Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Бұлғын сұмын орталығы Жаргалант (моңғ. Жаргалант — «бақытты») — моңғолша топонимі. аймақ орталығынан 290 км, Улаанбаатар қаласынан 2000 км қашықтықта Моңғолияның батыс оңтүстік жағындағы Бұлғын өзенінің жағалауына орналасқан. Жер көлемі 497,8 мың га теңіз деңгейінен ең аласа деген жері Үлкен наріннен есептегенде 1517м биік, ал ең биік жері Мөнххайрхан мұз тауы 4362 м. Бұлғын өлкесі ұзыннан 120 км, ені 50км-ге созылып жатыр. Солтүстігі Делүн (моңғ. ) Сұмынымен, шығыс оңтүстігімен Хобда (моңғ. ) аймағының , Бұлғын сұмындары жерімен 85 км-ге жалғасып жатыр. Батыс оңтүстігімен Қытай ШҰАР Іле Қазақ автономиялық облысы, , Шіңгіл ауданымен шекараласады. Бұлғын сұмынында қыста -35-40С болса, жазда +30+35С жылы болады. Бұлғын сұмыны 7 баққа бөлінеді. Бұлғын, Ұлақшын, Хұжырты, Уланхус (Қызылқайың), Сайхан, Сөнкөл, Жарғаланты. 1100 үй, 6000 адам, 100000 басты мал тұрақты қоныстанып келеді. Өлкеде қарағай, қайың, терек, тал, ұшқат сияқты ағаш-бұталардың 1000 жуық түрі, сонымен қатар қарақат, , , , итмұрын т.б жеміс-жидектердің 150 тарта түрі табиғатта кездесtді, жабайы аң құс, бауырымен жорғалаушылардан: бұғы, марал, арқар, құлжа, тауешкі, жабайы шошқа, , аю, қасқыр, сілеусін, сасық күзен, түлкі, 2 түрлі қоян, суыр, , бұлғын, ақкіс, сусар, , жылан, , , балық, бақа, шаян, тиын, мәлін, қарсақ, көртышқан, тышқан, бүркіт, құмай, тазқара, кезқұйрық, , сарыалақаз, үйрек, , ұлар, сұңқар, қаршыға, күйкентай, кептер, , , құзғын, ұзақ, сауысқан, шағала, аққұр, тауық, аққу, байқара, құтан. шіл, кекілік, торғай түрлері, үкі, , жарғанат, , бәбісек т.б. кездеседі.
| Сум | |||
| Бұлғын сұмыны | |||
| Булган сум | |||
| |||
| Әкімшілігі | |||
|---|---|---|---|
| Кіреді | Баян-Өлгей аймағы | ||
| Әкімшілік орталығы | Жаргалант | ||
| Тарихы мен географиясы | |||
| Координаттары | 46°55′26″ с. е. 91°05′24″ ш. б. / 46.92389° с. е. 91.09000° ш. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 46°55′26″ с. е. 91°05′24″ ш. б. / 46.92389° с. е. 91.09000° ш. б. (G) (O) (Я) | ||
| Жер аумағы | 4977,33 км² | ||
| Биіктігі · Ең биік |
| ||
| Уақыт белдеуі | UTC+7 | ||
| Тұрғындары | |||
| Тұрғыны | 5528 адам (2009) | ||
| Тығыздығы | 1,11 адам/км² | ||
| Координаттар: 46°55′26″ с. е. 91°05′24″ ш. б. / 46.92389° с. е. 91.09000° ш. б. (G) (O) (Я) | |||
Басқа мағыналар үшін Бұлғын (айрық) деген бетті қараңыз.Сұмын тарихы
1912 жылдан бастап моңғол биілігіне өткен Бұлғын бойына Базарқұл, Тайлақ деген рулық екі әкімшілік болып орналасқан. Шүршіт-Қытай жүйесіндегі елді ру атымен басқарып келген "Базарқұл", "Тайлақ" екі сұмыны қоныс ыңғайымен бірігіп 1938 жылы 8 тамызда Сарыжайлау, Самалтөс, Сайхан деген жерде бір аптаға созылған той өткізіді. Той соңында халық өкілдерінің тұңғыш мәжілісі өтіп, рулық жүйедегі Тайлақ (Орынбай), Базарқұл (Тәшкен) сұмынын біріктіріп, жаңа үлгідегі жергілікті әкімшілікті жер атауымен "Хужирт" (қазақша ащылы деген сөз) деп атауға сұмын орталығын Хужирт болдыруға келіседі. Сұмы бастығы болып Көшекұлы Шафих (базарқұл), партия хатшысы Уалиұлы Мамырхан (хангелді сүйекті Тайлақ жағынан) сайланады. Әкімшілік басқарудағы алғашқы саты "Хорин" дегенді өзгертіп "баг" деген атау беріп 6 баг болып құрылады. Баг бастықтары болып: 1-багқа Төлепбердіұлы Сәбіке, 2-багқа Тұрсынұлы Иманбай, 3-багқа Намжигин Төмөр, 4-багқа Жәрке ұлы Жайырбай, 5-багқа Ұрықбайұлы Ібіке, 6-багқа Мәкілұлы Әбіш сайланады. Сондай-ақ 8 мүшесі бар Партия ұясы (бастығы Батхүү), 4 мүшесі бар Жастар ұясы (Солтанұлы Білал) құрылады. Сөйтіп 1938 жылы 8 тамызда киіз үй баспанада партия, әкімшілік мекемелер ресми іс-қызметке кіріседі. 