Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Канадалық құндыз (лат. Castor canadensis) — кеміргіштер жасағына жататын жартылай суда тіршілік ететін сүтқоректі жануар; қазіргі екі құндыздар тұқымдасы өкілінің бірі болып табылады (тағы да еуразиялық өзен құндызы бар). Құндыздар үлкендігі жағынан капибарадан кейін, екінші орында тұратын кеміргіштер қатарына жатады.
| Канада құндызы | ||||
 | ||||
| Ғылыми топтастырылуы | ||||
|---|---|---|---|---|
Домен | ||||
Патшалық | ||||
Тип | ||||
Класс | ||||
Отряд | ||||
Тұқымдас | ||||
Түр | ||||
| Халықаралық ғылыми атауы | ||||
| лат. Castor canadensis | ||||
| Солтүстік Америка құндызының таралуы (қою жасыл – жергілікті, ашық жасыл – енгізілген) | ||||
|
| ||||
| Қорғалу статусы | ||||
| Castor canadensis | ||||
| ||||
Сыртқы түрі
Биологиялық тұрғыдан еуразиялық құндызбен ұқсас және көп уақыт бойы оның түршесі болып есептелегн еді. Алайда оның кариотипінде 40 хромосома бар, ал еуразиялық құндызда 38, сол себептен оларды будандастыруға болмайды.
Еуразиялық құндызға қарағанда оның денесі соншалықты созылыңқы емес, кеудесі жалпақ, басы қысқа және үлкендеу болып келетін қара құлақ қалқандары мен бір-біріне жақын орналасқан дөңес көздері бар. Құйрығы қара мүйіз қалқаншаларымен қапталған және ұшы үшкірленіп, жалпақ біткен (ұзындығы 20—25 см, ені 13—15 см). Денесінің ұзындығы 90—117 см; салмағы 32 келіге дейін жетеді. Түсі қызыл немесе қара-қоңыр болады. Күрек тістері үйлесімсіз үлкен, олар арқылы құндыз қатты ағаштарды кеміреді. Үстіңгі күрек тістерінің ұзындығы кем дегенде 20-25 мм-ге дейін жетеді, ал ені 5 мм. Қабысқан құлақ тесіктері мен танауы, көздегі түссіз жарғақтары жартылай суда өмір сүруге көмектеседі. Аталықтары мен аналықтарының құйрығының ұшында жұп бездер орналасқан, олар иісті секреттерді бөледі.
Таралуы
Канадалық құндыз Солтүстік Америкада таралған – шығыс, солтүстік-шығыс және солтүстік жағаларынан басқа Аляска жерлерінде; шетқары солтүстіктен басқа Канадада; АҚШ-тың барлық жерінде, тек Флоридада, Невадада, Калифорнияның біраз бөлігінде кездеспейді; АҚШ шекарасындағы Мексиканың солтүстігінде де мекен етеді. Скандинавия елдеріне қолдан әкеліп, қоныстандырылған. 1937 жылы Финляндияға жеткізілген болатын, содан ары қарай Карелияға, Ленинград аудандарына таралып кетті. Амур бассейнінде, Камчаткада, Сахалинде жерсіндерілген.
