Семсерқұйрықтылар (лат. Xiphosura) – буынаяқтылар типіне жататын класс. Қазба қалдықтары силур кезеңіне тән қабаттардан табылған. Палеозойда кең тараған. Семсерқұйрықтылар қазіргі кезде құрып кетуге жақын, саны аз. Семсерқұйрықтылардың тропикалық және субтропикалық теңіздерде кездесетін 5 түрі бар. Бұлардың дене тұрқы 50 — 90 см. Денесі жалпақ, баскеуде мен құрсақ бөлімі біріккен, сегменттері қозғалмалы, құрсағы ұзын семсер тәрізді өсіндімен бітеді. Баскеуде бөлімі үлкен арқа қалқанымен жабылған, онда екі жұп көздері бар. Аузының алдында үш бунақты қос хелицерасы (жәндіктердің қорегін шайнап жейтін алдыңғы 1-жұп аяғы), ал 5 жұп жүру аяқтары ауыз жанында орналасқан. Құрсағындағы 6-жұп аяқтары жапырақ тәрізді, тек 1-жұбы қорғаныш тақтасына айналып, желбезек қақпақшасы деп аталады. Ауыз тесігі хитинді кутикуламен көмкерілген өңешке, ол қарынға жалғасады. Қорытылмаған қоректік заттар артқы ішектен аналь тесігі арқылы сыртқа шығарылады. Зәр шығару мүшесі қос коксальды безден тұрады. Желбезектерімен тыныс алады. Қан айналу жүйесі жақсы дамыған. Жүректің артқы жағы тұйық, ал алдыңғы жағынан қолқа және оның екі бүйірінен 4 қос артерия кетеді. Жүйке жүйесі ми ганглиясынан, жұтқыншақ маңындағы жүйке түйіндерін жалғастыратын бойлық салалардың бір бөлігі (коннективадан) мен құрсақ жүйке тізбегінен құралған. Екі жұп көздерінің 1-жұбы — қарапайым көзшелер, ал екінші жұбы — күрделі көздері көзшелердің жанында орналасқан. С. — дара жыныстылар. Эмбрионалды дамуы метаморфоз жолымен өтеді. Жұмыртқадан шыққан дернәсілдің сегменттері толық, бірақ құрсағы жетілмеген, құрсағында аяғы болмайды. Дернәсіл құрылымы жағынан трилобиттерге өте ұқсас, сондықтан трилобитті дернәсіл деп аталады. С. моллюскалармен, су түбіндегі омыртқасыздармен, балдырлармен қоректенеді. Кәсіптік маңызы бар.
Семсерқұйрықтылар | ||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ||||||||||
Subdivisions | ||||||||||
|
Дереккөздер
- Дәуітбаева К.Ә., Омыртқасыздар зоологиясы, 1-кіт., А., 2004.
Бұл — мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет. |
Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Semserkujryktylar lat Xiphosura buynayaktylar tipine zhatatyn klass Қazba kaldyktary silur kezenine tәn kabattardan tabylgan Paleozojda ken taragan Semserkujryktylar kazirgi kezde kuryp ketuge zhakyn sany az Semserkujryktylardyn tropikalyk zhәne subtropikalyk tenizderde kezdesetin 5 tүri bar Bulardyn dene turky 50 90 sm Denesi zhalpak baskeude men kursak bolimi birikken segmentteri kozgalmaly kursagy uzyn semser tәrizdi osindimen bitedi Baskeude bolimi үlken arka kalkanymen zhabylgan onda eki zhup kozderi bar Auzynyn aldynda үsh bunakty kos helicerasy zhәndikterdin koregin shajnap zhejtin aldyngy 1 zhup ayagy al 5 zhup zhүru ayaktary auyz zhanynda ornalaskan Қursagyndagy 6 zhup ayaktary zhapyrak tәrizdi tek 1 zhuby korganysh taktasyna ajnalyp zhelbezek kakpakshasy dep atalady Auyz tesigi hitindi kutikulamen komkerilgen oneshke ol karynga zhalgasady Қorytylmagan korektik zattar artky ishekten anal tesigi arkyly syrtka shygarylady Zәr shygaru mүshesi kos koksaldy bezden turady Zhelbezekterimen tynys alady Қan ajnalu zhүjesi zhaksy damygan Zhүrektin artky zhagy tujyk al aldyngy zhagynan kolka zhәne onyn eki bүjirinen 4 kos arteriya ketedi Zhүjke zhүjesi mi gangliyasynan zhutkynshak manyndagy zhүjke tүjinderin zhalgastyratyn bojlyk salalardyn bir boligi konnektivadan men kursak zhүjke tizbeginen kuralgan Eki zhup kozderinin 1 zhuby karapajym kozsheler al ekinshi zhuby kүrdeli kozderi kozshelerdin zhanynda ornalaskan S dara zhynystylar Embrionaldy damuy metamorfoz zholymen otedi Zhumyrtkadan shykkan dernәsildin segmentteri tolyk birak kursagy zhetilmegen kursagynda ayagy bolmajdy Dernәsil kurylymy zhagynan trilobitterge ote uksas sondyktan trilobitti dernәsil dep atalady S mollyuskalarmen su tүbindegi omyrtkasyzdarmen baldyrlarmen korektenedi Kәsiptik manyzy bar SemserkujryktylarDүniesi ZhanuarlarZhamagaty BuynayaktylarKishi zhamagaty HeliceralylarTaby Saby Xiphosura 1802Subdivisions Suborder Suborder Infraorder InfraorderDerekkozderDәuitbaeva K Ә Omyrtkasyzdar zoologiyasy 1 kit A 2004 Bul makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz Bul eskertudi dәldep auystyru kazhet Bul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet