Бүлдірген (лат. Fragarіa) – раушангүлділер тұқымдасына жататын көп жылдық шөптесін өсімдік, жидекті . Бүлдіргеннің Қазақстанда 2 түрі: орман Бүлдіргені (F. verca), жасыл Бүлдірген (F. vіrіdіs) бар. Олар көбінесе таулы аудандарда, ормандардың ашық беткейлерінде және өзендердің бойында өседі. Бүлдіргеннің биіктігі 5 – 25 см, бұтақталған сабағы ұзарған жер асты өркенін құрайды. Тілімденген ұзын сағақты жапырағы үш-үштен топтасады. Гүлі ақ немесе сары, қос жынысты, гүлшоғыры – көпгүлді қалқанша. Жемісі – жидек (қызыл, қызғылт шырынды). Мамырда гүлдеп, маусымда жеміс береді. Жер үсті бөлігі ұзын сағақты жапырақшалардан, гүл сағақтарынан және мұртшалардан тұрады. Қысқа мүйізшелері гүл бүршігімен аяқталады, келесі жылы олардан гүл сағағы өсіп шығады. Бұтағы арқылы көбейеді. Бүлдіргендер бал-шырынды және дәрілік өсімдіктер. Жемісі дәмді, хош иісті, құрамында А, В1, В2, … В9, РР, К витаминдері, органик. қышқылдар, фосфор, темір, кальций және т.б. пайдалы заттар болады. Бүлдіргеннің зиянкестері: қой бүлдірген ұзынтұмсығы, бүлдірген жұмыр құрттары, бүлдірген кенесі. Аурулары: (қалталы саңырауқұлақтардан туындайтын өсімдік ауруы), , т.б. Жемісін жинап алғаннан кейін мұртшаларын қиып, мезгілімен суарып, түбін қопсытып, тыңайтқыштармен қоректендіреді. Қазақстанның суғармалы жерлерінде өсетін бірнеше сорттары бар. Олар: «Мәншүк», «Комсомолка», «Фестивальдық», «Талисман», «Зинга-Занга», «Талғарлық», т.б. Бүлдірген - раушан гүлділер тұқымдасына жататын көп жылдық шөптесін өсімдік, жидекті дақыл. Бүлдіргеннің Қазақстанда 2 түрі: орман бүлдіргені, жасыл бүлдірген бар. Олар, көбінесе, таулы аудандарда, ормандардың ашық 225 алаптарында және өзендердің бойында өседі. Бүлдіргеннің биіктігі 5-25 см, бұтақталған сабағы ұзарған жер асты өркенін құрайды. Тілімденген ұзын сағақты жапырағы үш-үштен топтасады. Гүлі ақ немесе сары, кос жынысты, гүлшоғыры — көп гүлді қалқанша. Мамырда гүлдеп, маусымда қызыл, қызғылт шырынды жеміс береді. Бұтағы арқыны көбейеді. Бүлдіргендер балшырынды және дәрілік өсімдіктер. Жемісі дөмді, хош иісті, құрамында А, Вр В2,...В9, РР, К витаминдері, органик, қышқылдар, фосфор, темір, кальций және т.б. пайдалы заттар болады. Жемісін жинап алғаннан кейін мұртшаларын қиып, мезгілімен суарып, түбін қопсытып, тыңайтқыштармен қоректендіреді. Жетісу өңірінің суармалы жерлерінде "Мәншүк", "Комсомолка", "Фестивальдік", "Талғарлық", т.б. сорттары өседі.
Өсімдік туралы
Бүлдірген – раушангүлдер тұқымдасына жататын көпжылдық шөптесін өсімдік. Отаны – Шығыс Азия. Таралған аймақтары Еуропа, Америка. Қазақстанда барлық тау беткейлерінде өседі. Құлпынайға өте ұқсас келеді, бірақ көлемі құлпынайдан кішірек болады. Биіктігі 5-20 см. Жапырағы үш қалақты, жиегі аратісті. Мамыр, маусым айларында гүлдейді. Гүлі ақ түсті, 5 күлтелі, ұзын гүлсағақтың басында орналасқан. Жемісі маусым, шілде айларында піседі. Жидегі хош иісті, дәмі тәтті, қызыл түсті болады. Бүлдірген басқа жеміс-жидектерден бұрын піседі.
