Абиогенез (гр. 'a' — болымсыздық, жоққа шығару, bіos — тіршілік, genesіs — пайда болуы), жансыздан өрбу — тірі табиғатта ферменттердің қатысуынсыз организмнен тыс пайда болатын органикалық қосылыстар; кең мағынасында — эволюциялық даму барысында тіршіліктің яғни тірі организмнің органикалық емес заттардан пайда болуы жөніндегі теория; организмнен тыс, тірі табиғатта ағзадан тыс, ферменттердің қатысуынсыз таралған органикалық қоспалардың қалыптасуы.
19 ғасырдың ортасына дейін ғылымда тіршілік өзінен-өзі пайда болған, өлі заттардан күрделі құрылымды тіршілік иелері шыққан деген ұғым сақталды. Бірақ 18 ғасырда италиялық ғалымдар , , француз ғалымы бұл ұғымның қате екенін өздерінің ғылыми еңбектерінде дәлелдеп берді. Абиогенез теорияларының ішіндегі көбірек таралғаны — . Қазіргі кезде ғалымдар жер бетінде тіршіліктің пайда болуы, ерекше ғасыр дәуірде басталған күрделі де ұзаққа созылған процесс болғанын мойындайды. Жер бетінде қалыптасқан сол дәуірдегі жағдайларды жасанды түрде тудыру арқылы 20 ғасырдың ортасында тәжірибе жүзінде тектес және басқа да органикалық заттардың абиогенді синтезі жүзеге асырылды. Тіршілік— табиғи дамудың белгілі бір кезеңінде пайда болған материя қозғалысының ерекше түрі. Мұндай қозғалыстағы материя даму барысында алуан түрлі кезеңнен өтеді де, барған сайын күрделене береді.
Аристотель теориясы
Тіршіліктің пайда болуы туралы Абиогенездік (өлі заттардан өздігінен пайда болған) теорияны мен ескі және заманауи деп бөлдім. Ескі теория Аристотельдің "Жануарлар тарихы" кітабынан бастау алады. Онда ол "балықтар балшықтан, шлаушан топырақтан т.б. пайда болады" деген көзқарас ұстанған. Бұл теорияға тіпті Қайта өрлеу дәуірінің ғалымдары да сенген араларында "Теңіз жағасында шыршаны толқын ұрса одан қаздар пайда болады, кір жейдемен бидайды бірге қойсаң 21 күнде тышқан пайда болады" деп, ол тәжірбиелерді дәлелдегендері болды. Бұл Ескі абиогенез теориясына Ф. Реди 1668 жылы жоққа шығарып Биогензді ұсынды.
Опарин теориясы
20 ғасырдағы Опарин-Холдейндің тіршілік биохимиялық жолмен эволюциялық дамудан пайда болды деген теориясы Заманауи Абиогенездің негізін қалады. Оны Юрий мен Миллер (Miller–Urey experiment) 1953 жылы алғашқы жер шары жағдайын эксперимент жасай отырып, сол кездегі бейоргеникалық заттардан органикалық зат тіршіліктің негізін құраушы нәруыздың бірілі амин қышқылын алуы болды дегенді ұсынды. Бұл ғылымға серпіліс әкелді. Алайда тәжірбиені қайталаған ғалымдар екі нәрсеге әлі күнге күмәнданып келеді. Бірінші теория мен тәжірбиедегі алғашқы жер шары моделі қаншалықты шынайы деген мәселе. Екінші, ақуыздар тұнбаға түспейді. Сонымен бұл теория мен тәжірбие әлі дәлелденген жоқ. Есесіне бұл кейін органикалық заттар батпақтардан, теңіз шұңымасынан, мұздықтардан т.б. жағдайларда пайда болды деген абиогенздік көзқарастардың пайда болуы мен дамуына түрткі болды.
