Тектоникалық қозғалыстар — жер қойнауындағы әр түрлі процестердің әсерінен болатын механикалық қозғалыстар жиынтығы. Бұл қозғалыстардың басты себебіне жер қойнауынан бөлінетін жылу ағымдары мен ғаламшар болмысына тән гравитациялық энергия, Күн мен Ай энергиясы, галактикалық энергия, т.б. әсерлерді жатқызуға болады. Бұлар ауырлық күшінің әсері мен литосфераның астеносфераға қатысты гравитациялық тепе-теңдікке ұмтылуымен байланысты болады.
Тектоникалық қозғалыстар бағыт-бағдарына қарай жер қыртысы мен бүтін литосферадағы геологиялық құрылымдардың пайда болу, даму және тұрақтану процестерінде шешуші рөл атқаратын тік және көлбеу бағытталған болып екі түрге бөлінеді. Сол себепті Тектоникалық қозғалыстардың жіктелуі осы қозғалыстардың геологиялық құрылымдарды өзгертудегі рөлі тұрғысынан жасалады. Тектоникалық қозғалыстар мынадай негізгі түрлерге жіктеледі:
- тектоникалық қозғалыстар – таулы белдеулер мен тау жүйелерінің пайда болуын қамтамасыз ететін қозғалыстар жиынтығы. Мұның ерекшелігі өзі қамтыған аймақтағы тау жыныстарының қатқабаттарын жаппай деформацияға (қатпарлануға) ұшыратуында;
- тектоникалық қозғалыстар – жай және ұзақ уақыт бойында көрініс бере отырып, ірі аймақтардың көтерілуін немесе ойысуын қамтамасыз ететін қозғалыстар. Мұндай қозғалыстардың көрініс беру масштабы мен ауқымы, жылдамдығы мен амплитудасы әр түрлі және тік бағытталған болып келеді;
- тектоникалық қозғалыстар – литосфераның астеносфера бетінде изостатикалық тепе-теңдікте болуын қамтамасыз ететін қозғалысалы Мұндай қозғалыстар кезінде литосфера массасының шөгінді тау жыныстарының түзілуі, тау жыныстарының қатпарлануы, т.б. әсерінен ұлғайған аймақтары төмен қарай сұғынып, ал керісінше массасының азайған жерлері жоғары көтеріледі;
- құрлықтар дрейфі – тұтас құрлықтардың немесе олардың ірі бөліктерінің көлбеу бағытта мыңдаған км жылжуымен сипатталатын тектоникалық қозғалыстартар. Мұны астеносфера аймағындағы жылу ағымдары тудырады;
- мұхит түбінің спредингі – мұхит түбі литосферасының үнемі көлбеу бағытта жылжып, оны базальт жабынымен жаппай көмкеретін Тектоникалық қозғалыстар;
- субдукция – көлбеу бағытта жылжыған жұқа мұхиттық литосфераның оған қарсы бағытта жылжыған немесе тыныштықта тұрған қалың құр-лықтық литосфераның астына 60 еңістік бойымен сұғынып кететін Тектоникалық қозғалыстар;
- коллизия – бір-біріне қарсы жылжыған екі құрлықтың соқтығысуы нәтижесінде тау жүйелері мен таулы белдемдердің қалыптасуын қамтамасыз ететін тектоникалық қозғалыстар.
Пайдаланған әдебиет
- Мұнай және газ геологиясы терминдерінің, орысша-қазақша түсіндірме сөздігі. Жалпы редакциясын басқарған Казакстанға еңбегі сіңген мұнайшы — геологтар Т.Н. Жұмағалиев, Б.М. Куандықов. — А.: АРНGroup, 2000. — 328 бет.
- Мұнай және газ геологиясы танымдық және кәсіптік-технологиялық терминдерінің түсіндірме сөздігі. Аныктамалық басылым.- Алматы: 2003. ISBN 9965-472-27-0
Бұл — мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет. |
Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Tektonikalyk kozgalystar zher kojnauyndagy әr tүrli procesterdin әserinen bolatyn mehanikalyk kozgalystar zhiyntygy Bul kozgalystardyn basty sebebine zher kojnauynan bolinetin zhylu agymdary men galamshar bolmysyna tәn gravitaciyalyk energiya Kүn men Aj energiyasy galaktikalyk energiya t b әserlerdi zhatkyzuga bolady Bular auyrlyk kүshinin әseri men litosferanyn astenosferaga katysty gravitaciyalyk tepe tendikke umtyluymen bajlanysty bolady Tektonikalyk kozgalystar Tektonikalyk kozgalystar bagyt bagdaryna karaj zher kyrtysy men bүtin litosferadagy geologiyalyk kurylymdardyn pajda bolu damu zhәne turaktanu procesterinde sheshushi rol atkaratyn tik zhәne kolbeu bagyttalgan bolyp eki tүrge bolinedi Sol sebepti Tektonikalyk kozgalystardyn zhiktelui osy kozgalystardyn geologiyalyk kurylymdardy ozgertudegi roli turgysynan zhasalady Tektonikalyk kozgalystar mynadaj negizgi tүrlerge zhikteledi tektonikalyk kozgalystar tauly beldeuler men tau zhүjelerinin pajda boluyn kamtamasyz etetin kozgalystar zhiyntygy Munyn ereksheligi ozi kamtygan ajmaktagy tau zhynystarynyn katkabattaryn zhappaj deformaciyaga katparlanuga ushyratuynda tektonikalyk kozgalystar zhaj zhәne uzak uakyt bojynda korinis bere otyryp iri ajmaktardyn koteriluin nemese ojysuyn kamtamasyz etetin kozgalystar Mundaj kozgalystardyn korinis beru masshtaby men aukymy zhyldamdygy men amplitudasy әr tүrli zhәne tik bagyttalgan bolyp keledi tektonikalyk kozgalystar litosferanyn astenosfera betinde izostatikalyk tepe tendikte boluyn kamtamasyz etetin kozgalysaly Mundaj kozgalystar kezinde litosfera massasynyn shogindi tau zhynystarynyn tүzilui tau zhynystarynyn katparlanuy t b әserinen ulgajgan ajmaktary tomen karaj sugynyp al kerisinshe massasynyn azajgan zherleri zhogary koteriledi kurlyktar drejfi tutas kurlyktardyn nemese olardyn iri bolikterinin kolbeu bagytta myndagan km zhylzhuymen sipattalatyn tektonikalyk kozgalystartar Muny astenosfera ajmagyndagy zhylu agymdary tudyrady muhit tүbinin spredingi muhit tүbi litosferasynyn үnemi kolbeu bagytta zhylzhyp ony bazalt zhabynymen zhappaj komkeretin Tektonikalyk kozgalystar subdukciya kolbeu bagytta zhylzhygan zhuka muhittyk litosferanyn ogan karsy bagytta zhylzhygan nemese tynyshtykta turgan kalyn kur lyktyk litosferanyn astyna 60 enistik bojymen sugynyp ketetin Tektonikalyk kozgalystar kolliziya bir birine karsy zhylzhygan eki kurlyktyn soktygysuy nәtizhesinde tau zhүjeleri men tauly beldemderdin kalyptasuyn kamtamasyz etetin tektonikalyk kozgalystar Pajdalangan әdebietMunaj zhәne gaz geologiyasy terminderinin oryssha kazaksha tүsindirme sozdigi Zhalpy redakciyasyn baskargan Kazakstanga enbegi singen munajshy geologtar T N Zhumagaliev B M Kuandykov A ARNGroup 2000 328 bet Munaj zhәne gaz geologiyasy tanymdyk zhәne kәsiptik tehnologiyalyk terminderinin tүsindirme sozdigi Anyktamalyk basylym Almaty 2003 ISBN 9965 472 27 0 Bul makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz Bul eskertudi dәldep auystyru kazhet Bul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet