Ақжан Жақсыбекұлы әл-Машани (1906 жылы, қазіргі Қарағанды облысы Қарқаралы ауданы — 02.05.1997, Алматы) — геолог ғалым, тау-кен инженері, геология-минералогия ғылымдарының докторы (1946), профессор (1968), ҚР Ұлттық ғылым академиясының алғашқы құрылтайшыларының бірі және академияның корреспондент мүшесі (1946), Қазақстанның еңбек сіңірген ғылым қайраткері (1966).
Ақжан Жақсыбекұлы әл-Машани | |
Ақжан Жақсыбекұлы Машанов | |
Туған күні | Lua error Module:Wikidata ішіндегі 39 жолында: attempt to concatenate field '?' (a nil value). |
---|---|
Қайтыс болған күні | |
Қайтыс болған жері | |
Азаматтығы | Қазақстан |
Ұлты | қазақ |
Қызметі | ғалым |
Әкесі | Жақсыбек |
Өмірбаяны
Арғын тайпасының Қаракесек руынан шыққан.
Қазақстанда геомеханиканың негізін салушы, мектебін құрушы; жазушы. Қазақ тау-кен металлургия институты (қазіргі ҚазҰТУ) бітірген (1939). КСРО ҰА-ның Қазақстан бөлімшесінде (1939 — 43), Геология ғылымдары институты (1943 — 46), Абай атындағы Қазақ педагогикалық институты (қазіргі ҚазҰПУ) (1946 — 50), Қазақ политехникалық институты (қазіргі ҚазҰТУ) (1950 — 88) ғылыми-зерттеу және педагогикалық жұмыстармен айналысты. Негізгі ғылыми бағыты геомеханиканың құрылымы — кристалдық заңдылықтарды зерттеуге арналған. Ол геометрия, оптика, механика, химия, геохимия, , география, геология, технология тәрізді пәндердің сабақтастығын анықтау кезінде біртұтас геомеханика заңдылығын ашып, қағидасын тұжырымдады. Сөйтіп, өз алдына дербес ғылым саласының ортақ өзегін іздеу барысында Эйлер теориясы жаңғыртатын жаңалық жасады.
Ол |тау-кен өндірісінде геомеханика заңдарын іс жүзінде қолдана отырып, бір-біріне қарама-қарсы екі мәселені шешуді мақсат етті:
- тау жыныстарының кернеулі-деформация күйінің теориясы негізін анықтау;
- тау-кен жұмыстары кезінде күрделі кен қазбаларының, жер бетінің орнықтылығын және жұмыс қауіпсіздігін қамтамасыз ету шараларын жасау.
Осы мәселелерді біріктіре шешу — тау жыныстарының жер қойнауындағы жай-күйін, құрылымдық ерекшеліктерін және беріктілік қасиеттерін зерттеуге негізделген. Жер астындағы кеннің геол. құрылымын анықтау үшін алғаш рет әдісін қолдана отырып, Ақбастау — Құсмұрын кен өрісін ашқан. Қазақстанда геомеханика мектебін құруға және соғыс жылдарында П.А. Рыжовпен бірге Лениногор, Зырьян, Торғай, Жезқазған, Қаратау кен орындарын ашуға қатысты. М. геология, тау-кен ісі, маркшейдерия ғылымдарының мемл. тілде дамуына ерекше көңіл бөліп, қазақ тілінде оқулықтар мен сөздіктер шығарды. Жаратылыстану ғылымдарындағы ұлттық құндылықтарды сабақтастыра отырып, гуманитарлық мазмұн-сипатта дамытуда көп іс атқарды. Сонымен қатар қазақ әдебиетінің ғыл.-көпшілік, фантастик. жанрларына да үлес қосты. Оның “Жер астына саяхат” атты кітабы көптеген оқырмандардың геолог, тау-кен мамандықтарына деген қызығушылығын оятты. Әбу Наср әл-Фарабидің Дамаскідегі (Сирия) Баб ас-Сағир қорымынан қабірін тауып, құлпытас орнатуға ат салысқан. Ол әл-Фараби мұрасын ислам дінімен және қазақ халқының ұлттық дүниетанымымен сабақтастыра зерттеу нәтижесінде фарабитанудың негізін салушылардың бірі ретінде де кеңінен танылды. “Әл-Фараби” тарихи романында оның көркем бейнесін сомдады, ал “әл-Фараби және Абай” еңбегінде екі ғұлама арасындағы ғыл. және рухани байланыстар мәселесін зерделеді. мәдени мұраларын, ғылым тарихын, зерттеуде де көп тер төккен. 1984 ж. Кувейтте шығатын “әл-ұараб” мерзімдік басылымында “әл-Машани” бүркеншік атымен өзінің зерттеулерін жариялады. М. 350-ден астам ғыл. еңбек, оның ішінде 9 монографияны жазған. Ленин, Еңбек Қызыл Ту ордендерімен және медальдармен марапатталған.
Ақжан әл-Машани атында
Қ.Сәтбаев атындағы ҚазҰТУ-дың Жаратылыстану институтына әл-Машани аты берілген, университетте әл-Машани мұраларын зерттейтін орталық және ғалымның есімі берілген аудитория бар.
Еңбектері
- Как образовались горы, А., 1939;
- Геометрические методы изучения структуры рудных полей, А.-А., 1946;
- Жер сілкінісі, А., 1949;
- Жер құрылымы, А., 1949;
- Терминологический русско-казахский словарь/геология, горное дело и металлургия, А.-А., 1950;
- Жер астына саяхат, А., 1957;
- Механика массива горных пород, А., 1961;
- Кристаллография, минерология және петрография, А., 1969;
- Әл-Фараби, А., 1971;
- Космология Аль-Фараби, А., 1971;
- Основы горной механики, А., 1972; ұ
- Ғажайып от ошағында, А., 1978;
- Основы геомеханики скально-трещиноватых пород, А., 1985;
- Геомеханика, А:, 1994;
- Әл-Фараби және Абай, А:, 1994;
- Ай арысы, А., 1996;
- Космос және космология, А., 1999;
- әл-Фараби және бүгінгі ғылым, А., 2004.
Дереккөздер
- “Қазақстан”: Ұлттық энцклопедия/Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы “Қазақ энциклопедиясы” Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9
Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
Бұл — тұлға туралы мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді ауыстыру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Akzhan Zhaksybekuly әl Mashani 1906 zhyly kazirgi Қaragandy oblysy Қarkaraly audany 02 05 1997 Almaty geolog galym tau ken inzheneri geologiya mineralogiya gylymdarynyn doktory 1946 professor 1968 ҚR Ұlttyk gylym akademiyasynyn algashky kuryltajshylarynyn biri zhәne akademiyanyn korrespondent mүshesi 1946 Қazakstannyn enbek sinirgen gylym kajratkeri 1966 Akzhan Zhaksybekuly әl MashaniAkzhan Zhaksybekuly MashanovTugan kүniLua error Module Wikidata ishindegi 39 zholynda attempt to concatenate field a nil value Қajtys bolgan kүni2 mamyr 1997 1997 05 02 Қajtys bolgan zheriAlmaty kalasyAzamattygyҚazakstanҰltykazakҚyzmetigalymӘkesiZhaksybekӨmirbayanyArgyn tajpasynyn Қarakesek ruynan shykkan Қazakstanda geomehanikanyn negizin salushy mektebin kurushy zhazushy Қazak tau ken metallurgiya instituty kazirgi ҚazҰTU bitirgen 1939 KSRO ҰA nyn Қazakstan bolimshesinde 1939 43 Geologiya gylymdary instituty 1943 46 Abaj atyndagy Қazak pedagogikalyk instituty kazirgi ҚazҰPU 1946 50 Қazak politehnikalyk instituty kazirgi ҚazҰTU 1950 88 gylymi zertteu zhәne pedagogikalyk zhumystarmen ajnalysty Negizgi gylymi bagyty geomehanikanyn kurylymy kristaldyk zandylyktardy zertteuge arnalgan Ol geometriya optika mehanika himiya geohimiya geografiya geologiya tehnologiya tәrizdi pәnderdin sabaktastygyn anyktau kezinde birtutas geomehanika zandylygyn ashyp kagidasyn tuzhyrymdady Sojtip oz aldyna derbes gylym salasynyn ortak ozegin izdeu barysynda Ejler teoriyasy zhangyrtatyn zhanalyk zhasady Ol tau ken ondirisinde geomehanika zandaryn is zhүzinde koldana otyryp bir birine karama karsy eki mәseleni sheshudi maksat etti tau zhynystarynyn kerneuli deformaciya kүjinin teoriyasy negizin anyktau tau ken zhumystary kezinde kүrdeli ken kazbalarynyn zher betinin ornyktylygyn zhәne zhumys kauipsizdigin kamtamasyz etu sharalaryn zhasau Osy mәselelerdi biriktire sheshu tau zhynystarynyn zher kojnauyndagy zhaj kүjin kurylymdyk erekshelikterin zhәne beriktilik kasietterin zertteuge negizdelgen Zher astyndagy kennin geol kurylymyn anyktau үshin algash ret әdisin koldana otyryp Akbastau Қusmuryn ken orisin ashkan Қazakstanda geomehanika mektebin kuruga zhәne sogys zhyldarynda P A Ryzhovpen birge Leninogor Zyryan Torgaj Zhezkazgan Қaratau ken oryndaryn ashuga katysty M geologiya tau ken isi markshejderiya gylymdarynyn meml tilde damuyna erekshe konil bolip kazak tilinde okulyktar men sozdikter shygardy Zharatylystanu gylymdaryndagy ulttyk kundylyktardy sabaktastyra otyryp gumanitarlyk mazmun sipatta damytuda kop is atkardy Sonymen katar kazak әdebietinin gyl kopshilik fantastik zhanrlaryna da үles kosty Onyn Zher astyna sayahat atty kitaby koptegen okyrmandardyn geolog tau ken mamandyktaryna degen kyzygushylygyn oyatty Әbu Nasr әl Farabidin Damaskidegi Siriya Bab as Sagir korymynan kabirin tauyp kulpytas ornatuga at salyskan Ol әl Farabi murasyn islam dinimen zhәne kazak halkynyn ulttyk dүnietanymymen sabaktastyra zertteu nәtizhesinde farabitanudyn negizin salushylardyn biri retinde de keninen tanyldy Әl Farabi tarihi romanynda onyn korkem bejnesin somdady al әl Farabi zhәne Abaj enbeginde eki gulama arasyndagy gyl zhәne ruhani bajlanystar mәselesin zerdeledi mәdeni muralaryn gylym tarihyn zertteude de kop ter tokken 1984 zh Kuvejtte shygatyn әl uarab merzimdik basylymynda әl Mashani bүrkenshik atymen ozinin zertteulerin zhariyalady M 350 den astam gyl enbek onyn ishinde 9 monografiyany zhazgan Lenin Enbek Қyzyl Tu ordenderimen zhәne medaldarmen marapattalgan Akzhan әl Mashani atyndaҚ Sәtbaev atyndagy ҚazҰTU dyn Zharatylystanu institutyna әl Mashani aty berilgen universitette әl Mashani muralaryn zerttejtin ortalyk zhәne galymnyn esimi berilgen auditoriya bar EnbekteriKak obrazovalis gory A 1939 Geometricheskie metody izucheniya struktury rudnyh polej A A 1946 Zher silkinisi A 1949 Zher kurylymy A 1949 Terminologicheskij russko kazahskij slovar geologiya gornoe delo i metallurgiya A A 1950 Zher astyna sayahat A 1957 Mehanika massiva gornyh porod A 1961 Kristallografiya minerologiya zhәne petrografiya A 1969 Әl Farabi A 1971 Kosmologiya Al Farabi A 1971 Osnovy gornoj mehaniki A 1972 u Ғazhajyp ot oshagynda A 1978 Osnovy geomehaniki skalno treshinovatyh porod A 1985 Geomehanika A 1994 Әl Farabi zhәne Abaj A 1994 Aj arysy A 1996 Kosmos zhәne kosmologiya A 1999 әl Farabi zhәne bүgingi gylym A 2004 Derekkozder Қazakstan Ұlttyk encklopediya Bas redaktor Ә Nysanbaev Almaty Қazak enciklopediyasy Bas redakciyasy 1998 ISBN 5 89800 123 9 Bul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet Bul tulga turaly makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz Bul eskertudi auystyru kazhet