Өмір салты
Өмір сүру салты еуразиялық құндызбен ұқсас. Канадалық құндыздар да түнде белсенділік танытады, және күндіз сыртқа сирек шығады. Олар өте жақсы жүзе алады және сүңгиді, су астында 15 минутқа дейін тұра алады. Отбасылармен 8 түрге дейін бірігіп тұрады – отбасылық жұптар және олардың ұрпақтары. Жас құндыздар ата-аналарымен екі жылға дейін бірге болады. Қауіп төнген жағдайда суды құйрығымен ұрып, дабыл береді. Еуразиялық құндыздар секілді, канадалық құндыздар да індерде тіршілік етеді, оларды шыбықтардан жасап, балшықпен немесе топырақпен сылайды. Індерден суға баруға болатын тар жолдар салынған; ол жердің едені ағаш қабықтарымен, шөппен жабылған. Еуразиялық құндызға қарағанда канадалық құндыздар індерге сирек тұрақтайды. Су деңгейін және ағымның жылдамдығын реттеп отыру үшін бөренелерден, шыбықтардан, тастардан, балшықтан, саздан бөгеттер салады. Канадалық құндыздар құрылысқа деген зор қабілеттерімен ерекшеленеді, олар бөгет салудан рекорд орнатқан. Мысалы, Джефферсон (Монтана) өзенінде салынған бөгеттің ұзындығы 700 метрге жетіп, салт аттының салмағын оңай көтере алды; 2000 жылдардың соңында Wood Buffalo National Park ұлттық паркінде құндыздардың бөгеттері табылды, оның ұзындығы 850 метр болды, ал құрылысы 10 жыл уақытты алып, қазіргі кезде ғарыш суреттерінде жақсы көрінеді. Канадалық құндыздың ішегі ұзын, бұд оның қатты азықпен қоректенуіне көмектеседі. Негізінен ағаш қабықтарын және талдың, үйеңкінің, теректің, қайыңның, қандыағаштың, көктеректің камбийлерін қорек етеді. Сонымен қатар сулы және жағадағы өсімдіктерді де азық етеді. Зообақтарда тәтті картопты, картопты, сәбізді салаттарды да жақсы жейді. Қысқа азық жинап қояды.
Жас құндыздарға қасқырлар, койоттар, қара және қоңыр аюлар, , сілеусіндер, кәмшаттар, күзендер қауіп төндіреді. Ересек құндыздарға жыртқыштар сирек шабуыл жасайды.
Егерде канадалық құндыздардың жұбы қайтыс болса, олар өздеріне жаңа серікті іздестіреді. Аталытар мен аналықтар өмірлерінің үшінші жылында жыныстық жағынан жетіледі. Жылына бір рет көбейеді, қаңтар мен ақпан аралығында ареалдың солтүстігінде, ал қарашаның соңы мен желтоқсан арасында оңтүстікте көбейеді. Жүктілік 105-107 күнге созылады, жас құндыздар сәуір мен маусым аралығында дүниеге келеді; олар көре алады, қызғылт, қоңыр немесе қара терімен қапталған және 24 сағаттан кейін-ақ жүзуге жарамды. Бойлары 38 см-ге дейін жетіп, салмақтары 500-600 грамм болады.
Құндыздардың өмір сүру ұзақтығы 10-12 жылды құрайды.
Саны және адам өміріндегі маңызы
Жойылып кете жаздаған еуразилық құндызбен салыстырғанда канадалыққ құндызға келген зардабы аздау болды. Оның саны 10—15 млн-ға жетеді, дегенмен Солтүстік Американың отарлауына дейін олардың саны бұдан он есе көп болған еді.
Құндыз - Канаданың ұлттық жануары және 5 центтік монетада бейнеленген. Және де Орегон мен Нью-Йорк штаттарының символы болып табылады.
Қызықты факт
1940 жылдардың басында АҚШ-тың кейбір аймақтарында адам игере бастаған жерлерге құндыздар өз әсерлерін тигізген. Осы оқиғаға байланысты Құндыздарды адамдардан аулақ жерлерге көшіру керек деген шешім қабылданды.
құндыздардың көшірілуі үшін штаттың ортасынан үлкен бір қорықтан арнайы жет телімі берілді. Бұл территория транспорттардың кіре алмауымен ерекшеленді.
Дереккөздер
- Пятиязычный словарь названий животных. Млекопитающие — Б. 151.
- Млекопитающие. Большой энциклопедический словарь / науч. ред. д. б. н. . — М.: ООО «Фирма „Издательство ACT“», 1999. — С. 28. — 416 с. — ISBN 5-237-03132-3
- Laurence Irving, M. D. Orr The diving habits of the beaver (en). — Science. — Т. 82.
- Paul J. Ponganis Diving Physiology of Marine Mammals and Seabirds — 2015. — ISBN 978-0-521-76555-8.
