Әмен Махатұлы Әзиев

Әмен Махатұлы Әзиев (6 маусым 1927 жыл, Қарқаралы ауданы, Қарағанды облысы – 4 сәуір 2003 жыл, Алматы) — қазақ ғалым, жазушы, филология ғылымының кандидаты (1969).

Әмен Махатұлы Әзиев
Туған күні	6 маусым 1927 (1927-06-06)
Туған жері	Қарқаралы ауданы, Қарағанды облысы, КСРО
Қайтыс болған күні	4 сәуір 2003 (2003-04-04) (75 жас)
Қайтыс болған жері	Алматы, Қазақстан
Азаматтығы	КСРО →  Қазақстан
Ғылыми аясы	Филология
Жұмыс орны	1943 – 1949 ж. Қарқаралы ауданы соғыс комиссариатында қызмет істеген 1949 ж. "Лениншіл жас" (қазіргі "Жас Алаш") газетінде бөлім меңгерушісі 1950 – 1952 ж. Тіл және әдебиет институтының кіші ғылыми қызметкері 1952 – 1961 ж. Қарағанды облысы "Советтік Қарағанды" газетінің әдеби қызметкері, бөлім меңгерушісі, кейін жауапты хатшы­сы 1961 ж. Қарағанды телестудиясының директоры 1973 – 1982 ж. Қарағанды политехникалық институтында доцент болып жұмыс істеген
Ғылыми дәрежесі	Филология ғылымының кандидаты (1969)
Альма-матер	Қарқаралы педагогикалық училище (1943) ҚазҰУ-ды (1950)

Арғын тайпасының Қаракесек руының Әлтөбет бөлімінен шыққан. Қарқаралы педагогикалық училищесін (1943), ҚазҰУ-ды (1950) бітірген. 1943 – 1949 ж. Қарқаралы ауданы соғыс комиссариатында қызмет істеген. 1949 ж. университетте оқи жүріп "Лениншіл жас" (қазіргі "Жас Алаш") газетінде бөлім меңгерушісі, 1950 – 1952 ж. Тіл және әдебиет институтының кіші ғылыми қызметкері, 1952 – 1961 ж. Қарағанды облысы "Советтік Қарағанды" газетінің әдеби қызметкері, бөлім меңгерушісі, кейін жауапты хатшы­сы, 1961 ж. Қарағанды телестудиясының директоры, 1966 - 1973 ж. Қарағанды педагогикалық институтында Караганды мемл. университетінде аға оқытушы, 1973 – 1982 ж. Қарағанды политехникалық институтында доцент болып жұмыс істеген. Оның "Достық күші" деген тұңғыш әңгімесі 1957 ж. "Жұлдыз" журна­лында жарияланды. 1968 ж. "Есіл ару" атты пьесасы Қарағанды облыстық драма театры сахнасында қойылды.

Өмірбаян

Журналист, жазушы, ғалым Әмен Махатұлы Әзиев 1927 жылы 6 маусымда Қарағанды облысы, Қарқаралы ауданынданындағы бұрынғы “Оян” дейтін ауылда дүниеге келген. Оның балалық шағы, есейіп ер жетуі атақты Сарқұлжа мен қара орманды Кент тауларының маңдарында Жамбыл және Қ.Аманжолов атындағы ауылдардарда өткен. Қарағандыда, Қарқаралыда. Ақтоғайда оқыған. 1950 жылы Қазақстанның мемлекеттік университетін бітіргеннен кейін, республикалық “Лениншіл жас” /қазіргі “Жас алаш”/ газетінде, Ұлттық ғылым академиясының тіл және әдебиет институтында қызмет істеген. 1952 жылы Қарағандыға ауысып, еңбек жолын облыстық “Советтік Қарағанды” /қазіргі “Орталық Қазақстан”/ газетінде бастайды. Жалын атқан жиырма бес жасында жұмысқа құлшына кіріседі. Өндірісті өлке туралы өндірдіп мақала, очерктер жазғаны да осы тұс. Қатардағы тілшіден редакцияның жауапты хатшысына дейін көтеріліп, 1961 жылдан Қарағанды телевизия студиясының директоры болып қызмет атқарып, журналистік, қаламгерлік өнерін шындайды. Күнделікті өмір құбылыстарына, әсіресе, жастар тәрбиесіне жете қөңіл аударған Ә.Әзиев кейінгі жылдарда бірқатар әңгіме-очерктер жазды.

