Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Вепстер (бепся, вепсь, вепся) — Ресейдегі Карелия, Вологда және Ленинград облыстарында тұратын фин-угор тобына жататын шағын халық.
2001 жылғы мәліметтер бойынша тұрғындарының саны 12 142 адамды құрады. 2010 жылы аумақта небәрі 4870 адам тұрды, бұл осы халық санының азаю динамикасын көрсетеді.
| Вепстер | |
| бепся, вепсь, вепся | |
 | |
| Бүкіл халықтың саны | |
|---|---|
| 4 534 | |
| Ең көп таралған аймақтар | |
| Тілдері | |
| Діні | |
2020 жылғы халық санағы бойынша - 4 534 болды. 1957 жылға дейін Шелтозер ауданында (Карел АССР) бүкіл халық дерлік вепстар болса, қазір олардың саны шамамен екі есеге азайды.
Автоэтнонимі
ХХ ғасырға дейін ежелгі "вепся" деген өзін-өзі атау бекітілмеген. 1917 жылға дейін вепстер ресми түрде Чуд деп аталды.
Эндоэтнонимі
Орысша - «Вепсы»; финнше - «Vepsäläiset»; эстонша - «Vepslased»; коми-зырянша - «Вепсъяс»; саамша - «Vepsat»; таулы-марийше - «Вепсвлӓ»; мажарша - «Vepszék»; коми-зырянша - «Вепсъяс»; эрзя-мордваша - «Вепссэть»; чувашша - «Вепссем»; ағылшынша - «Vepses»; по-латышша - «Vepši»; по-литовша - «Vepsai»; немісше - «Wepsen»; голландша - «Wepsen»; украинша - «Вепси»; белорусша - «Вепсы».
Этногенезі
Вепс тайпалары фин-угор қоғамдастығының ыдырауынан кейін және пермь және Волго-фин тайпаларының негізгі тобынан бөлінгеннен кейін пайда болғанын анықтауға болады. Демек, вепстік қауымдастыққа қалыптасқан Балтық жағалауы-фин халқының топтары олардың түпкі аймағына айналған аумақта келген адамдар болып табылады. Өлкенің ежелгі халқы протолопар, кейінірек-лопар тайпаларына тиесілі болды, ол вепстердің пайда болуымен ассимиляцияға ұшырады. Дегенмен, бастапқы этногенез барлық Балтық жағалауы-фин халықтарының жалпы қалыптасуымен сәйкес келеді деп болжауға болады.
Субэтникалық топтары
Вепстердің үш этнографиялық тобы бар: солтүстік вепстер (Онега) - орталығы Шелтозеро ауылында, Ленинград облысымен шекаралас Онега көлінің оңтүстік-батыс жағалауында. Ортаңғы (оят) вепстер - Оят өзендерінің жоғарғы және орта ағысында, Қапша және Паша өзендерінің бастаулары аймағында. Оңтүстік вепстер (Шугозерск және Ефимовск) - Вепс дөңесінің оңтүстік беткейлерінде.
Нәсілі
Вепстер үлкен европеоидты нәсілге жатады, онда Батыс-Балтық нәсілінің Шығыс-Балтық антропологиялық түріне бөлінеді
Сырт келбеті
Вептердің бойы аласалау, басы орташа, ашық қоңыр немесе ақшыл шаштары бар, беті сәл жалпақ, маңдайы аласа, төменгі жақ сәл кеңейген, бет сүйектері шығып тұрады, мұрын ұшы көтерілген, орташа шығыңқы құлақтары бар. Көк немесе сұр, сирек аралас көз реңктері бар. Карелия Республикасының тұрғындарының шаштары тік, негізінен аққұбалар.
Негізгі қоныстану аймағы
Онега аймағының оңтүстік-батысын оңтүстік-солтүстік бағытта Гимрека ауылынан (солтүстік Вепс) бастап мекендеген. Ең үлкен мекендер Рыбрека, Шелтозеро және Петрозаводскіден 60 шақырым жерде орналасқан Шокша ауылы болып саналады. Көптеген ауылдар Оят өзенінің бойында орналасқан, шекаралары Ленинград облысының Винница ауданымен сәйкес келеді. Ең маңызды нүктелері - Озера, Ярославичи, Ладва және Надпорожье.
Ең ірі елді мекендердің бірі Шимозеро Вепс дөңесінің солтүстік және шығыс беткейінде орналасқан, бірақ көптеген адамдар оңтүстікке қарай көшті (Мегра, Ошта және Вознесенье). Мегра өзенінің бір тармағында Белозерский деп аталатын ауылдар шоғыры болды, ол Ақ көлден 70 шақырым жерде орналасқан. Подала ең үлкен елді мекен болып саналады.
Чагодишидің саласында Ефимов вепстары тұратын Сидорово елді мекені бар. Шугозеро тобы Паша және Қапша өзендерінің бастауларына жақын орналасқан.
Тілі
Тілі - фин-угор тобына жататын , қазіргі уақытта көптеген вепстар орыс тілінде және өз ана тілінде еркін сөйлейді. Вепс тілінде үш диалекті бар: солтүстік (Шелтозер, Онега көлінің оңтүстік-батыс жағалауы), орта (Ленинград облысының солтүстік-шығысы, Вологда облысының Бабаев ауданы), оңтүстік (Ленинград облысының Ефимов, Бокситогор аудандары).
1932 жылы Вепс жазу жүйесі құрылды. Бұрын латын графикасы болса, бүгінде кириллица таңбалары қолданылады. Кітаптар вепс тілінде шығуын жалғастыруда. Сонымен бірге вепстар тұратын аумақта жергілікті диалектілер мен орыс тілі үйлесімді өмір сүруде.
Діні
Православие 11-12 ғасырларда халық арасында таралып, бүгінде халықтың ресми діні болып табылады. Ұзақ уақыт бойы вепстар христианға дейінгі әртүрлі нанымдарды сақтап қалды. Олар ауырған кезде емшілерге баратын, адамдардың арасында емдейтін, рухтарға жүгінетін сиқыршылар «ноидтер» болды. Сиқыршылар қарапайым қауымдастықтардың бөлігі болды және олар табиғаттан тыс қабілеттерге ие болды. Шіркеулер мен монастырлардың пайда болуымен олар бірте-бірте жойылып, бірақ емшілер мен бақсылар қалды.
Вепстарда әлі күнге дейін екі дүниетанымның үйлесімі бар: христиан және пұтқа табынушылық. Барлық рухтардың ең маңыздысы орман иесі болды.
Тарихы
Вепстің ата-бабалары готикалық тарихшы Иорданның (б.з.д. VI ғасыр) жазбаларында, Ибн Фадланнан (Х ғасыр) бастап араб деректерінде, Батыс Еуропа авторлары - Адам Бременский (XI ғасырдың аяғы), Саксон Грамматика (XIII ғасырдың басы) атап өтілген. Араб тарихшыларының жазбаларында вису (весу, ису) этнонимі кездеседі. Орыс шежіресі (ХІ-ғасырдан бастап) бұл халықты весь деп атайды.
Вепстер карелдіктердің этногенезінде маңызды рөл атқарды, сонымен қатар солтүстік орыстар мен батыс Комидің қалыптасуына қатысты. 1930 жылдары бастауыш мектептерде вепс тілін (латын графикасына негізделген әліпби) оқытуды енгізу әрекеті жасалды. 1937–38 жылдары вепс тілінде білім беру тоқтатылып, вепстік интеллигенцияның белсенді өкілдері, соның ішінде оқулық авторлары да қуғын-сүргінге ұшырады. 1980 жылдардың соңында кейбір мектептер қайтадан вепс тілін үйрете бастады. 1980 жылдары Вепстік этникалық топтың және оның мәдениетінің жандануын жақтаушылар қозғалысы пайда болды. 1988 жылы Вологда облысында Вепс Куя ұлттық ауылдық кеңесі болды, 1994–2005 жылдары Карелияда Вепси ұлттық волость құрылды. 2006 жылы Вепстер солтүстіктің байырғы аз ұлтты халқы мәртебесін алды.
Кәсібі
Вепстердің көне кәсіптерінің бірі аңшылық болды. Свир, Оят, Қапша және Паша өзендерінің маңында өмір сүрген вепстер ағаш кесу және ағаш өңдеумен айналысқан. Ауыл шаруашылығы да олардың негізгі кәсібінің бірі болды.
Көктемде орманда жапырақтар пайда болған кезде, келесі жылы ағаштарды кесіп, өртеп жіберді. Күл тыңайтқыш ретінде пайдаланылды. Жерді жыртып бірінші жылы әдетте шалқан, екіншісінде арпа немесе қара бидай, үшінші жылы сұлы егілді. Тас, сазды топырақ пен аяздың салдарынан Вепси ауылдарында дәндер нашар өсті.
Вепстер сиыр, жылқы, кейінірек ешкі малын ұстады. Сондықтан шөп дайындау өте маңызды болып, шөп жинау бір айға созылды. Сонымен қатар, вепстер барлығы дерлік тәжірибелі балықшылар болды. Балықтар тормен ауланды. Балықтар уылдырық шашу үшін көлдерден өзендерге барған кезде, вепстер оларды өткір тістері бар шанышқы түріндегі ұзын сырықтармен ұстады.
Вепстер шебер қолөнершілер ретінде де танымал болғаны белгілі. Тұрмыстық ыдыс-аяқтардың көпшілігі ағаштан, тамырдан және қайыңның қабығынан жасалған. Сондай-ақ ұн, астық немесе зергерлік бұйымдарды сақтауға арналған ұқыпты жәшіктер, сүт пен суды тасымалдауға арналған мықты қораптар, саңырауқұлақтар мен жидектерді жинауға арналған иық сөмкелері, аяқ киім және етік, атқа мінуге арналған ер-тұрмандар, бесік пен ойыншықтар жасау үшін пайдаланылды.
Дәстүрлі кәсіптері - егіншілік. Олар қара бидай, арпа, сұлы, бұршақ, бұршақ және аз мөлшерде бидай мен картоп өсірді. Техникалық дақылдардан – зығыр, көкөністерден – шалқан екті. Кейінірек олар пияз, редис, қырыққабат, сәбіз, картоп еге бастады.
18 ғасырдың 2-жартысынан бастап ағаш кесу, Свир, Нева және т.б. өзендерде баржаларды тасымалдау (бурлактар) дамыды. Оят өзенінде қыш қолөнері болған. Кеңес заманында сәндік құрылыс тасының өнеркәсіптік дамуы Солтүстік Вепсте дамыды, мал шаруашылығы ет-сүт бағытына ие болды. Көптеген Вепс ағаш кесу өнеркәсібінде жұмыс істейді, 49,3% қалаларда тұрады.
Тұрмыс салты
1917 жылға дейін архаикалық әлеуметтік институттар – ауыл қауымы (суым) және көп балалы отбасы сақталды. Жиын барысында қауым ақсақалдар, приход діни қызметкерлері, қауым хатшылары мен салықшыларды сайлады. Оның міндеттеріне дауларды шешу, жесірлер мен кедейлерге көмектесу және қоғамның қажеттіліктері үшін ақша жинау кірді. 930 жылдардың ортасына дейін адамдар үлкен отбасыларда өмір сүрді, оларды ең үлкен адам, әкесі немесе атасы басқарды. Әйелі мал бағып, үй бағып, тамақ пісірумен, киім тігумен, тоқымашылықпен айналысқан. 20 ғасырдың басында отбасылар негізінен шағын болды, кейбір аймақтарда бөлінбеген ірі отбасылар өмір сүруін жалғастырды. Отбасылық әдет-ғұрыптар солтүстік орыстарға ұқсас, айырмашылықтары: түнде келін түсіру, неке қию рәсімінде жас жұбайлардың балық бәлішін ғұрыптық жеуі, жерлеуде жоқтау айту.
Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары. Бастапқыда қоныстанудың жағалау типі басым болды (өзен және көл). Вепс территориясындағы елді мекендердің ең алғашқы түрлерінің ішінде шіркеу ауласы (пагаст) белгілі. ХVІ ғасырға дейін Вепстерде 1–3 шаруашылықтан тұратын шағын аулалық қоныстар басым болды.
Ежелгі вепстардың тұрғын үйлері 1 немесе 2 бөлмелі, негізінен, ішінде ошағы бар ағаш үйлер болды. Алдымен ашық ошақпен, содан кейін мұржасыз пешпен жылытылады. Орыс тарихи құжаттарында «особняк» деп аталатын ХVII–ХVIII ғасырлардағы тұрғын үйлер, қосалқы құрылыстары бар күрделі 2 немесе 3 бөліктен тұрды. Біртұтас үй-аула кешенін біріктіру процесі вепстар мен карелдіктер арасында Ресейдің ықпалымен өтті. Шатыр материалы ретінде сабан, ал кейінірек тақтайшалар пайдаланылды. Бұрын дөңгелек бөренелерден жасалған төбелер кең тараған, олар кең кесілген тақтайлармен ауыстырылды.
Кейін олардың айналасына тұрмыстық қажеттіліктерге арналған ғимараттар салына бастады. Онега вепстары тіпті екі қабатты үйлер де салған. Солтүстік вепстар монша жасады. Дәстүрлі вепс тұрғын үйі - бұл үйді біріктіретін ғимараттардың тұтас кешені.
Дәстүрлі киімдері. Ерлер киіміне көйлек, шалбар, белдік, сырт киім, бас киім және аяқ киім кірді. Ерлер костюмінің негізгі элементтері - ұзын, туника тәрізді көйлек, шалбар және белдік. Күнделікті көйлектер үйден тігілген, көбінесе көк немесе қызыл түсті. Мерекелік киімдер үшін ақ жұқа зығыр мата немесе фабрикада жасалған жүн мен мақта маталар қолданылады. 20 ғасырдың басында вепс ерлердің мерекелік көйлектері ұзын қиғаш жолақпен кесілді (солдан оңға қарай). Тік жағасы мен шілтері бірнеше кішкентай түймелермен бекітілді. Вепстердің ең көне киімі – балахон. Ежелгі уақытта оны ерлер де, әйелдер де киген.
Вепстік әйелдер киімі екі кешенмен сипатталады - бұрынғы сарафан кешені (сарафан, көйлек, алжапқыш, бас киім, белдік) және белдемше кешені (белдемше, күрте, алжапқыш, бас киім, белдік). Көйлектері етегінде қызыл немесе ақ кестелермен безендірілген.
ХХ ғасырдың аяғында вепс әйелдері белдіктері бар, ортасында алдыңғы жағында ойығы бар тік сарафандар киді. Жиырмасыншы ғасырдың басында сарафандар белдемшелер мен жемпірлерге жол берді - ашық, жиі жолақты, өрнектермен, ленталармен, шілтерлермен және өрілген.
Дәстүрлі тағамдары. Дәстүрлі вепс асханасында қолданылатын өнімдердің ауқымы бай емес және аймаққа байланысты.
Солтүстік вептар, мысалы, ХХ ғасырдың басында орташа және оңтүстік вепстар үшін мүлдем бейтаныс көптеген көкөністермен таныс болды.
Вепстердің дәстүрлі кәсіптері егіншілік, аңшылық, балық аулау және жидектер мен саңырауқұлақтарды теру болды. Сондықтан олардың асханасында көптеген балық тағамдары, орман өнімдері, аз мөлшерде ет бар.
Етті сирек жейді, малды күзде кеш сойып, етін бөшкеге салып тұздайды. Олар үй жануарларының етін және аң аулау кезінде алынған аңдарды тұтынды. Кептірілген ет 2 жылға дейін сақталады, одан желе және сорпа жасалды.
Вепс асханасында сорпаның көптеген түрі бар, олардың көпшілігі ет пен балықсыз жасалынады. Сорпалар қымыздық пен қалақайдан дайындалады, көкжидек пен көк пияздан жасалған салқын жазғы сорпа да белгілі. Тағы бір ерекше тағам - үгітілген қара шалғам мен тартылған мүкжидектен жасалған салқын сорпа. Олардың қоспасына туралған пияз және пісірілген картоп қосылады, мұның бәрі сумен толтырылады және тұздалады. Сусындарға квас, сүт, сарысу, шай жатады. Бұрын бұл сусын мереке күндері ғана ішілетін. Кисель қара бидай мен сұлы кебекінен дайындалады.
Фольклоры. Вепстер өздерінің бұрынғы өмірі туралы көптеген әңгімелер, аңыздар, нақылдар, жұмбақтар т.б. сақтап қалды. Этникалық фольклорында бұл өлкені алғашқы қоныстанушы панах, чуди тайпалары туралы айтылады. Ертегілік эпос (сиқыршылық, тұрмыстық, сатиралық) дамыған. Ертегілер сюжеті солтүстік орыс және карелдерге жақын. Лирикалық әндері мен билері дамыған. Тойлар мен жаназаларда әйелдер жоқтау айтты. Вепстер «ұзақ» және ғұрыптық әндер мен күлкілі әндерді шырқады. Бірақ әндер көбінесе орыс тілінде айтылады.
Вепстердің музыкалық аспаптарды жасалмаған. Қантеле сирек кездесетін ежелгі музыкалық аспап болды - ол қарағай тақтасынан жасалған. Бірақ ХХ ғасырдың басында кантеле аккордеонды ауыстырды.
Қазақстандағы вепстер
Қазақстанға негізінен 1990-жылдарынан басында, еркін көші-қон үрдістеріне орай қоныстанған. Қазақстандағы вепс диаспорасы санының динамикасы:
- 1970 ж. - 27 адам;
- 1979 ж. - 33 адам;
- 1989 ж. - 44 адам;
- 1999 ж. - 30 адам;
- 2009 ж. - 1 адам.
Танымал адамдары
- Зинаида Ивановна Строгалщикова – этнограф, қоғам қайраткері, публицист.
- Степан Андреевич Макарьев - ғалым, өлкетанушы, фольклор зерттеушісі.
- Николай Викторович Абрамов - Вепс және орыс жазушысы, ақын, журналист, әдеби аудармашы, Карелия Республикасының еңбек сіңірген мәдениет қайраткері.
- Александр Свирский - орыс православиелік әулиесі, игумен.
- Нина Григорьевна Зайцева - әйгілі вепс жазушысы.
- Рюрик Петрович Лонин - өлкетанушы, вепс фольклорын жинаушы, жазушы, Карелия Республикасының еңбек сіңірген мәдениет қайраткері, Шелтозеро Вепс этнографиялық мұражайының негізін қалаушы.
- Анатолий Васильевич Петухов - совет және орыс жазушысы, ұлты вепс.
- Василий Андреевич Пулькин - вепстік жазушы, педагог.
Бейнетаспалар
- https://yandex.kz/video/preview/3216549565388654431 Орман адамдары. Вепс тұрғындары. Оқиға. Өмір
- https://yandex.kz/video/preview/1448126986653559570 Вепс/сирек адамдар
- https://yandex.kz/video/preview/5702387510041287602 Орман адамдары. Вепстер
- https://yandex.kz/video/preview/9573598682530737370 Вепстер - шағын халық | Деректі фильм
- https://yandex.kz/video/preview/7204472769541396648 Вепстер
Дереккөздер
- Вепстер https://nazaccent.ru/nations/veps/
- Вепстер - Vepsläižed https://nacio.at.ua/publ/nacionalnosti/vepsy_vepslaized/2-1-0-70
- Ғажайып вебс әлемі туралы қазақша https://kznews.kz/bilim/gazhajyp-vebs-alemi-turaly-qazaqsha/?ysclid=ltzkcglwo341306829
- Вепстер қайда тұрады, олар қандай және қай тілде сөйледі https://fedpress.ru/article/3115469
- Вепс халқы: фотос, дәстүрлер, әдет-ғұрыптар, сыртқы келбет, ұлттық киім, қызықты деректер https://fb.ru/article/219342/narod-vepsyi-foto-traditsii-obyichai-vneshnost-natsionalnyiy-kostyum-interesnyie-faktyi?ysclid=ltzdm5rim0653313012
- Вепстер - Карелияның ерекше халқы https://musaget.ru/vepsy-osobennyy-narod-karelii/?ysclid=lrozhjhm3t326299413
- Вепстер - Карелияның шағын халқы https://travelask.ru/articles/vepsy-malochislennyy-narod-karelii?ysclid=lrozcz9ed3749387622
- Пименов В.В. Вепстер http://www.etnosy.ru/node/145
- Ресей энциклопедиясы 2004-2017 https://old.bigenc.ru/ethnology/text/5671590?ysclid=lroyhqf12i221250395
- Ата-бабаларымыздың өмірінен. Вепстер. Бірінші бөлім https://protradnoe.ru/news/rayon?id=1042&ysclid=ltzhhfdexi880014781
- Халықтар мен мәдениеттер/вепстер https://travel-journal.ru/ethno/30/526/(қолжетпейтін сілтеме)
- Вепс елді мекендері мен тұрғын үйлері https://arctic-megapedia.com/en/blog/2020/12/03/%d0%b2%d0%b5%d0%bf%d1%81%d1%8b-%d0%bf%d0%be%d1%81%d0%b5%d0%bb%d0%b5%d0%bd%d0%b8%d1%8f-%d0%b8-%d0%b6%d0%b8%d0%bb%d0%b8%d1%89%d0%b0/
- Вепсия ұлттық киімі https://moy-rayon.zalaritur.ru/2023/04/23/%D0%B2%D0%B5%D0%BF%D1%81%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9-%D0%BD%D0%B0%D1%86%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D1%8B%D0%B9-%D0%BA%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8E%D0%BC/
- Вепс ұлттық тағамдары https://cotour.livejournal.com/99765.html?ysclid=ltzewvi2t4892032300
- Вепс ұлттық тағамдары https://arctic-children.com/article/kalitki-v-karelii/?ysclid=ltzf6qc2ym722336999
- Әлем халықтары / Вепстер http://www.etnolog.ru/people.php?id=VEPS
- Вепс фольклоры https://svirskie-ogni.ru/news/vepsskiy-folklor/?ysclid=ltzl2626vz137211834
- Қазақстан халқы. Энциклопедия. /Бас.ред. Ж.Н.Тойбаева. /Құраст.Ғ.Жандыбаев., Г.Егеубаева.- Алматы: «Қазақ энциклопедиясы», 2016.147-бет ISBN 978-601-7472-88-7
- Строгальщикова Зинаида Ивановна http://avtor.karelia.ru/about/strogalschikova_zinaida_ivanovna.html?ysclid=ltzm11opzl743081885
- Макарьев Степан Андреевич http://illhportal.krc.karelia.ru/section.php?id=1378&plang=r
- Абрамов Николай Викторович http://avtor.karelia.ru/about/abramov_nikolai.html?ord=192&ukazatel=1&ysclid=ltzr9lv93r854417045
- Александр Свирский https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80_%D0%A1%D0%B2%D0%B8%D1%80%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9
- Нина Григорьевна Зайцева: «Құдай Сөзі барлық халықтарға арналған...» https://www.stoletie.ru/sozidateli/nina_grigorjevna_zajceva_slovo_bozhije_obrashheno_ko_vsem_narodam_543.htm?ysclid=ltzrntbhf9810642579
- Рюрик Лонин - халық мәдениетінің құтқарушысы https://rk.karelia.ru/aktualno/ryurik-lonin-spasitel-kultury-naroda/
- Петухов Анатолий Васильевич https://arctic-megapedia.com/blog/2020/12/03/%D0%BF%D0%B5%D1%82%D1%83%D1%85%D0%BE%D0%B2-%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D1%82%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D0%B9-%D0%B2%D0%B0%D1%81%D0%B8%D0%BB%D1%8C%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87/?ysclid=lu045peic5725847095