- , , Жизнь животных Т. 7.
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Kanadalyk kundyz lat Castor canadensis kemirgishter zhasagyna zhatatyn zhartylaj suda tirshilik etetin sүtkorekti zhanuar kazirgi eki kundyzdar tukymdasy okilinin biri bolyp tabylady tagy da euraziyalyk ozen kundyzy bar Қundyzdar үlkendigi zhagynan kapibaradan kejin ekinshi orynda turatyn kemirgishter kataryna zhatady Kanada kundyzyҒylymi toptastyryluyDomenEukariottarPatshalykZhanuarlarTipHordalylarKlassSүtkorektilerOtryadKemirgishterTukymdasҚundyzdarTүrKanada kundyzyHalykaralyk gylymi atauylat Castor canadensisSoltүstik Amerika kundyzynyn taraluy koyu zhasyl zhergilikti ashyk zhasyl engizilgen Қorgalu statusyCastor canadensisUikitүrlerdegi zhikteluiOrtakkordan suret izdeuSyrtky tүriBas sүjek Biologiyalyk turgydan euraziyalyk kundyzben uksas zhәne kop uakyt bojy onyn tүrshesi bolyp eseptelegn edi Alajda onyn kariotipinde 40 hromosoma bar al euraziyalyk kundyzda 38 sol sebepten olardy budandastyruga bolmajdy Euraziyalyk kundyzga karaganda onyn denesi sonshalykty sozylynky emes keudesi zhalpak basy kyska zhәne үlkendeu bolyp keletin kara kulak kalkandary men bir birine zhakyn ornalaskan dones kozderi bar Қujrygy kara mүjiz kalkanshalarymen kaptalgan zhәne ushy үshkirlenip zhalpak bitken uzyndygy 20 25 sm eni 13 15 sm Denesinin uzyndygy 90 117 sm salmagy 32 kelige dejin zhetedi Tүsi kyzyl nemese kara konyr bolady Kүrek tisteri үjlesimsiz үlken olar arkyly kundyz katty agashtardy kemiredi Үstingi kүrek tisterinin uzyndygy kem degende 20 25 mm ge dejin zhetedi al eni 5 mm Қabyskan kulak tesikteri men tanauy kozdegi tүssiz zhargaktary zhartylaj suda omir sүruge komektesedi Atalyktary men analyktarynyn kujrygynyn ushynda zhup bezder ornalaskan olar iisti sekretterdi boledi TaraluyKanadalyk kundyz Soltүstik Amerikada taralgan shygys soltүstik shygys zhәne soltүstik zhagalarynan baska Alyaska zherlerinde shetkary soltүstikten baska Kanadada AҚSh tyn barlyk zherinde tek Floridada Nevadada Kaliforniyanyn biraz boliginde kezdespejdi AҚSh shekarasyndagy Meksikanyn soltүstiginde de meken etedi Skandinaviya elderine koldan әkelip konystandyrylgan 1937 zhyly Finlyandiyaga zhetkizilgen bolatyn sodan ary karaj Kareliyaga Leningrad audandaryna taralyp ketti Amur bassejninde Kamchatkada Sahalinde zhersinderilgen Өmir saltyӨmir sүru salty euraziyalyk kundyzben uksas Kanadalyk kundyzdar da tүnde belsendilik tanytady zhәne kүndiz syrtka sirek shygady Olar ote zhaksy zhүze alady zhәne sүngidi su astynda 15 minutka dejin tura alady Otbasylarmen 8 tүrge dejin birigip turady otbasylyk zhuptar zhәne olardyn urpaktary Zhas kundyzdar ata analarymen eki zhylga dejin birge bolady Қauip tongen zhagdajda sudy kujrygymen uryp dabyl beredi Euraziyalyk kundyzdar sekildi kanadalyk kundyzdar da inderde tirshilik etedi olardy shybyktardan zhasap balshykpen nemese topyrakpen sylajdy Inderden suga baruga bolatyn tar zholdar salyngan ol zherdin edeni agash kabyktarymen shoppen zhabylgan Euraziyalyk kundyzga karaganda kanadalyk kundyzdar inderge sirek turaktajdy Su dengejin zhәne agymnyn zhyldamdygyn rettep otyru үshin borenelerden shybyktardan tastardan balshyktan sazdan bogetter salady Kanadalyk kundyzdar kurylyska degen zor kabiletterimen erekshelenedi olar boget saludan rekord ornatkan Mysaly Dzhefferson Montana ozeninde salyngan bogettin uzyndygy 700 metrge zhetip salt attynyn salmagyn onaj kotere aldy 2000 zhyldardyn sonynda Wood Buffalo National Park ulttyk parkinde kundyzdardyn bogetteri tabyldy onyn uzyndygy 850 metr boldy al kurylysy 10 zhyl uakytty alyp kazirgi kezde garysh suretterinde zhaksy korinedi Kanadalyk kundyzdyn ishegi uzyn bud onyn katty azykpen korektenuine komektesedi Negizinen agash kabyktaryn zhәne taldyn үjenkinin terektin kajynnyn kandyagashtyn kokterektin kambijlerin korek etedi Sonymen katar suly zhәne zhagadagy osimdikterdi de azyk etedi Zoobaktarda tәtti kartopty kartopty sәbizdi salattardy da zhaksy zhejdi Қyska azyk zhinap koyady Zhas kundyzdarga kaskyrlar kojottar kara zhәne konyr ayular sileusinder kәmshattar kүzender kauip tondiredi Eresek kundyzdarga zhyrtkyshtar sirek shabuyl zhasajdy Egerde kanadalyk kundyzdardyn zhuby kajtys bolsa olar ozderine zhana serikti izdestiredi Atalytar men analyktar omirlerinin үshinshi zhylynda zhynystyk zhagynan zhetiledi Zhylyna bir ret kobejedi kantar men akpan aralygynda arealdyn soltүstiginde al karashanyn sony men zheltoksan arasynda ontүstikte kobejedi Zhүktilik 105 107 kүnge sozylady zhas kundyzdar sәuir men mausym aralygynda dүniege keledi olar kore alady kyzgylt konyr nemese kara terimen kaptalgan zhәne 24 sagattan kejin ak zhүzuge zharamdy Bojlary 38 sm ge dejin zhetip salmaktary 500 600 gramm bolady Қundyzdardyn omir sүru uzaktygy 10 12 zhyldy kurajdy Sany zhәne adam omirindegi manyzyZhojylyp kete zhazdagan eurazilyk kundyzben salystyrganda kanadalykk kundyzga kelgen zardaby azdau boldy Onyn sany 10 15 mln ga zhetedi degenmen Soltүstik Amerikanyn otarlauyna dejin olardyn sany budan on ese kop bolgan edi Қorykshadagy kundyz Қundyz Kanadanyn ulttyk zhanuary zhәne 5 centtik monetada bejnelengen Zhәne de Oregon men Nyu Jork shtattarynyn simvoly bolyp tabylady Қyzykty fakt1940 zhyldardyn basynda AҚSh tyn kejbir ajmaktarynda adam igere bastagan zherlerge kundyzdar oz әserlerin tigizgen Osy okigaga bajlanysty Қundyzdardy adamdardan aulak zherlerge koshiru kerek degen sheshim kabyldandy kundyzdardyn koshirilui үshin shtattyn ortasynan үlken bir koryktan arnajy zhet telimi berildi Bul territoriya transporttardyn kire almauymen erekshelendi DerekkozderPyatiyazychnyj slovar nazvanij zhivotnyh Mlekopitayushie B 151 Mlekopitayushie Bolshoj enciklopedicheskij slovar nauch red d b n M OOO Firma Izdatelstvo ACT 1999 S 28 416 s ISBN 5 237 03132 3 Laurence Irving M D Orr The diving habits of the beaver en Science T 82 Paul J Ponganis Diving Physiology of Marine Mammals and Seabirds 2015 ISBN 978 0 521 76555 8 Zhizn zhivotnyh T 7