Кездік қыны кісе белбеуге тағылатын аңшылықта қолданылатын басы бір жүзді кішкене пышақ Кездік ҚР ҰМ қорынан Атау түсіні

Кездік – қыны кісе белбеуге тағылатын, аңшылықта қолданылатын, басы бір жүзді кішкене пышақ.

Атау түсінігі

Түркі халықтарында көне магиялық түсініктерге байланысты аңшылықта қолданылатын құралдардың атын атауға тыйым салынып, өз атауының орнына зат пен оның әрекетінің, жасалған материалының метонимиялық байланысына негізделген эвфемистік жанама атау қолданылды.
Осы секілді кесетін қару – пышақтың атын да аңшылық кезінде тура атамай кездік, кестік деп («кескір құрал» деген мағынада) атап, кейін бұл атау түркі халықтарында пышақтың аңшылықта қолданылатын түрінің атауы болып қалыптасты.

Жасалуы мен қолданысы

Қазақтар кездіктің сабын ағаштан, сүйектен, аңның мүйізінен жасап, жүзін шынықтырылған асыл құрыштан соққан. Аңға шыққанда кездікті теріден тігілген қынға салып, белге тағып алып жүрді. Пышақтың кішкентай түрін кейде "құс кездік" деп атау ертеден қалыптасқан. Бұл туралы: "Арсалақтап жүгіріп, асығыста сүрініп, кеудесіне мініпті. Құс кездігін суырып, кеудесінен тіліпті", – деп келетін этномәдени дерек «Алпамыс» жырында сақталған.
Сонымен бірге кездік өлшем құралы ретінде де қолданған. Мәселен, шөбін орып алған жерге шыққан, шөптің кездік бойы өсіп қалған кезін «кездік бойы алқымдағанда» деп сипаттайды.

Дереккөздер

ҚАЗАҚТЫҢ ЭТНОГРАФИЯЛЫҚ КАТЕГОРИЯЛАР, ҰҒЫМДАР МЕН АТАУЛАРЫНЫҢ ДӘСТҮРЛI ЖҮЙЕСI. Энциклопедия. – Алматы: РПК “СЛОН”, 2012. – (илл.) ISBN 978-601-7026-17-23-том: К – Қ – 736 бет.ISBN 978-601-7026-21-9

Әдебиеттер

Кайдаров А.Г. Доспехи и вооружение воина-батыра в казахском эпосе и их этно-лингвистическое объяснение. ИАН КазССР. Серия общественная. 1976. №6;
Ахметжан К.С. Этнография традиционного вооружения казахов. Алматы: Алматыкітап, 2007.

[1] ҚАЗАҚТЫҢ ЭТНОГРАФИЯЛЫҚ КАТЕГОРИЯЛАР, ҰҒЫМДАР МЕН АТАУЛАРЫНЫҢ ДӘСТҮРЛI ЖҮЙЕСI. Энциклопедия. – Алматы: РПК “СЛОН”, 2012. – (илл.) ISBN 978-601-7026-17-23-том: К – Қ – 736 бет.ISBN 978-601-7026-21-9