- Орыс жазушылары/Василий Андреевич Пулкин (1922-1987) - вепс жазушысы, педагог https://www.deti.spb.ru/writers_rus/a_id1076?ysclid=lu04ccmbwk562344019
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Vepster bepsya veps vepsya Resejdegi Kareliya Vologda zhәne Leningrad oblystarynda turatyn fin ugor tobyna zhatatyn shagyn halyk 2001 zhylgy mәlimetter bojynsha turgyndarynyn sany 12 142 adamdy kurady 2010 zhyly aumakta nebәri 4870 adam turdy bul osy halyk sanynyn azayu dinamikasyn korsetedi Vepsterbepsya veps vepsyaBүkil halyktyn sany4 534En kop taralgan ajmaktar ResejTilderi orys tiliDinipravoslav shirkeui 2020 zhylgy halyk sanagy bojynsha 4 534 boldy 1957 zhylga dejin Sheltozer audanynda Karel ASSR bүkil halyk derlik vepstar bolsa kazir olardyn sany shamamen eki esege azajdy AvtoetnonimiHH gasyrga dejin ezhelgi vepsya degen ozin ozi atau bekitilmegen 1917 zhylga dejin vepster resmi tүrde Chud dep ataldy EndoetnonimiOryssha Vepsy finnshe Vepsalaiset estonsha Vepslased komi zyryansha Vepsyas saamsha Vepsat tauly marijshe Vepsvlӓ mazharsha Vepszek komi zyryansha Vepsyas erzya mordvasha Vepsset chuvashsha Vepssem agylshynsha Vepses po latyshsha Vepsi po litovsha Vepsai nemisshe Wepsen gollandsha Wepsen ukrainsha Vepsi belorussha Vepsy EtnogeneziVeps tajpalary fin ugor kogamdastygynyn ydyrauynan kejin zhәne perm zhәne Volgo fin tajpalarynyn negizgi tobynan bolingennen kejin pajda bolganyn anyktauga bolady Demek vepstik kauymdastykka kalyptaskan Baltyk zhagalauy fin halkynyn toptary olardyn tүpki ajmagyna ajnalgan aumakta kelgen adamdar bolyp tabylady Өlkenin ezhelgi halky protolopar kejinirek lopar tajpalaryna tiesili boldy ol vepsterdin pajda boluymen assimilyaciyaga ushyrady Degenmen bastapky etnogenez barlyk Baltyk zhagalauy fin halyktarynyn zhalpy kalyptasuymen sәjkes keledi dep bolzhauga bolady Subetnikalyk toptaryVepsterdin үsh etnografiyalyk toby bar soltүstik vepster Onega ortalygy Sheltozero auylynda Leningrad oblysymen shekaralas Onega kolinin ontүstik batys zhagalauynda Ortangy oyat vepster Oyat ozenderinin zhogargy zhәne orta agysynda Қapsha zhәne Pasha ozenderinin bastaulary ajmagynda Ontүstik vepster Shugozersk zhәne Efimovsk Veps donesinin ontүstik betkejlerinde NәsiliVepster үlken evropeoidty nәsilge zhatady onda Batys Baltyk nәsilinin Shygys Baltyk antropologiyalyk tүrine bolinediSyrt kelbetiVepterdin bojy alasalau basy ortasha ashyk konyr nemese akshyl shashtary bar beti sәl zhalpak mandajy alasa tomengi zhak sәl kenejgen bet sүjekteri shygyp turady muryn ushy koterilgen ortasha shygynky kulaktary bar Kok nemese sur sirek aralas koz renkteri bar Kareliya Respublikasynyn turgyndarynyn shashtary tik negizinen akkubalar Negizgi konystanu ajmagyVepsterdin Resejdegi konystanu ajmagy Onega ajmagynyn ontүstik batysyn ontүstik soltүstik bagytta Gimreka auylynan soltүstik Veps bastap mekendegen En үlken mekender Rybreka Sheltozero zhәne Petrozavodskiden 60 shakyrym zherde ornalaskan Shoksha auyly bolyp sanalady Koptegen auyldar Oyat ozeninin bojynda ornalaskan shekaralary Leningrad oblysynyn Vinnica audanymen sәjkes keledi En manyzdy nүkteleri Ozera Yaroslavichi Ladva zhәne Nadporozhe En iri eldi mekenderdin biri Shimozero Veps donesinin soltүstik zhәne shygys betkejinde ornalaskan birak koptegen adamdar ontүstikke karaj koshti Megra Oshta zhәne Voznesene Megra ozeninin bir tarmagynda Belozerskij dep atalatyn auyldar shogyry boldy ol Ak kolden 70 shakyrym zherde ornalaskan Podala en үlken eldi meken bolyp sanalady Chagodishidin salasynda Efimov vepstary turatyn Sidorovo eldi mekeni bar Shugozero toby Pasha zhәne Қapsha ozenderinin bastaularyna zhakyn ornalaskan TiliTili fin ugor tobyna zhatatyn kazirgi uakytta koptegen vepstar orys tilinde zhәne oz ana tilinde erkin sojlejdi Veps tilinde үsh dialekti bar soltүstik Sheltozer Onega kolinin ontүstik batys zhagalauy orta Leningrad oblysynyn soltүstik shygysy Vologda oblysynyn Babaev audany ontүstik Leningrad oblysynyn Efimov Boksitogor audandary 1932 zhyly Veps zhazu zhүjesi kuryldy Buryn latyn grafikasy bolsa bүginde kirillica tanbalary koldanylady Kitaptar veps tilinde shyguyn zhalgastyruda Sonymen birge vepstar turatyn aumakta zhergilikti dialektiler men orys tili үjlesimdi omir sүrude DiniPravoslavie 11 12 gasyrlarda halyk arasynda taralyp bүginde halyktyn resmi dini bolyp tabylady Ұzak uakyt bojy vepstar hristianga dejingi әrtүrli nanymdardy saktap kaldy Olar auyrgan kezde emshilerge baratyn adamdardyn arasynda emdejtin ruhtarga zhүginetin sikyrshylar noidter boldy Sikyrshylar karapajym kauymdastyktardyn boligi boldy zhәne olar tabigattan tys kabiletterge ie boldy Shirkeuler men monastyrlardyn pajda boluymen olar birte birte zhojylyp birak emshiler men baksylar kaldy Vepstarda әli kүnge dejin eki dүnietanymnyn үjlesimi bar hristian zhәne putka tabynushylyk Barlyk ruhtardyn en manyzdysy orman iesi boldy TarihyVeps etnografiyalyk murazhajy Shyoltozero Vepstin ata babalary gotikalyk tarihshy Iordannyn b z d VI gasyr zhazbalarynda Ibn Fadlannan H gasyr bastap arab derekterinde Batys Europa avtorlary Adam Bremenskij XI gasyrdyn ayagy Sakson Grammatika XIII gasyrdyn basy atap otilgen Arab tarihshylarynyn zhazbalarynda visu vesu isu etnonimi kezdesedi Orys shezhiresi HI gasyrdan bastap bul halykty ves dep atajdy Vepster kareldikterdin etnogenezinde manyzdy rol atkardy sonymen katar soltүstik orystar men batys Komidin kalyptasuyna katysty 1930 zhyldary bastauysh mektepterde veps tilin latyn grafikasyna negizdelgen әlipbi okytudy engizu әreketi zhasaldy 1937 38 zhyldary veps tilinde bilim beru toktatylyp vepstik intelligenciyanyn belsendi okilderi sonyn ishinde okulyk avtorlary da kugyn sүrginge ushyrady 1980 zhyldardyn sonynda kejbir mektepter kajtadan veps tilin үjrete bastady 1980 zhyldary Vepstik etnikalyk toptyn zhәne onyn mәdenietinin zhandanuyn zhaktaushylar kozgalysy pajda boldy 1988 zhyly Vologda oblysynda Veps Kuya ulttyk auyldyk kenesi boldy 1994 2005 zhyldary Kareliyada Vepsi ulttyk volost kuryldy 2006 zhyly Vepster soltүstiktin bajyrgy az ultty halky mәrtebesin aldy KәsibiVepsterdin kone kәsipterinin biri anshylyk boldy Svir Oyat Қapsha zhәne Pasha ozenderinin manynda omir sүrgen vepster agash kesu zhәne agash ondeumen ajnalyskan Auyl sharuashylygy da olardyn negizgi kәsibinin biri boldy Veps turgyndarynyn shopterdi zhinauynyn dәstүrli әdisi Koktemde ormanda zhapyraktar pajda bolgan kezde kelesi zhyly agashtardy kesip ortep zhiberdi Kүl tynajtkysh retinde pajdalanyldy Zherdi zhyrtyp birinshi zhyly әdette shalkan ekinshisinde arpa nemese kara bidaj үshinshi zhyly suly egildi Tas sazdy topyrak pen ayazdyn saldarynan Vepsi auyldarynda dәnder nashar osti Vepster siyr zhylky kejinirek eshki malyn ustady Sondyktan shop dajyndau ote manyzdy bolyp shop zhinau bir ajga sozyldy Sonymen katar vepster barlygy derlik tәzhiribeli balykshylar boldy Balyktar tormen aulandy Balyktar uyldyryk shashu үshin kolderden ozenderge bargan kezde vepster olardy otkir tisteri bar shanyshky tүrindegi uzyn syryktarmen ustady Vepster sheber kolonershiler retinde de tanymal bolgany belgili Turmystyk ydys ayaktardyn kopshiligi agashtan tamyrdan zhәne kajynnyn kabygynan zhasalgan Sondaj ak un astyk nemese zergerlik bujymdardy saktauga arnalgan ukypty zhәshikter sүt pen sudy tasymaldauga arnalgan mykty koraptar sanyraukulaktar men zhidekterdi zhinauga arnalgan iyk somkeleri ayak kiim zhәne etik atka minuge arnalgan er turmandar besik pen ojynshyktar zhasau үshin pajdalanyldy Dәstүrli kәsipteri eginshilik Olar kara bidaj arpa suly burshak burshak zhәne az molsherde bidaj men kartop osirdi Tehnikalyk dakyldardan zygyr kokonisterden shalkan ekti Kejinirek olar piyaz redis kyrykkabat sәbiz kartop ege bastady 18 gasyrdyn 2 zhartysynan bastap agash kesu Svir Neva zhәne t b ozenderde barzhalardy tasymaldau burlaktar damydy Oyat ozeninde kysh koloneri bolgan Kenes zamanynda sәndik kurylys tasynyn onerkәsiptik damuy Soltүstik Vepste damydy mal sharuashylygy et sүt bagytyna ie boldy Koptegen Veps agash kesu onerkәsibinde zhumys istejdi 49 3 kalalarda turady Turmys salty1917 zhylga dejin arhaikalyk әleumettik instituttar auyl kauymy suym zhәne kop balaly otbasy saktaldy Zhiyn barysynda kauym aksakaldar prihod dini kyzmetkerleri kauym hatshylary men salykshylardy sajlady Onyn mindetterine daulardy sheshu zhesirler men kedejlerge komektesu zhәne kogamnyn kazhettilikteri үshin aksha zhinau kirdi 930 zhyldardyn ortasyna dejin adamdar үlken otbasylarda omir sүrdi olardy en үlken adam әkesi nemese atasy baskardy Әjeli mal bagyp үj bagyp tamak pisirumen kiim tigumen tokymashylykpen ajnalyskan 20 gasyrdyn basynda otbasylar negizinen shagyn boldy kejbir ajmaktarda bolinbegen iri otbasylar omir sүruin zhalgastyrdy Otbasylyk әdet guryptar soltүstik orystarga uksas ajyrmashylyktary tүnde kelin tүsiru neke kiyu rәsiminde zhas zhubajlardyn balyk bәlishin guryptyk zheui zherleude zhoktau ajtu Eldi mekenderi men dәstүrli baspanalary Bastapkyda konystanudyn zhagalau tipi basym boldy ozen zhәne kol Veps territoriyasyndagy eldi mekenderdin en algashky tүrlerinin ishinde shirkeu aulasy pagast belgili HVI gasyrga dejin Vepsterde 1 3 sharuashylyktan turatyn shagyn aulalyk konystar basym boldy Veps үjlerinin peshi Ezhelgi vepstardyn turgyn үjleri 1 nemese 2 bolmeli negizinen ishinde oshagy bar agash үjler boldy Aldymen ashyk oshakpen sodan kejin murzhasyz peshpen zhylytylady Orys tarihi kuzhattarynda osobnyak dep atalatyn HVII HVIII gasyrlardagy turgyn үjler kosalky kurylystary bar kүrdeli 2 nemese 3 bolikten turdy Birtutas үj aula keshenin biriktiru procesi vepstar men kareldikter arasynda Resejdin ykpalymen otti Shatyr materialy retinde saban al kejinirek taktajshalar pajdalanyldy Buryn dongelek borenelerden zhasalgan tobeler ken taragan olar ken kesilgen taktajlarmen auystyryldy Kejin olardyn ajnalasyna turmystyk kazhettilikterge arnalgan gimarattar salyna bastady Onega vepstary tipti eki kabatty үjler de salgan Soltүstik vepstar monsha zhasady Dәstүrli veps turgyn үji bul үjdi biriktiretin gimarattardyn tutas kesheni Dәstүrli kiimderi Erler kiimine kojlek shalbar beldik syrt kiim bas kiim zhәne ayak kiim kirdi Erler kostyuminin negizgi elementteri uzyn tunika tәrizdi kojlek shalbar zhәne beldik Kүndelikti kojlekter үjden tigilgen kobinese kok nemese kyzyl tүsti Merekelik kiimder үshin ak zhuka zygyr mata nemese fabrikada zhasalgan zhүn men makta matalar koldanylady 20 gasyrdyn basynda veps erlerdin merekelik kojlekteri uzyn kigash zholakpen kesildi soldan onga karaj Tik zhagasy men shilteri birneshe kishkentaj tүjmelermen bekitildi Vepsterdin en kone kiimi balahon Ezhelgi uakytta ony erler de әjelder de kigen Vepstik әjelder kiimi eki keshenmen sipattalady buryngy sarafan kesheni sarafan kojlek alzhapkysh bas kiim beldik zhәne beldemshe kesheni beldemshe kүrte alzhapkysh bas kiim beldik Kojlekteri eteginde kyzyl nemese ak kestelermen bezendirilgen HH gasyrdyn ayagynda veps әjelderi beldikteri bar ortasynda aldyngy zhagynda ojygy bar tik sarafandar kidi Zhiyrmasynshy gasyrdyn basynda sarafandar beldemsheler men zhempirlerge zhol berdi ashyk zhii zholakty ornektermen lentalarmen shilterlermen zhәne orilgen Dәstүrli tagamdary Dәstүrli veps ashanasynda koldanylatyn onimderdin aukymy baj emes zhәne ajmakka bajlanysty Soltүstik veptar mysaly HH gasyrdyn basynda ortasha zhәne ontүstik vepstar үshin mүldem bejtanys koptegen kokonistermen tanys boldy Veps pirogtary Vepsterdin dәstүrli kәsipteri eginshilik anshylyk balyk aulau zhәne zhidekter men sanyraukulaktardy teru boldy Sondyktan olardyn ashanasynda koptegen balyk tagamdary orman onimderi az molsherde et bar Etti sirek zhejdi maldy kүzde kesh sojyp etin boshkege salyp tuzdajdy Olar үj zhanuarlarynyn etin zhәne an aulau kezinde alyngan andardy tutyndy Keptirilgen et 2 zhylga dejin saktalady odan zhele zhәne sorpa zhasaldy Veps ashanasynda sorpanyn koptegen tүri bar olardyn kopshiligi et pen balyksyz zhasalynady Sorpalar kymyzdyk pen kalakajdan dajyndalady kokzhidek pen kok piyazdan zhasalgan salkyn zhazgy sorpa da belgili Tagy bir erekshe tagam үgitilgen kara shalgam men tartylgan mүkzhidekten zhasalgan salkyn sorpa Olardyn kospasyna turalgan piyaz zhәne pisirilgen kartop kosylady munyn bәri sumen toltyrylady zhәne tuzdalady Susyndarga kvas sүt sarysu shaj zhatady Buryn bul susyn mereke kүnderi gana ishiletin Kisel kara bidaj men suly kebekinen dajyndalady Folklory Vepster ozderinin buryngy omiri turaly koptegen әngimeler anyzdar nakyldar zhumbaktar t b saktap kaldy Etnikalyk folklorynda bul olkeni algashky konystanushy panah chudi tajpalary turaly ajtylady Ertegilik epos sikyrshylyk turmystyk satiralyk damygan Ertegiler syuzheti soltүstik orys zhәne karelderge zhakyn Lirikalyk әnderi men bileri damygan Tojlar men zhanazalarda әjelder zhoktau ajtty Vepster uzak zhәne guryptyk әnder men kүlkili әnderdi shyrkady Birak әnder kobinese orys tilinde ajtylady Vepsterdin muzykalyk aspaptardy zhasalmagan Қantele sirek kezdesetin ezhelgi muzykalyk aspap boldy ol karagaj taktasynan zhasalgan Birak HH gasyrdyn basynda kantele akkordeondy auystyrdy Қazakstandagy vepsterҚazakstanga negizinen 1990 zhyldarynan basynda erkin koshi kon үrdisterine oraj konystangan Қazakstandagy veps diasporasy sanynyn dinamikasy 1970 zh 27 adam 1979 zh 33 adam 1989 zh 44 adam 1999 zh 30 adam 2009 zh 1 adam Tanymal adamdaryZinaida Ivanovna Strogalshikova etnograf kogam kajratkeri publicist Stepan Andreevich Makarev galym olketanushy folklor zertteushisi Nikolaj Viktorovich Abramov Veps zhәne orys zhazushysy akyn zhurnalist әdebi audarmashy Kareliya Respublikasynyn enbek sinirgen mәdeniet kajratkeri Aleksandr Svirskij orys pravoslavielik әuliesi igumen Nina Grigorevna Zajceva әjgili veps zhazushysy Ryurik Petrovich Lonin olketanushy veps folkloryn zhinaushy zhazushy Kareliya Respublikasynyn enbek sinirgen mәdeniet kajratkeri Sheltozero Veps etnografiyalyk murazhajynyn negizin kalaushy Anatolij Vasilevich Petuhov sovet zhәne orys zhazushysy ulty veps Vasilij Andreevich Pulkin vepstik zhazushy pedagog Bejnetaspalarhttps yandex kz video preview 3216549565388654431 Orman adamdary Veps turgyndary Okiga Өmir https yandex kz video preview 1448126986653559570 Veps sirek adamdar https yandex kz video preview 5702387510041287602 Orman adamdary Vepster https yandex kz video preview 9573598682530737370 Vepster shagyn halyk Derekti film https yandex kz video preview 7204472769541396648 VepsterDerekkozderVepster https nazaccent ru nations veps Vepster Vepslaized https nacio at ua publ nacionalnosti vepsy vepslaized 2 1 0 70 Ғazhajyp vebs әlemi turaly kazaksha https kznews kz bilim gazhajyp vebs alemi turaly qazaqsha ysclid ltzkcglwo341306829 Vepster kajda turady olar kandaj zhәne kaj tilde sojledi https fedpress ru article 3115469 Veps halky fotos dәstүrler әdet guryptar syrtky kelbet ulttyk kiim kyzykty derekter https fb ru article 219342 narod vepsyi foto traditsii obyichai vneshnost natsionalnyiy kostyum interesnyie faktyi ysclid ltzdm5rim0653313012 Vepster Kareliyanyn erekshe halky https musaget ru vepsy osobennyy narod karelii ysclid lrozhjhm3t326299413 Vepster Kareliyanyn shagyn halky https travelask ru articles vepsy malochislennyy narod karelii ysclid lrozcz9ed3749387622 Pimenov V V Vepster http www etnosy ru node 145 Resej enciklopediyasy 2004 2017 https old bigenc ru ethnology text 5671590 ysclid lroyhqf12i221250395 Ata babalarymyzdyn omirinen Vepster Birinshi bolim https protradnoe ru news rayon id 1042 amp ysclid ltzhhfdexi880014781 Halyktar men mәdenietter vepster https travel journal ru ethno 30 526 kolzhetpejtin silteme Veps eldi mekenderi men turgyn үjleri https arctic megapedia com en blog 2020 12 03 d0 b2 d0 b5 d0 bf d1 81 d1 8b d0 bf d0 be d1 81 d0 b5 d0 bb d0 b5 d0 bd d0 b8 d1 8f d0 b8 d0 b6 d0 b8 d0 bb d0 b8 d1 89 d0 b0 Vepsiya ulttyk kiimi https moy rayon zalaritur ru 2023 04 23 D0 B2 D0 B5 D0 BF D1 81 D1 81 D0 BA D0 B8 D0 B9 D0 BD D0 B0 D1 86 D0 B8 D0 BE D0 BD D0 B0 D0 BB D1 8C D0 BD D1 8B D0 B9 D0 BA D0 BE D1 81 D1 82 D1 8E D0 BC Veps ulttyk tagamdary https cotour livejournal com 99765 html ysclid ltzewvi2t4892032300 Veps ulttyk tagamdary https arctic children com article kalitki v karelii ysclid ltzf6qc2ym722336999 Әlem halyktary Vepster http www etnolog ru people php id VEPS Veps folklory https svirskie ogni ru news vepsskiy folklor ysclid ltzl2626vz137211834 Қazakstan halky Enciklopediya Bas red Zh N Tojbaeva Қurast Ғ Zhandybaev G Egeubaeva Almaty Қazak enciklopediyasy 2016 147 bet ISBN 978 601 7472 88 7 Strogalshikova Zinaida Ivanovna http avtor karelia ru about strogalschikova zinaida ivanovna html ysclid ltzm11opzl743081885 Makarev Stepan Andreevich http illhportal krc karelia ru section php id 1378 amp plang r Abramov Nikolaj Viktorovich http avtor karelia ru about abramov nikolai html ord 192 amp ukazatel 1 amp ysclid ltzr9lv93r854417045 Aleksandr Svirskij https ru wikipedia org wiki D0 90 D0 BB D0 B5 D0 BA D1 81 D0 B0 D0 BD D0 B4 D1 80 D0 A1 D0 B2 D0 B8 D1 80 D1 81 D0 BA D0 B8 D0 B9 Nina Grigorevna Zajceva Қudaj Sozi barlyk halyktarga arnalgan https www stoletie ru sozidateli nina grigorjevna zajceva slovo bozhije obrashheno ko vsem narodam 543 htm ysclid ltzrntbhf9810642579 Ryurik Lonin halyk mәdenietinin kutkarushysy https rk karelia ru aktualno ryurik lonin spasitel kultury naroda Petuhov Anatolij Vasilevich https arctic megapedia com blog 2020 12 03 D0 BF D0 B5 D1 82 D1 83 D1 85 D0 BE D0 B2 D0 B0 D0 BD D0 B0 D1 82 D0 BE D0 BB D0 B8 D0 B9 D0 B2 D0 B0 D1 81 D0 B8 D0 BB D1 8C D0 B5 D0 B2 D0 B8 D1 87 ysclid lu045peic5725847095 Orys zhazushylary Vasilij Andreevich Pulkin 1922 1987 veps zhazushysy pedagog https www deti spb ru writers rus a id1076 ysclid lu04ccmbwk562344019