Фразеологиялық бірлік

Фразеологиялық бірлік - фразеологиялық тұтастық тәрізді орын тәртібі жағынан өте тиянақты болып келетін тұрақты тіркестер. Алайда, құрамындағы сөздердің мағынасының қаншалықты тасапануы я болмаса, тасаланбауы жағынан елеулі өзгешеліктері болады. Бұлар ең алғашқы еркін тіркесті ауыс мағынада қолданудан келіп шығады. Мысалы, ескіжараның аузын ашты деген өткенді қайта қозғады, ұмытып кеткенді еске салды деген мағына береді. Бұл фразеологизм мағынаның жасалуына, еркін тіркестегі тура мағынасы негіз болған. Сол мағынаға басқадай мән беріп, ауыстырып қолдану арқылы жасалған. Мысалы, Жатқан жыланның құйрығын басты деген фраза біреудің қытығына тиіп, жоқ жерде бір пәлеге тап болды деген мағынаны білдіреді. Бір қимыл-әрекетті басқа әрекетпен салыстырып қолдану арқылы фразеологизмдерге айнапып кеткен. Ит байласа гүрғысыз адам түгілі ит екеш ит те тұра апмайды деген мағынада. Мұндағы фразеологизм мағынаның жасалуына еркін тіркестегі бастапқы (лексикалық) мағына тірек болып тұр. Мысалы, қарғы баудеген тұрақты тіркестің үш түрлі мағынасы бар:

1. иттің мойнына тағатын бау,
2. қалыңмалдың алдын ала берілетін жоралғысы,
3. тамыр-таныстықпен қалап-сұрап алған зат үшін берілетін телем ақы. Осы сияқты тұрақты тіркестерді жасалу үлгісіне қарап (тамақ беру, балақбау, аяқбаут. б.), күрделі сөздің тобына да жатқызуға болады. Алайда, мұның соңғы екі мағынасы тұрақты тіркес екендігін, оның ішінде фразеологизм тұтастыққа жататындығын бірден танытады.

Дереккөздер

1. Қазақ тілі. Энциклопедия. Алматы: Қазақстан Республикасы Білім, мәдениет және денсаулық сақтау , Қазақстан даму институты, 1998 жыл, 509 бет. ISBN 5-7667-2616-3