Театр декорация өнері

Театр декорация өнері, сахналық безендіру өнері – , , әр түрлі жарықтар мен қойылымдық техника арқылы спектакльдің бейнелі де көркем образын жасау өнері.

Театр декорация өнерінің даму тарихы театр, драматургия, бейнелеу өнерінің өсіп-өркендеу жолымен тығыз байланысты. Сахналық безендіру өнерінің элементтері (киім-кешек, маска, т.б.) ежелгі халық ойын-сауықтарынан бой көрсетті. Б. з. б. 5 ғасырда ежелгі грек театрының скеналары, ежелгі рим театрының шымылдықтары суреттермен безендірілді. Ежелгі дәуірдегі принципі (бүкіл оқиға желісін тұтас бейнелеу) орта ғасырдағы еуропалық театр декорация өнеріне негіз болды. Осы кезеңде Азия елдерінің (Қытай, Жапония, т.б.) театр сахналары пен түрде көркемделді. 15 – 16 ғасырлардың басында Театр декорация өнеріне әйгілі суретшілер Ф.Бруннелески, А.Мантенья, Леонардо да Винчи, және перспективалы декорацияның негізін салушылар Д.Браманте, Б.Перуцци (Италия) елеулі үлес қосты. 16 ғасырдың аяғы мен 17 ғасырдың басында театрға ауыстырмалы декорация енді; түрлі механизмдер қолданыла бастады. Бұл әдіс декорацияны көрермендердің көз алдында ауыстыру мүмкіндігін туғызды. Театр декорация өнері жүйесін жетілдіру барысындағы ізденістер (итальяндық ) кулисаны өмірге әкелді. Бұл жүйе кейіннен бүкіл Еуропаға тарады. Қайта өркендеу дәуіріндегі Лондон қалалық театрларында төменгі, жоғарғы, түпкі сахна алаңын жасап, безендіру өнерінің жаңа үлгісі қолға алынды. Ресейде кулисалы декорация алғаш 1672 жылы қолданылды. Классицизм дәуірінде тұрақты декорация, 17 ғасырда қима перспективалы декорация, ал 18 ғасырда пайдаланылды. 1758 жылы Жапонияның Кабуки театрында айналмалы сахна іске қосылды. театр декорация өнерінің дамуына зор ықпал жасады. Мысалы, шебер театр машинистері Париждің “” сахнасында кеме апаты, өрт көрінісі секілді күрделі көріністерді еркін көрсете алу дәрежесіне жетті. 19 ғасырдың 1-жартысында Ресейдегі “ресми романтизм” мектебінің бастаушысы А.Роллер болды. 1870 – 1880 жылы шеберлері театр декорация өнерін одан әрі дамыта түсті. 1870 жылдардың аяғында Э.Золя “әлеуметтік ортаны дәл бейнелеу” мәселесін көтерді. 19 ғасырдың аяғында орыс суретшілері В.Д. Поленов, В.М. Васнецов, К.А. Коровин, В.А. Серов, М.А. Врубель қондырғылы кескіндеменің композициялық әдістерін қолдану арқылы спектакльдің біртұтас поэзиялық бейнесін жасау принципін тұжырымдады. реалистік реформасы дүниежүзілік театр декорация өнерінің ілгері дамуына ықпал жасады. Театр декорация өнерінің өркендеуіне “” өкілдері А.Н. Бенуа, М.В. Добужинский, Н.К. Рерих және А.Я. Головин мол үлес қосты. Режиссер Г.Крэг (Ұлыбритания) пен А.Аппиа (Швейцария) 20 ғасырдың басында “” идеясын алға тартты. Мұның өзі сахнада текше, алаң, баспалдақ секілді дерексіз пошымдардың пайда болуына жол ашты. 1900 жылдары В.Э. Мейерхольд та осы идеяның ықпалында болды. 20 ғасырда театр декорация өнерінің сахналық техникасы (синтетикалық материалдарды, фото мен кино проекцияларды және күрделі жарық беру құралдарын, т.б. пайдалану) күрт өсті. 1960 жылдары “сахнадан тыс” декорация мен сахна-аренаға (мысалы, 1920 жылдардың аяғында режиссер пен Н.П. Охлопков қолданған) көп көңіл бөлінді. 1970 жылдары халық өнері үлгілері (ғұрыптық маскалар, костюмдер) кеңінен пайдаланыла бастады. 20 ғасырда Театр декорация өнері шетелдерде де кең өріс алды. 1920 жылдары , , Б.М. Кустодиев, Н.П. Крымов, В.А. Симов, Ф.Ф. Федоровский кескіндемелік декорация дәстүрінде, ал , Л.М. Лисицкий, Л.С. Попова, конструктивизм бағытында жұмыс істеді. 1930 жылдары театр декорация өнерінде, әсіресе, көлемді-кеңістікті декорацияларда кескіндеме кеңінен қолданылды, спектакльдің бейнелеу шешімі психологиялық және поэзиялық (Н.П. Акимов, Н.И. Альтман, Б.И. Волков, В.Ф. Рындин, А.Г. Тышлер, Н.А. Шифрин) бояуға толы болды. Қондырғылы өнер шеберлері П.В. Вильямс, П.П. Кончаловский, Ю.И. Пименов, В.А. Фаворский, К.Ф. Юон театр декорация өнері саласында елеулі еңбек етті. 1950 жылдары А.Ф. Босулаев, А.П. Васильев, С.Б. Вирсаладзе, Э.Г. Стенберг, И.Г. Сумбаташвили, В.Г. Шапорин сахналық жарқын түр іздеуімен ерекше көзге түсті. Қазақ театрының алғашқы спектакльдерінде негізінен ұлттық этногр. және тұрмыс-салттық бояу басым болды. Құлахмет Қожықов алғашқылардың бірі болып қазақ театр декорация өнерінің дамуына үлкен үлес қосты.

Қазақ Театр декорация өнерінде реалистік бағыттың қалыптасуына Э.В. Чарномский, В.В. Голубович, И.Б. Бальхозин сынды театр суретшілері көп еңбек сіңірді. 20 ғасырдың 50 – 90-жылдары А.А. Ненашев, Сахи Романов, Г.Ысмайылова, Д.Сүлеев, А.А. Карагодин, П.Ибрагимов, одан кейін келген Қ.Ақбаев, Ф.Мұқанов, Е.Әдісбеков, Е.Тұяқов, В.Шлямин, Ш.Ноғайбаев, т.б. суретшілер шығармашылығынан театр декорация өнері басты орын алды.

Дереккөздер

1. «Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, VIII том