1938-1940 жылдар Хобд аймағына қарасты Хужирт сұмыны. 1940 жылдың тамыз айынан 1952 жылдың шілде айына дейін Баян-Өлгий аймағына қарасты Хужирт сұмыны. 1952 жылдың 26 шілдесінен бастап Мемлекеттік Жоғары құрылтайдың 66- шешімімен Хужиртты сұмыны: Хужирт және Бұлғын сұмыны болып екіге бөлініп, Хужиртты сұмыны орталығы Ёлтод, Бұлғын сұмыны орталығы Шүвдэрт деген жерге орналасады. 1956 жылдың 13 тамыздағы Монгол Халық Республикасының халық Жоғары Құрылтайының шешіміне сәйкес: Хужирт сұмының Улагчан кезеңінен арғы Жалғыз ағаш (Ганц модны гол) өзеніне дейінгі 2,4 багтарын Баян-Өлгий аймағынығ Делүүн сұмына, Бұлғын сұмының Жоғары тішке су өзенінен (Дээд нарийныгол) төменгі жерлерді 1.2.6 багтарды, "Од" бірлестігімен бірге мал-мүлкімен бірге Хобд аймағының Бұлғын сұмындарына қосады. осы жарлық бойынша басқа сұмындарға берілмеген жерлермен багтарды біріктіріп Баян-Өлгий аймағына қарасты Бұлғын сұмынын құрып, орталығын Туулайт (Қоянды) мен Нарийн жаргалант (Тішке шаттық) өзендер аралығында орналастырады. 1959 жылы Бұлғын сұмынынан Хужирт сұмынын қайта бөліп , орталығын Ёлтод деген жерге орнатады. 1963 жылы Хужирт сұмынын қысқартып, Бұлғын сұмына қайта қосады.
 | Бұл — Моңғолия географиясы бойынша мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. |
Дереккөздер
- Баян-Өлгей аймағының Статистикалық басқармасы . Жылдық статстикалық есеп беру (2009) (моңғ.)
Сыртқы сілтемелер
- Бұлғын сұмыны Студент Жастар Одағы Мұрағатталған 25 наурыздың 2013 жылы.
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Bulgyn sumyn ortalygy Zhargalant mong Zhargalant bakytty mongolsha toponimi ajmak ortalygynan 290 km Ulaanbaatar kalasynan 2000 km kashyktykta Mongoliyanyn batys ontүstik zhagyndagy Bulgyn ozeninin zhagalauyna ornalaskan Zher kolemi 497 8 myn ga teniz dengejinen en alasa degen zheri Үlken narinnen eseptegende 1517m biik al en biik zheri Monhhajrhan muz tauy 4362 m Bulgyn olkesi uzynnan 120 km eni 50km ge sozylyp zhatyr Soltүstigi Delүn mong Sumynymen shygys ontүstigimen Hobda mong ajmagynyn Bulgyn sumyndary zherimen 85 km ge zhalgasyp zhatyr Batys ontүstigimen Қytaj ShҰAR Ile Қazak avtonomiyalyk oblysy Shingil audanymen shekaralasady Bulgyn sumynynda kysta 35 40S bolsa zhazda 30 35S zhyly bolady Bulgyn sumyny 7 bakka bolinedi Bulgyn Ұlakshyn Huzhyrty Ulanhus Қyzylkajyn Sajhan Sonkol Zhargalanty 1100 үj 6000 adam 100000 basty mal turakty konystanyp keledi Өlkede karagaj kajyn terek tal ushkat siyakty agash butalardyn 1000 zhuyk tүri sonymen katar karakat itmuryn t b zhemis zhidekterdin 150 tarta tүri tabigatta kezdestdi zhabajy an kus bauyrymen zhorgalaushylardan bugy maral arkar kulzha taueshki zhabajy shoshka ayu kaskyr sileusin sasyk kүzen tүlki 2 tүrli koyan suyr bulgyn akkis susar zhylan balyk baka shayan tiyn mәlin karsak kortyshkan tyshkan bүrkit kumaj tazkara kezkujryk saryalakaz үjrek ular sunkar karshyga kүjkentaj kepter kuzgyn uzak sauyskan shagala akkur tauyk akku bajkara kutan shil kekilik torgaj tүrleri үki zharganat bәbisek t b kezdesedi SumBulgyn sumynyBulgan sumEltanbasyӘkimshiligiKirediBayan Өlgej ajmagyӘkimshilik ortalygyZhargalantTarihy men geografiyasyKoordinattary46 55 26 s e 91 05 24 sh b 46 92389 s e 91 09000 sh b 46 92389 91 09000 G O Ya Koordinattar 46 55 26 s e 91 05 24 sh b 46 92389 s e 91 09000 sh b 46 92389 91 09000 G O Ya Zher aumagy4977 33 km Biiktigi En biik4204 mUakyt beldeuiUTC 7TurgyndaryTurgyny5528 adam 2009 Tygyzdygy1 11 adam km Koordinattar 46 55 26 s e 91 05 24 sh b 46 92389 s e 91 09000 sh b 46 92389 91 09000 G O Ya Baska magynalar үshin Bulgyn ajryk degen betti karanyz Sumyn tarihy1912 zhyldan bastap mongol biiligine otken Bulgyn bojyna Bazarkul Tajlak degen rulyk eki әkimshilik bolyp ornalaskan Shүrshit Қytaj zhүjesindegi eldi ru atymen baskaryp kelgen Bazarkul Tajlak eki sumyny konys yngajymen birigip 1938 zhyly 8 tamyzda Saryzhajlau Samaltos Sajhan degen zherde bir aptaga sozylgan toj otkizidi Toj sonynda halyk okilderinin tungysh mәzhilisi otip rulyk zhүjedegi Tajlak Orynbaj Bazarkul Tәshken sumynyn biriktirip zhana үlgidegi zhergilikti әkimshilikti zher atauymen Huzhirt kazaksha ashyly degen soz dep atauga sumyn ortalygyn Huzhirt boldyruga kelisedi Sumy bastygy bolyp Koshekuly Shafih bazarkul partiya hatshysy Ualiuly Mamyrhan hangeldi sүjekti Tajlak zhagynan sajlanady Әkimshilik baskarudagy algashky saty Horin degendi ozgertip bag degen atau berip 6 bag bolyp kurylady Bag bastyktary bolyp 1 bagka Tolepberdiuly Sәbike 2 bagka Tursynuly Imanbaj 3 bagka Namzhigin Tomor 4 bagka Zhәrke uly Zhajyrbaj 5 bagka Ұrykbajuly Ibike 6 bagka Mәkiluly Әbish sajlanady Sondaj ak 8 mүshesi bar Partiya uyasy bastygy Bathүү 4 mүshesi bar Zhastar uyasy Soltanuly Bilal kurylady Sojtip 1938 zhyly 8 tamyzda kiiz үj baspanada partiya әkimshilik mekemeler resmi is kyzmetke kirisedi 1938 1940 zhyldar Hobd ajmagyna karasty Huzhirt sumyny 1940 zhyldyn tamyz ajynan 1952 zhyldyn shilde ajyna dejin Bayan Өlgij ajmagyna karasty Huzhirt sumyny 1952 zhyldyn 26 shildesinen bastap Memlekettik Zhogary kuryltajdyn 66 sheshimimen Huzhirtty sumyny Huzhirt zhәne Bulgyn sumyny bolyp ekige bolinip Huzhirtty sumyny ortalygy Yoltod Bulgyn sumyny ortalygy Shүvdert degen zherge ornalasady 1956 zhyldyn 13 tamyzdagy Mongol Halyk Respublikasynyn halyk Zhogary Қuryltajynyn sheshimine sәjkes Huzhirt sumynyn Ulagchan kezeninen argy Zhalgyz agash Ganc modny gol ozenine dejingi 2 4 bagtaryn Bayan Өlgij ajmagynyg Delүүn sumyna Bulgyn sumynyn Zhogary tishke su ozeninen Deed narijnygol tomengi zherlerdi 1 2 6 bagtardy Od birlestigimen birge mal mүlkimen birge Hobd ajmagynyn Bulgyn sumyndaryna kosady osy zharlyk bojynsha baska sumyndarga berilmegen zherlermen bagtardy biriktirip Bayan Өlgij ajmagyna karasty Bulgyn sumynyn kuryp ortalygyn Tuulajt Қoyandy men Narijn zhargalant Tishke shattyk ozender aralygynda ornalastyrady 1959 zhyly Bulgyn sumynynan Huzhirt sumynyn kajta bolip ortalygyn Yoltod degen zherge ornatady 1963 zhyly Huzhirt sumynyn kyskartyp Bulgyn sumyna kajta kosady Bul Mongoliya geografiyasy bojynsha makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz DerekkozderBayan Өlgej ajmagynyn Statistikalyk baskarmasy Zhyldyk statstikalyk esep beru 2009 mong Syrtky siltemelerBulgyn sumyny Student Zhastar Odagy Muragattalgan 25 nauryzdyn 2013 zhyly