Қазақ тұлпары

“ҚАЗАҚ ТҰЛПАРЫ” – тұқымдық, спорттық, міністік және жегуге арналған (көліктік) асыл тұқымды жылқылар өсіретін зауыт. 1888 жылы “Қостанай зауыттық ат қорасы” деген атпен Қостанай қаласында ұйымдастырылған. 1921 жылы Қостанай жылқы з-ты болып өзгертілді, ал 2000 жылы 10 қаңтарда “Қазақ тұлпары” республикадағы мемлекеттік қазыналық кәсіпорны болып қайта құрылды. “Қазақ тұлпары” жылқы зауыты спорттық жылқы шаруашылығы бойынша республикалық селекциялық-генетологиялық орталығы. Зауыттың негізгі міндеті – Қостанай тұқымын сақтап, жұмыстар жүргізіп, жылқының таза қанды жаңа – “Қазақ тұлпары” жылқы тұқымын шығару. 1951 жылы мұнда Қостанай жылқысы шығарылған. Қостанай жылқысы тұқымын жетілдіру барысында аталық іздері және аналық ұяларымен жұмыс істеуге үлкен мән беріледі. Осы тұқымның салт мініс пен ауыр жұмыстарға мықты, жүріске берік, ұшқырлық және төзімділік қасиеттерін жақсарту мақсатында Қостанай биесін (Нарта) Нальчик атты айғырмен будандастырып, 1974 жылы Неон деп аталған жылқы шығарылды. Бұл – республикалық ат жарысында бірнеше жүлделерге ие болған жоғары класты айғыр. Одан атақты жылқылар – , , , , Фанфара, 13 классик. жүлделердің жеңімпазы Фортуна, бәйге жеңімпаздары (аталық айғырлар: Наигрыш, Норд) туды. Қазір Қостанай жылқысы тұқымы 3 тұрпатқа бөлінеді: негізгі, міністік және далалық тұқымдар. 1) Негізгі тұқымдар – жегуге арналған асыл тұқымды жылқылар. Денесі шомбал, мықты, бітімі ұзындау. Бұлар үйірлеп жайылуға бейім. Зауыттағы жылқылардың 30%-ын осы тұқым құрайды. 2) Міністік тұқымдар – жұмысқа, суыққа төзімді, күшті, салт мінуге де, жегуге де ыңғайлы жылқылар. Бұлардың шоқтығының биіктігі денесінің бітімімен тең болады. Тебіндеп жайылуға жіберілмейді, қорада, үйдің маңында ұсталады. Бұл жылқыларда таза қанды мініс тұқымының белгілері айқын байқалады. Зауыттағы жылқылардың басым көпшілігі (70%-ға жуығы) осы тұқымға жатады. 3) Далалық тұқымдары – далада, жайылымда тебіндеп, өсіп-жетілетін жылқылар. Бұлардың денесі онша ірі емес, шомбал келеді. Биелері сүтті болады және құлындары жақсы өседі. Бұларда жегуге арналған жылқылардың белгілері айқын байқалады. Жылқыларды баптауды жақсарту үшін зауытта қосымша жаттығу бөлімдері ұйымдастырылған. Ұлттық ат спорты ойындарын дамыту мақсатында ұлттық ойындар (көкпар, қыз қуу, бәйге, аламан бәйге, т.б.) жарыстары өткізіліп тұрады. Ат жаратудың технологиялық процесін жетілдіру үшін әр түрлі аймақтық бәйге мектептерінің озық тәжірибелері енгізіліп отырады. Зауыт соңғы 10 жылда Ресей жылқы шаруашылықтарына 227 асыл тұқымды қостанай жылқыларын сатты.

.

Дереккөздер

1. Қазақ энциклопедиясы, 5 том

Сілтемелер