Жазушының “Достық күші”, “Құтқару”, деген әңгімелері “Жұлдыз” журналына басылды. Милиция өміріне арналған “Алтыншы операция”, “Ошаған”, “Ар оянасы” очерктері облыстық газетте жарияланды. Бұл очерктер 1965 жылы “Өтелген өкініш” деген атпен жеке кітап болып шықты. Міне, журналист енбегінің күрделі де қым-қуат қиыншлықтарына қарамстан осы жылдары көркем шығармалар жазып, қазақ повесі туралы филология ғылымдрының кандидаты ғылыми дәрежесіне диссертация қорғайды. Кейін ҚарМУ-де, ҚаПТИ-де доцент, профессор міндеттерін атқара жүріп, шығармашылық жолындағы басты еңбегі–Орталық Қазақстанда түсті металлургия өндірісінің пайда болуы және даму тарихын зерттейді. Бұл еңбекке ол өзінің жиырма жылын сарп етеді. Соның лайықты жемісі ретінде қазақ және орыс тілдерінде “Қазыналы Сарыарқа” “Сокровища Сары-Арки” деген құнды монографиялар жариялап, докторлық диссертация жазады, профессор ғылыми атағын алады.

Ә.Әзиевтің әдеби қызметі елуінші жылдардың аяқ шенінде басталды. Жазушы қазақтың ұлттық парасаты, интернационализм және халықтар достығы жайында көп жазды. Ол он бес кітаптың авторы.

Қырық жыл созылған шығармашылық қызметінде Ә.М.Әзиев “Өтелген өкініш” (1965 ж.), “Шапақ (1968 ж.), “Оянған ар” (1972 ж.), “Шұғыл тапсырма” (1980 ж.) повестері, “Жез таулар” (1977 ж.), “Мыс ошағы” (1980 ж.), “Медный пояс” (1991 ж.), “Жер жарасы” (1994 ж.) романдары, “Есіл ару” пьесасы (1983 ж.), “Қазыналы Сарыарқа” (1978 ж.), “Сокровища Сары-Арки” (1986 ж.), “Қазақ повесі” (1989 ж.) атты монографиялары жарық көрді. Ол әдебиет және тарих ғылымдарымен де жеткілікті айналысты. Көп жылдар студенттерге дәріс оқыды.

Ә.М.Әзиев жиырма бес жыл бойы зерттеген “Орталық Қазақстанда түсті металлургияның пайда болуы және дамуы” атты докторлық диссертациясы оған тарихтың көптеген құпиясын ашты. Соның нәтижесінде ол өзінің ең күрделі де көлемді екі туындысы – “Мыс ошағы” және “Жер жарасы” романдарында отызыншы жылдарда өріс алған ауыр индустрияның қазақ даласына тигізген кесапатын асқан шеберлікпен, тарихи тұрғыда, барынша нанымды бейнелеп шықты.

1968 жылы "Есіл ару" атты пьесасы Қарағандының облыстық драма театрының сахнасында қойылды.

1997 жылы ол өзінің жетпіс жылдық мерейтойында туған жері Қарқаралыға сапармен келді. Бұл сапарда жазушыға қаланың құрметті азаматы атағы берілді.

Әмен Махатұлы Әзиев 2003 жылы 4 сәуірде қайтыс болды.

Шығармалыры:

• Өтелген өкініш. Повесть. А., 1965;
• Шапақ. Повесть. 1968;
• Оянған ар. Повесть. А., 1972;
• Жез таулар. Роман. А., 1978;
• Шұғыл тапсырма. (жинақ). А., 1980;
• Мыс ошағы. А., 1988;
• Қазақ повесі ("Жанрдың совет дәуіріндегі туу және қалыптасу кезеңдері"), А., 1989.
• Медный пояс. Роман. А., 1991;
• Жер жарасы. Роман. А., 1994;
• Ұлы дала ұлағаттары. Эсселер. А., 2000.

Дереккөздер

1. “Қазақстан”: Ұлттық энциклопедия/Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы “Қазақ энциклопедиясы” Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9
2. “ Қазақ әдебиеті. Энциклопедиялық анықтамалық. — Алматы: «Аруна Ltd.» ЖШС, 2010 жыл.ISBN 9965-26-096-6

Сыртқы сілтемелер

• http://old-site.karlib.kz/saryarka/adebiet/zhazushylar.html Мұрағатталған 24 желтоқсанның 2016 жылы.