Қолданылуы
Бүлдіргенде қант, органикалық қышқылдар, А, , , дәрумендері, каротин, өзек, пектин, темір, фосфор, марганец бар. Бүлдіргеннің жемісі мен жапырағы медицинада кең қолданыс тапқан. Жапырақтары ұнтақ немесе қайнатып алынған тұнба түрінде қызылшамен ауырған адамның дене қызуын түсіру және асқазан сөлінің қышқылын азайту үшін қолданылады. Сонымен қатар жидегінің шырынына бал мен , туберкулез ауруы бар адамға жегізеді. Бүлдіргеннің шырынын іш ауруына ішкізеді. Жапырағынан шай қайнатып, бүйрек тасын шығаруға, аяқ-қол ісуін басуға, ревматизмді, , емдеуге қолданады. Бүлдірген жапырағын ерте көктемнен бастап күзге дейін жинап, қараңғы жерде кептіреді. Бүлдіргеннен тосап, қақ, сусын жасайды. Кондитерлік өнімдерге қосады.
Бүлдірген туралы тақпақ
«Тауда өскен бүлдірген,
Сайда өскен бүлдірген»,
Тәттілігін білдірген.
Бүлдірген теріп, балалар,
Үсті - басын бүлдірген.
Балақтарын жыртқызып,
Бұталарға ілдірген.
Сөйтемін деп өздері
Бірін - бірі күлдірген.
Бойға - қуат,
Дертке - ем
Жеміс осы -
Кім білген?
Сілтемелер
- Гүлстан, өсімдіктер туралы сайт Мұрағатталған 20 ақпанның 2012 жылы.
Дереккөздер
Қ 74 Құлжабаева Г.Ә.;«Өсімдіктер әлемі» оқу-әдістемелік кешені, Жидектер: Дидактикалық материал. - Алматы, 2011. - 16 б;ISBN 978-601-7237-31-8
- «Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 жыл, ISBN 5-89800-123-9, II том
- Жетісу энциклопедия. - Алматы: «Арыс» баспасы, 2004 жыл. — 712 бет + 48 бет түрлі түсті суретті жапсырма. ISBN 9965-17-134-3
- Шаңырақ : Үй-тұрмыстық энциклопедиясы. Алматы : Қаз.Сов.энцикл.Бас ред., 1990 ISBN 5-89800-008-9
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Bүldirgen lat Fragaria raushangүldiler tukymdasyna zhatatyn kop zhyldyk shoptesin osimdik zhidekti Bүldirgennin Қazakstanda 2 tүri orman Bүldirgeni F verca zhasyl Bүldirgen F viridis bar Olar kobinese tauly audandarda ormandardyn ashyk betkejlerinde zhәne ozenderdin bojynda osedi Bүldirgennin biiktigi 5 25 sm butaktalgan sabagy uzargan zher asty orkenin kurajdy Tilimdengen uzyn sagakty zhapyragy үsh үshten toptasady Gүli ak nemese sary kos zhynysty gүlshogyry kopgүldi kalkansha Zhemisi zhidek kyzyl kyzgylt shyryndy Mamyrda gүldep mausymda zhemis beredi Zher үsti boligi uzyn sagakty zhapyrakshalardan gүl sagaktarynan zhәne murtshalardan turady Қyska mүjizsheleri gүl bүrshigimen ayaktalady kelesi zhyly olardan gүl sagagy osip shygady Butagy arkyly kobejedi Bүldirgender bal shyryndy zhәne dәrilik osimdikter Zhemisi dәmdi hosh iisti kuramynda A V1 V2 V9 RR K vitaminderi organik kyshkyldar fosfor temir kalcij zhәne t b pajdaly zattar bolady Bүldirgennin ziyankesteri koj bүldirgen uzyntumsygy bүldirgen zhumyr kurttary bүldirgen kenesi Aurulary kaltaly sanyraukulaktardan tuyndajtyn osimdik auruy t b Zhemisin zhinap algannan kejin murtshalaryn kiyp mezgilimen suaryp tүbin kopsytyp tynajtkyshtarmen korektendiredi Қazakstannyn sugarmaly zherlerinde osetin birneshe sorttary bar Olar Mәnshүk Komsomolka Festivaldyk Talisman Zinga Zanga Talgarlyk t b Bүldirgen raushan gүldiler tukymdasyna zhatatyn kop zhyldyk shoptesin osimdik zhidekti dakyl Bүldirgennin Қazakstanda 2 tүri orman bүldirgeni zhasyl bүldirgen bar Olar kobinese tauly audandarda ormandardyn ashyk 225 alaptarynda zhәne ozenderdin bojynda osedi Bүldirgennin biiktigi 5 25 sm butaktalgan sabagy uzargan zher asty orkenin kurajdy Tilimdengen uzyn sagakty zhapyragy үsh үshten toptasady Gүli ak nemese sary kos zhynysty gүlshogyry kop gүldi kalkansha Mamyrda gүldep mausymda kyzyl kyzgylt shyryndy zhemis beredi Butagy arkyny kobejedi Bүldirgender balshyryndy zhәne dәrilik osimdikter Zhemisi domdi hosh iisti kuramynda A Vr V2 V9 RR K vitaminderi organik kyshkyldar fosfor temir kalcij zhәne t b pajdaly zattar bolady Zhemisin zhinap algannan kejin murtshalaryn kiyp mezgilimen suaryp tүbin kopsytyp tynajtkyshtarmen korektendiredi Zhetisu onirinin suarmaly zherlerinde Mәnshүk Komsomolka Festivaldik Talgarlyk t b sorttary osedi BүldirgenӨsimdik turalyBүldirgen raushangүlder tukymdasyna zhatatyn kopzhyldyk shoptesin osimdik Otany Shygys Aziya Taralgan ajmaktary Europa Amerika Қazakstanda barlyk tau betkejlerinde osedi Қulpynajga ote uksas keledi birak kolemi kulpynajdan kishirek bolady Biiktigi 5 20 sm Zhapyragy үsh kalakty zhiegi aratisti Mamyr mausym ajlarynda gүldejdi Gүli ak tүsti 5 kүlteli uzyn gүlsagaktyn basynda ornalaskan Zhemisi mausym shilde ajlarynda pisedi Zhidegi hosh iisti dәmi tәtti kyzyl tүsti bolady Bүldirgen baska zhemis zhidekterden buryn pisedi ҚoldanyluyBүldirgende kant organikalyk kyshkyldar A dәrumenderi karotin ozek pektin temir fosfor marganec bar Bүldirgennin zhemisi men zhapyragy medicinada ken koldanys tapkan Zhapyraktary untak nemese kajnatyp alyngan tunba tүrinde kyzylshamen auyrgan adamnyn dene kyzuyn tүsiru zhәne askazan solinin kyshkylyn azajtu үshin koldanylady Sonymen katar zhideginin shyrynyna bal men tuberkulez auruy bar adamga zhegizedi Bүldirgennin shyrynyn ish auruyna ishkizedi Zhapyragynan shaj kajnatyp bүjrek tasyn shygaruga ayak kol isuin basuga revmatizmdi emdeuge koldanady Bүldirgen zhapyragyn erte koktemnen bastap kүzge dejin zhinap karangy zherde keptiredi Bүldirgennen tosap kak susyn zhasajdy Konditerlik onimderge kosady Bүldirgen turaly takpak Tauda osken bүldirgen Sajda osken bүldirgen Tәttiligin bildirgen Bүldirgen terip balalar Үsti basyn bүldirgen Balaktaryn zhyrtkyzyp Butalarga ildirgen Sojtemin dep ozderi Birin biri kүldirgen Bojga kuat Dertke em Zhemis osy Kim bilgen SiltemelerGүlstan osimdikter turaly sajt Muragattalgan 20 akpannyn 2012 zhyly DerekkozderҚ 74 Қulzhabaeva G Ә Өsimdikter әlemi oku әdistemelik kesheni Zhidekter Didaktikalyk material Almaty 2011 16 b ISBN 978 601 7237 31 8 Қazakstan Ұlttyk encklopediya Bas redaktor Ә Nysanbaev Almaty Қazak enciklopediyasy Bas redakciyasy 1998 zhyl ISBN 5 89800 123 9 II tom Zhetisu enciklopediya Almaty Arys baspasy 2004 zhyl 712 bet 48 bet tүrli tүsti suretti zhapsyrma ISBN 9965 17 134 3 Shanyrak Үj turmystyk enciklopediyasy Almaty Қaz Sov encikl Bas red 1990 ISBN 5 89800 008 9