Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Аборт (лат. abortus — түсік) — медицинада құрсақтағы ұрықтың 28 апталық мерзімге жетпей тіршілігі үзілуі немесе түсік түсуі. Жүктіліктің 14-15 аптасына жетпей ұрық тіршілігінің үзілуін ерте, ал 14-15 аптадан кейін үзілуін кеш түсік дейді.
Аборт өздігінен түсік тастау және жасанды түсік жасату болып бөлінеді. Қолдан жасалатын аборт медициналық мамандардың әйел адамның өмірін және денсаулығын сақтап қалу мақсатында, зорлау немесе инцест салдарынан болатын еріксіз жүктілік кезінде, сәби ауыр науқасқа шалдыққан кезде немесе әйелдің жатырындағы сәбиді асырай алмайтын жағдайы болған кезде жасалады. Ру-486 препаратын жүктіліктің алғашқы бірнеше аптасында қабылдаса, қолдан түсіктің болуына мүмкіндік жасайды. Жүктіліктің 19 аптасына дейін жатырды қысқарту мен іштегі нәрестені түсіру үшін тұз ерітінділерін немесе гормондарды шашуға болады. Жатырдағы сәбиді хирургиялық жолмен алдыру жүктіліктің екінші немесе үшінші айында ғана жүзеге асыруға болады. Жатыр мойыншығын кеңейту мен ұрықты экстракациялауды жүктіліктің үшінші айында жасауға болады. Бұл "Жартылай босану арқылы аборт жасау» деп те аталады. Түсік жасаудың басқа түрлері: қол шприці көмегімен қолмен жасалатын вакуумдық экстракция және кеңейткіш пен механикалық сорып алғыш құрылғысы арқылы жүзеге асатын вакуум-түсік; бұл екі түрлі емдеу шарасы жүктіліктің ерте кезеңінде жасалады.
Қоғамның жасанды түсікке деген, бала тууды бақылау құралы ретінде тарихи қатынасы әртүрлі елде әр кезеңде түрліше өзгеріп отырған. Антикалық дәуірде жасанды түсік бала тууды шектеу әдісі ретінде пайдаланылса, ал христиан діни қызметкерлері жасанда түсік жасауды Құдай ісіне қарсылық деп бағалаған. Орта ғасырларда Еуропада мұндай жолды айыптаушылардың пікірі қоғамдық өріс алып, ауқымы кеңейген. 19 ғасырда жасанды түсік жасатқандарға қатал жаза қолданылған. Алайда 20 ғасырда бұл тыйымдар жұмсартылып, біртіндеп өзгертілді. 1973 жылы АҚШ-та қарсы ісінің шешімі бойынша жүктіліктің алғашқы үш ай мерзіміндегі жасалатын жасанды түсік заңдастырылды, алайда штаттар алғашқы үш ай мерзімінде түсік жасатуға өзіндік заңды шектеулер енгізуге құқылы болды. Осы сот шешімінен кейін қарқынды түрде абортқа қатысты саясатты ырықтандыруда қарсыластар мен жақтастар арасында қарқынды пікірталас басталды.
Әйелдің өздігінен түсік тастауы әртүрлі жағдайларға (жығылу, ренжу, шошыну, ауыр жүк көтеру т.б.) байланысты болады. Алдын-алу шаралары: қыз балаларының денсаулығына жас кезінен көңіл бөлу, науқас әйелдерді диспансерлік бақылауға алып, емдеу. Жасанды түсік (медициналық Аборт) жасату арқылы екіқабат әйел өз еркімен ұрық тіршілігін үзеді, мұндай Аборт тек дәрігерлік мекемелерде ғана жасалады. Одан тыс жерлерде жасалған Аборт қылмыстық әрекет болып саналады. Көп мемлекеттерде жасанды түсік жасатуға рұқсат берілмейді. Қазақстан Республикасында қолданылатын заңдарға сәйкес жасанды түсік жасатуды 12 апталық мерзімге толғанға дейін әйелдің өзі шешеді. Егер жүктілік мерзімі көрсетілген уақыттан асып кетсе, жасанды түсік дәрігерлік кеңестің шешімімен ғана жасалады. Аборт әйел денсаулығына зиян тигізеді, әсіресе алғаш рет көтерген баласын жасанды түсік жасату арқылы алдырып тастаған әйелдер болашақта бедеулік зардабын тартуы мүмкін.ауруларға (бруцеллез, туберкулез, сүзек, жыныс мүшелерінің аурулары т.б.), кездейсоқ.
Экономикалық әсері
Жасанды түсік рұқсат етілетін елдер экономикалық шығынға ұшырайтыны туралы пайымдаулар бар. Мысалы, жасанды түсік кесірінен соңғы он жылда Швейцария 333 миллион франк экономикалық шығынды бастан кешірген. Жасанды түсік салдары ретінде ЖІӨ және тұтыну деңгейінің азаюы саналады.
Аборттың түрлері
Аборт әдістері хирургиялық немесе аспаптық және медициналық болып бөлінеді. Хирургиялық әдістер ұрықты арнайы құралдармен алып тастауды қамтиды, бірақ міндетті түрде хирургиялық араласуды қажет етпейді. Медициналық немесе фармацевтикалық аборт - бұл дәрі-дәрмектердің көмегімен өздігінен түсік түсіруді туындату.
Аборттың асқынуынан болатын өлім
ДДҰ мәліметтері бойынша, әйелдер қауіпсіз түсік жасатуға мүмкіндігі бар елдерде қазіргі заманғы әдістерді қолданып жасанды түсік жасатудан өлу ықтималдығы 100000 аборттың 1-ден аспайды. Салыстыру үшін қарастырсақ, әйелдердің қауіпсіз түсік жасатуға қол жетімділігін қамтамасыз етпейтін елдерде ерте түсік жасатудың асқынуынан өлу ықтималдығы 1000 аборттың 0,9-3,5 құрайды. Жыл сайын әлемде жүктілікке байланысты себептерден қайтыс болатын 500 мың жүкті әйелдер жағдайлардың 15% қауіпті аборттың асқынуы салдарынан болатын өлім, осы өлімдердің 98% тиесілі.
Дереккөздер
- Патологиялық анотомия терминдерінің орысша – латынша – қазақша түсініктеме сөздігі.- Ақтөбе. ISBN 9965-437-40-8
- О.Д.Дайырбеков, Б.Е.Алтынбеков, Б.К.Торғауытов, У.И.Кенесариев, Т.С.Хайдарова Аурудың алдын алу және сақтандыру бойынша орысша-қазақша терминологиялық сөздік. Шымкент. “Ғасыр-Ш”, 2005 жыл. ISBN 9965-752-06-0
- Қазақ ұлттық энциклопедиясы
- Encyclopedia Britannica ISBN 978-5-17-038532-4
- Аборты наносят вред швейцарской экономике
- https://www.euro.who.int/__data/assets/pdf_file/0018/125370/WQ440r.pdf Мұрағатталған 9 қарашаның 2020 жылы.
| Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Abort lat abortus tүsik medicinada kursaktagy uryktyn 28 aptalyk merzimge zhetpej tirshiligi үzilui nemese tүsik tүsui Zhүktiliktin 14 15 aptasyna zhetpej uryk tirshiliginin үziluin erte al 14 15 aptadan kejin үziluin kesh tүsik dejdi Abort ozdiginen tүsik tastau zhәne zhasandy tүsik zhasatu bolyp bolinedi Қoldan zhasalatyn abort medicinalyk mamandardyn әjel adamnyn omirin zhәne densaulygyn saktap kalu maksatynda zorlau nemese incest saldarynan bolatyn eriksiz zhүktilik kezinde sәbi auyr naukaska shaldykkan kezde nemese әjeldin zhatyryndagy sәbidi asyraj almajtyn zhagdajy bolgan kezde zhasalady Ru 486 preparatyn zhүktiliktin algashky birneshe aptasynda kabyldasa koldan tүsiktin boluyna mүmkindik zhasajdy Zhүktiliktin 19 aptasyna dejin zhatyrdy kyskartu men ishtegi nәresteni tүsiru үshin tuz eritindilerin nemese gormondardy shashuga bolady Zhatyrdagy sәbidi hirurgiyalyk zholmen aldyru zhүktiliktin ekinshi nemese үshinshi ajynda gana zhүzege asyruga bolady Zhatyr mojynshygyn kenejtu men urykty ekstrakaciyalaudy zhүktiliktin үshinshi ajynda zhasauga bolady Bul Zhartylaj bosanu arkyly abort zhasau dep te atalady Tүsik zhasaudyn baska tүrleri kol shprici komegimen kolmen zhasalatyn vakuumdyk ekstrakciya zhәne kenejtkish pen mehanikalyk soryp algysh kurylgysy arkyly zhүzege asatyn vakuum tүsik bul eki tүrli emdeu sharasy zhүktiliktin erte kezeninde zhasalady Қogamnyn zhasandy tүsikke degen bala tuudy bakylau kuraly retinde tarihi katynasy әrtүrli elde әr kezende tүrlishe ozgerip otyrgan Antikalyk dәuirde zhasandy tүsik bala tuudy shekteu әdisi retinde pajdalanylsa al hristian dini kyzmetkerleri zhasanda tүsik zhasaudy Қudaj isine karsylyk dep bagalagan Orta gasyrlarda Europada mundaj zholdy ajyptaushylardyn pikiri kogamdyk oris alyp aukymy kenejgen 19 gasyrda zhasandy tүsik zhasatkandarga katal zhaza koldanylgan Alajda 20 gasyrda bul tyjymdar zhumsartylyp birtindep ozgertildi 1973 zhyly AҚSh ta karsy isinin sheshimi bojynsha zhүktiliktin algashky үsh aj merzimindegi zhasalatyn zhasandy tүsik zandastyryldy alajda shtattar algashky үsh aj merziminde tүsik zhasatuga ozindik zandy shekteuler engizuge kukyly boldy Osy sot sheshiminen kejin karkyndy tүrde abortka katysty sayasatty yryktandyruda karsylastar men zhaktastar arasynda karkyndy pikirtalas bastaldy Әjeldin ozdiginen tүsik tastauy әrtүrli zhagdajlarga zhygylu renzhu shoshynu auyr zhүk koteru t b bajlanysty bolady Aldyn alu sharalary kyz balalarynyn densaulygyna zhas kezinen konil bolu naukas әjelderdi dispanserlik bakylauga alyp emdeu Zhasandy tүsik medicinalyk Abort zhasatu arkyly ekikabat әjel oz erkimen uryk tirshiligin үzedi mundaj Abort tek dәrigerlik mekemelerde gana zhasalady Odan tys zherlerde zhasalgan Abort kylmystyk әreket bolyp sanalady Kop memleketterde zhasandy tүsik zhasatuga ruksat berilmejdi Қazakstan Respublikasynda koldanylatyn zandarga sәjkes zhasandy tүsik zhasatudy 12 aptalyk merzimge tolganga dejin әjeldin ozi sheshedi Eger zhүktilik merzimi korsetilgen uakyttan asyp ketse zhasandy tүsik dәrigerlik kenestin sheshimimen gana zhasalady Abort әjel densaulygyna ziyan tigizedi әsirese algash ret kotergen balasyn zhasandy tүsik zhasatu arkyly aldyryp tastagan әjelder bolashakta bedeulik zardabyn tartuy mүmkin aurularga brucellez tuberkulez sүzek zhynys mүshelerinin aurulary t b kezdejsok Ekonomikalyk әseriZhasandy tүsik ruksat etiletin elder ekonomikalyk shygynga ushyrajtyny turaly pajymdaular bar Mysaly zhasandy tүsik kesirinen songy on zhylda Shvejcariya 333 million frank ekonomikalyk shygyndy bastan keshirgen Zhasandy tүsik saldary retinde ZhIӨ zhәne tutynu dengejinin azayuy sanalady Aborttyn tүrleriAbort әdisteri hirurgiyalyk nemese aspaptyk zhәne medicinalyk bolyp bolinedi Hirurgiyalyk әdister urykty arnajy kuraldarmen alyp tastaudy kamtidy birak mindetti tүrde hirurgiyalyk aralasudy kazhet etpejdi Medicinalyk nemese farmacevtikalyk abort bul dәri dәrmekterdin komegimen ozdiginen tүsik tүsirudi tuyndatu Aborttyn askynuynan bolatyn olimDDҰ mәlimetteri bojynsha әjelder kauipsiz tүsik zhasatuga mүmkindigi bar elderde kazirgi zamangy әdisterdi koldanyp zhasandy tүsik zhasatudan olu yktimaldygy 100000 aborttyn 1 den aspajdy Salystyru үshin karastyrsak әjelderdin kauipsiz tүsik zhasatuga kol zhetimdiligin kamtamasyz etpejtin elderde erte tүsik zhasatudyn askynuynan olu yktimaldygy 1000 aborttyn 0 9 3 5 kurajdy Zhyl sajyn әlemde zhүktilikke bajlanysty sebepterden kajtys bolatyn 500 myn zhүkti әjelder zhagdajlardyn 15 kauipti aborttyn askynuy saldarynan bolatyn olim osy olimderdin 98 tiesili DerekkozderPatologiyalyk anotomiya terminderinin oryssha latynsha kazaksha tүsinikteme sozdigi Aktobe ISBN 9965 437 40 8 O D Dajyrbekov B E Altynbekov B K Torgauytov U I Kenesariev T S Hajdarova Aurudyn aldyn alu zhәne saktandyru bojynsha oryssha kazaksha terminologiyalyk sozdik Shymkent Ғasyr Sh 2005 zhyl ISBN 9965 752 06 0 Қazak ulttyk enciklopediyasy Encyclopedia Britannica ISBN 978 5 17 038532 4 Aborty nanosyat vred shvejcarskoj ekonomike https www euro who int data assets pdf file 0018 125370 WQ440r pdf Muragattalgan 9 karashanyn 2020 zhyly Bul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet