Сұлу қаған

Сұлу қаған (Сұлық) – 715-738 жылдары билік еткен Түргеш қағанатының билеушісі.

Сұлу қаған
Лауазымы
Түргеш қағанатының 3-ші қағаны
715 — 738
Ізашары	Сақал қаған
Ізбасары	Тұқарсан Құтшар қаған
Өмірбаяны
Діні	Тәңіршілдік
Дүниеге келуі	белгісіз
Қайтыс болуы	738 (0738)
өңдеу

Басқаруы

Сұлу Түргеш қағанатындағы қара түргештерден шыққан әскербасы болатын. 710 жылы Сақал қаған шығыс түріктерге тұтқынға түскеннен кейін, қара түргештер мен сары түргештер арасында билік үшін күрес өрбиді. 715 жылы Сұлу қаған қарсыластарын жеңіп, билікке келеді. Сұлудың билікке келген кезеңі Түргеш қағандығының ішкі-сыртқы саяси жағдайының шиеленісіп тұрған тұсы еді. Біріншіден, батыста арабтардың шапқыншылығы күшейіп тұрса, екіншіден, шығыста Қытай мемлекеті үлкен қауіп төндірді. Ал үшінші жағынан, Шығыс Түрік қағанаты Жетісудағы ішкі қайшылықтарды пайдалануға тырысты. Сондықтан Сұлу қаған өз мемлекетінің тәуелсіздігін сақтау үшін үш жақты саясат ұстануға мәжбүр болды. Ірі саясаткер шығыстағы ахуалды әскери келісімшартпен шектелмей, құдандалық арқылы да шешуге тырысқан. Осы тұста қаған 717 жылы Тан империясына барып қайтады. Ол қауіп төндіріп отырған көреген Шығыс Түрік қағаны Білге қағанның қызына өз ұлын үйлендіріп, өзі Тибет патшасының қызына үйленеді. Қолбасшы, әрі саясаткер Сұлу қаған 716–719 жылы Қытаймен достық қатынас орнатады. Император Сұлу қағанның билігін мойындайды. 720–738 жылы Сұлу қаған мемлекеттің бар күшін Орта Азияға ене бастаған арабтарға қарсы бағыттайды. Қаған арабтарға қарсы Орта Азиядағы халықтардың күресін пайдаланып, оларды қолдаған. Мәселен, Самарқан, Бұхара қалаларының тұрғындарымен бірлесіп, ол қалалардан арабтарды қуып шыққан. Сұлу қағанның олжа бөлісуде енгізген өзгерістері оның беделін ұлғайтты және бүкіл түргештердің қолдауына ие болғызды. Өз кезегінде араб халифы Хишам да (721–743) Сұлу қағанға елшілік жіберіп, оған ислам дінін қабылдауды ұсынады. Бірақ Сұлу қаған бұл ұсыныстан бас тартып, Орта Азияда арабтарға қарсы күресін жалғастырады. 724 жылы соғдылықтардың арабтарға қарсы көтерілісіне Сұлу қаған әскери көмек береді. VIII ғасырдың 30-шы жылдары түргештер мен қытайлардың арасы суып, Сұлу қаған тибеттіктермен одақтасып Куш қаласын қоршайды. Отырықшы өңірлерді тонап, кейін оралады. Осылайша VIII ғасырдың 30-шы жылдары Сұлу қағанға шығыста – қытайлармен, батыста – арабтармен бірдей соғыс жүргізуге тура келеді. Тоқарстандағы арабтардан біржолата құтылу үшін Сұлу қаған қарлұқтармен бірігіп 737 жылы жойқын шайқасқа шығады. Арабтарға ойсырата соққы бергенмен, жеңіске қуанған тоқарларлықтар мен түргеш әскерлері ертерек тарап кетеді. Осыны пайдаланған арабтар аз әскермен қалған Сұлу қағанға шабуыл жасайды. 738 жылы еліне оралған Сұлу қаған Навакент қаласында қолбасшысы Баға тарханның тарапынан қастандықпен өлтіріледі. Сұлу қағаннан соң Түргеш қағанатындағы сары және қара түргештер арасындағы күрес қайта басталып кетеді.

Сілтемелер

Тағы қараңыз