Мичурин

Иван Владимирович Мичурин [15(27).10.1855, елді мекені – 7.6.1935, Мичурин қаласы] – биология, КСРО-да жеміс-жидек дақылдары селекциясының негізін қалаушы, КСРО ғылым академиясының құрметті мүшесі, Бүкілодақтық ауыл шаруашылық академиясының шығыс бөлімшесінің (ВАСХНИЛ) акададемиясының академигі (1935).

И.В. Мичурин «Итоги шестидесятилетних работ», М:Сельхозгиз, 1936 г.

Ол 1899 жылы қаласының шет жағынан жер (13 га) алып, оған ең құнды өсімдіктерді отырғызды. Мичурин бұл жерде өмірінің соңғы күніне дейін қызмет етті. Мичурин генетика ғылымының (әсіресе, жеміс-жидек дақылдары) дамуына зор үлес қосты. Мичурин өсімдіктердегі тұқым қуалаушылық белгілерін онтогенез заңдылықтарымен және сыртқы жағдайдың әсерімен ұштастыра отырып зерттеп, басымдылық туралы ілімнің негізін жасады. Будандастыруға қажетті ақырғы өнімді (форманы) іріктеу теориясын ұсынды. Соның нәтижесінде будандастырылатын екі өсімдіктің шыққан жері мен олар өсу үшін қажетті қолайлы орта жағдайы неғұрлым алшақ болса, олардан алынған буданның жаңа орта жағдайына бейімделуі соғырлым оңай болатынын дәлелдеді. Мичурин шығарған жеміс-жидек, алманың 300-ден артық сорттары (алманың: Славянка, Бельфлер-қытай, т.б., алмұрттың: мичуриндік қысқы Бере, т.б.) белгілі. Ол Ленин, Еңбек Қызыл Ту орденімен марапатталған.

Иван Мичурин жеміс ағаштары мен басқа да мәдени өсімдіктердің жаңа сорттарын шығару ісіне 60 жыл қажырлы еңбек сіңірді. Алғашқы жұмысын ол өткен ғасырдың 70-жылдарында бұрынғы Тамбов губерниясына қарасты Козлов (қазіргі Мичуринск) қаласының шағын тәлімбағында бастаған еді.

Өсімдіктер селекциясының жетістіктері

• И.В. Мичурин мұндай үлкен табыстар жеткізген әдістер мен көзқарастарға бірден келген жоқ. Өз жұмысының бастапқы кезеңінде ол оңтүстік сорттарын қысы суық, қатаң болып келетін Тамбов губерниясының климатына жерсіндіруге арналған тәжірибелерге көп күш жұмсады. Бірақ оның бұл әрекеттері сәтсіз болып шықты. Оңтүстіктен әкелінген сорттар қыста үсіп кетті. Қарапайым жерсіндіру әдісінің нәтижесіздігіне көзі жеткен И. В. Мичурин енді селекцияның жаңа әдістерін жасауға кірісті.
• И. В. Мичурин еңбектерінің негізінде үш әдістің: гибридтендіру, сұрыптау және дамып келе жатқан гибридтерге (оларды қажетті бағытта «тәрбиелеу») орта жағдайларымен әсер етудің жиынтығы жатады.
• И. В. Мичурин гибридтендіру үшін ата-енелік формаларды таңдап алу мәселесіне көп көңіл бөлді. Ол аязға төзімді жергілікті сорттарды оңтүстіктен әкелінген ең жақсы сорттармен будандастырды; шыққан екпе көшетті мұқият сұрыптап, оларды құнарлы топыраққа отырғызбай, мейлінше қатаң жағдайда ұстады. И. В. Мичурин гибридтердің даму кезінде доминантты белгілерді басқаруға болатынын көрсетті. Сыртқы факторлардың доминанттауға әсер етуі гибрид дамуының бастапқы кезеңдерінде ғана тиімді болады. Осы әдістермен алынған сорттардың қатарына, мысалы, Антоновка мен Ананас ранетінің оңтүстік сорттарын гибридтендіру нәтижесінде алынған Славянка алма ағашы жатады.

Дереккөздер

1. Соч., 2 изд., т. 1 – 4, М., 1948; Итоги шестидесятилетних работ, М., 1950
2. Жалпы биология. Алматы, 1991. -Б.36-38.