Дереккөздер
- Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Биология / Жалпы редакциясын басқарған э.ғ.д., профессор Е. Арын - Павлодар: «ЭКО» ҒӨФ. 2007. - 1028 б. ISBN 9965-08-286-3
- Биоморфология терминдерінің түсіндірме сөздігі / — Алматы: «Сөздік-Словарь», 2009 жыл. ISBN 9965-822-54-9
- Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: Экология және табиғат қорғау / Жалпы редакциясын басқарған – түсіндірме сөздіктер топтамасын шығару жөніндегі ғылыми-баспа бағдарламасының ғылыми жетекшісі, педагогика ғылымдарының докторы, профессор, Қазақстан Республикасы Мемлекеттік сыйлығының лауреаты А.Қ.Құсайынов. – Алматы: «Мектеп» баспасы» ЖАҚ, 2002 жыл. – 456 бет. ISBN 5-7667-8284-5
Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Abiogenez gr a bolymsyzdyk zhokka shygaru bios tirshilik genesis pajda boluy zhansyzdan orbu tiri tabigatta fermentterdin katysuynsyz organizmnen tys pajda bolatyn organikalyk kosylystar ken magynasynda evolyuciyalyk damu barysynda tirshiliktin yagni tiri organizmnin organikalyk emes zattardan pajda boluy zhonindegi teoriya organizmnen tys tiri tabigatta agzadan tys fermentterdin katysuynsyz taralgan organikalyk kospalardyn kalyptasuy 19 gasyrdyn ortasyna dejin gylymda tirshilik ozinen ozi pajda bolgan oli zattardan kүrdeli kurylymdy tirshilik ieleri shykkan degen ugym saktaldy Birak 18 gasyrda italiyalyk galymdar francuz galymy bul ugymnyn kate ekenin ozderinin gylymi enbekterinde dәleldep berdi Abiogenez teoriyalarynyn ishindegi kobirek taralgany Қazirgi kezde galymdar zher betinde tirshiliktin pajda boluy erekshe gasyr dәuirde bastalgan kүrdeli de uzakka sozylgan process bolganyn mojyndajdy Zher betinde kalyptaskan sol dәuirdegi zhagdajlardy zhasandy tүrde tudyru arkyly 20 gasyrdyn ortasynda tәzhiribe zhүzinde tektes zhәne baska da organikalyk zattardyn abiogendi sintezi zhүzege asyryldy Tirshilik tabigi damudyn belgili bir kezeninde pajda bolgan materiya kozgalysynyn erekshe tүri Mundaj kozgalystagy materiya damu barysynda aluan tүrli kezennen otedi de bargan sajyn kүrdelene beredi Aristotel teoriyasyTirshiliktin pajda boluy turaly Abiogenezdik oli zattardan ozdiginen pajda bolgan teoriyany men eski zhәne zamanaui dep boldim Eski teoriya Aristoteldin Zhanuarlar tarihy kitabynan bastau alady Onda ol balyktar balshyktan shlaushan topyraktan t b pajda bolady degen kozkaras ustangan Bul teoriyaga tipti Қajta orleu dәuirinin galymdary da sengen aralarynda Teniz zhagasynda shyrshany tolkyn ursa odan kazdar pajda bolady kir zhejdemen bidajdy birge kojsan 21 kүnde tyshkan pajda bolady dep ol tәzhirbielerdi dәleldegenderi boldy Bul Eski abiogenez teoriyasyna F Redi 1668 zhyly zhokka shygaryp Biogenzdi usyndy Oparin teoriyasy20 gasyrdagy Oparin Holdejndin tirshilik biohimiyalyk zholmen evolyuciyalyk damudan pajda boldy degen teoriyasy Zamanaui Abiogenezdin negizin kalady Ony Yurij men Miller Miller Urey experiment 1953 zhyly algashky zher shary zhagdajyn eksperiment zhasaj otyryp sol kezdegi bejorgenikalyk zattardan organikalyk zat tirshiliktin negizin kuraushy nәruyzdyn birili amin kyshkylyn aluy boldy degendi usyndy Bul gylymga serpilis әkeldi Alajda tәzhirbieni kajtalagan galymdar eki nәrsege әli kүnge kүmәndanyp keledi Birinshi teoriya men tәzhirbiedegi algashky zher shary modeli kanshalykty shynajy degen mәsele Ekinshi akuyzdar tunbaga tүspejdi Sonymen bul teoriya men tәzhirbie әli dәleldengen zhok Esesine bul kejin organikalyk zattar batpaktardan teniz shunymasynan muzdyktardan t b zhagdajlarda pajda boldy degen abiogenzdik kozkarastardyn pajda boluy men damuyna tүrtki boldy DerekkozderOryssha kazaksha tүsindirme sozdik Biologiya Zhalpy redakciyasyn baskargan e g d professor E Aryn Pavlodar EKO ҒӨF 2007 1028 b ISBN 9965 08 286 3 Biomorfologiya terminderinin tүsindirme sozdigi Almaty Sozdik Slovar 2009 zhyl ISBN 9965 822 54 9 Қazak tili terminderinin salalyk gylymi tүsindirme sozdigi Ekologiya zhәne tabigat korgau Zhalpy redakciyasyn baskargan tүsindirme sozdikter toptamasyn shygaru zhonindegi gylymi baspa bagdarlamasynyn gylymi zhetekshisi pedagogika gylymdarynyn doktory professor Қazakstan Respublikasy Memlekettik syjlygynyn laureaty A Қ Қusajynov Almaty Mektep baspasy ZhAҚ 2002 zhyl 456 bet ISBN 5 7667 8284 5 Bul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet