagyndagy auyzga baryp үlken tospauluga uksas askorytu zhүjesine tүsedi Ajkulakta bas bolmagandyktan onyn tili zhutkynshagy zhok sondyktan korek aldymen oneshke odan karynga zhәne ishekke otedi Ajkulaktyn bauyry zhaksy zhetilgen onyn ozegi karynga ashylady Ajkulaktyn astyngy sifony dep atalady ojtkeni syrttan engen su shapanshadan zhelbezek arkyly sүzilip ajkulaktyn tynysalu kyzmetin atkarady Zhәndiktin zhelbezekterinde gaz almasady Ajkulaktyn kanajnalym zhүjesi zhүrekten zhәne sodan taralatyn kantamyrlardan turady Onyn zhүregi zhәndiktin arka zhagynda ornalasady al kan ishki mүsheler aralygyndagy sanylauga kujylady yagni onyn kanajnalymy ashyk zhүjeli Ajkulak bүjregi arkyly zәr shygarady Қoszhaktauly bylkyldakdeneliler bayau kozgalyp belsendi korektenbegendikten olardyn zhүjke zhүjesi nashar damygan Zhүjke zhүjesi birimen biri zhүjke talshyktarymen zhalgasatyn үsh zhup zhүjke tүjininen kuralady Bulardyn sezim mүsheleri damymagan Ajkulakta arnauly sezim mүsheleri bolmajdy Ajkulak dara zhynysty zhәndik birak onyn atalygyn analygynan ajyru onaj emes Atalyk ajkulak spermatozoidtaryn tikelej suga shashady su arkyly spermatozoidter analyktyn kiru sifonymen onyn denesine enedi Osy arada olar uryktanyp zhumyrtkadan dernәsil damidy Dernәsilder shygaru sifony arkyly syrtka shygady Olar balyktyn denesine nemese zhelbezegine zhabysyp solimen korektenip zhetiledi Biraz uakyttan son dernәsilder zhas bylkyldakdeneli zhәndikke ajnalyp iesin tastap su tүbine tүsedi Bul ajkulaktyn damu barysynda uakytsha parazittik tirshilik etetinin korsetedi Baska koszhaktauly bylkyldakdeneliler tәrizdi ajkulak bakalshaktyn zhaktaularyn tүjistirgish bulshyketi arkyly ashyp zhabady Bakalshak әkten tүziledi ony meruert kabaty astarlajdy birak ajkulakta seruert kabaty nashar damidy syrtky mүjiz tәrizdi kabatynyn tүsine bajlanysty ajkulak konyr zhasyl rendi bolady DerekkozderOryssha kazaksha tүsindirme sozdik Biologiya Zhalpy redakciyasyn baskargan e g d professor E Aryn Pavlodar EKO ҒӨF 2007 1028 b ISBN 9965 08 286 3