Сарқан жотасы – Жетісу Алатауының солтүстігінде, Сарқан жəне Басқан өзендері аралығында, батыс, оңтүстік-батыстан шығыс, солтүстік-шығысқа қарай 60 км-ге жуық созылып жатыр.
Сарқан жотасы | |
Сипаттамасы | |
---|---|
Тау жүйесі | |
Пайда болған кезеңі | |
Ұзындығы | 60 км |
Ең биік шыңы | |
Биіктігі | 4622 м |
Орналасуы | |
45°02′04″ с. е. 80°05′12″ ш. б. / 45.03444° с. е. 80.08667° ш. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 45°02′04″ с. е. 80°05′12″ ш. б. / 45.03444° с. е. 80.08667° ш. б. (G) (O) (Я) | |
Елдер | Қазақстан/Қытай |
| |
|
Географиялық орны
Жетісу облысының Ақсу, Сарқан аудандарының Қытаймен шекаралас бойында орналасқан.
Жер бедері
Абсолюттік биіктігі 4622 м (Жетісу Алатауының ең биік жері – Бесбақан тауы). Жотаның қар сызығы солтүстік беткейде 3200 м, оңтүстігінде 3800 м биіктіктен өтеді. Мұнда 200-ге жуық мұздықтар бар. Ірілері: Абай, Авсюк, Берг, , т.б. Жотаның солтүстік беткейінен Сарқан, Басқан өзендерінің салалары (Ақшығанақ, Талдыбұлақ, Ақсу, т.б.) бастау алады. Оңтүстік беткейінен Қытай еліне ағатын Боротала өзенінің салалары ағып өтеді.
Геологиялық құрылымы
Жота төменгі палеозой дəуірінің герцин тау жасалу кезінде пайда болған. Одан кейін ол бірнеше рет (неоген жəне төменгі төрттік кезеңдерде) көтеріліп, денудацияға ұшыраған. Жота Жетісу Алатауының солтүстік бөлігінің торабы саналады жəне бұл аймақ сейсмикалық қауіпті (белсенді аймақ) ауданға жатады. Тектоникалық тұрғыдан тау жыныстары метаморфтанған кристалды тақтатастан, сондай-ақ интрузивті гранит, гранодиорит, құмтас, саздақ, əктастардан тұрады. Тауаралық аңғарларын палеоген, неоген жəне төрттік кезеңнің шөгінділері жауып жатыр.
Климаты
Жотаның жоғарғы белдеміндегі климат тым континенттік. Қаңтар айындағы жылдық орташа температурасы -14 –21°С, төменгі белдеуде -11–14°С, шілде айында биік белдеуде 14 –18°С, төменгі белдеуде 18 –21°С. Жауын-шашынның жылдық орташа мөлшері 750 мм-ден (тау етегінде) 1000 мм-ге дейін (тау басында).
Топырағы, өсімдігі мен жануарлары
Негізінен таудың қызғылт қоңыр, орманының қара жəне күлгін топырағы қалыптасқан. Мұндағы 2000 м-ден астам биіктікте Сібірдің самырсыны мен балқарағайы аралас Тянь-Шаньның кəдімгі қарағайы мен шыршасы өседі. 1400–1800 м биіктік аралығында ақтерек, қайың, қарағай орманы мен тобылғы, арша, итмұрын, т.б. бұта аралас тоғай алқабы кездеседі. Таудың далалық ландшафтысын бұта, тал, шілік аралас астық тұқымдас əртүрлі өсімдіктер құрайды. Жануарлардан арқар, таутеке, барыс; құстардан тау бастарында мекен ететін ұлар, тазқара, альпі сауысқаны, т.б. кездеседі. Тауаралық аңғар мен беткей етектері шабындық жəне мал жайылымына пайдаланылады.
Дереккөздер
- АТАМЕКЕН: Географиялық энциклопедия. / Бас ред. Б.Ө.Жақып. – Алматы: «Қазақ энциклопедиясы», 2011. – 648 бет. ISBN 9965-893-70-5
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Sarkan zhotasy Zhetisu Alatauynyn soltүstiginde Sarkan zhene Baskan ozenderi aralygynda batys ontүstik batystan shygys soltүstik shygyska karaj 60 km ge zhuyk sozylyp zhatyr Sarkan zhotasySipattamasyTau zhүjesiZhetisu AlatauyPajda bolgan kezenipaleozojҰzyndygy60 kmEn biik shynyBesbakan tauyBiiktigi4622 mOrnalasuy45 02 04 s e 80 05 12 sh b 45 03444 s e 80 08667 sh b 45 03444 80 08667 G O Ya Koordinattar 45 02 04 s e 80 05 12 sh b 45 03444 s e 80 08667 sh b 45 03444 80 08667 G O Ya T ElderҚazakstan ҚytajSarkan zhotasySarkan zhotasyGeografiyalyk ornyZhetisu oblysynyn Aksu Sarkan audandarynyn Қytajmen shekaralas bojynda ornalaskan Zher bederiAbsolyuttik biiktigi 4622 m Zhetisu Alatauynyn en biik zheri Besbakan tauy Zhotanyn kar syzygy soltүstik betkejde 3200 m ontүstiginde 3800 m biiktikten otedi Munda 200 ge zhuyk muzdyktar bar Irileri Abaj Avsyuk Berg t b Zhotanyn soltүstik betkejinen Sarkan Baskan ozenderinin salalary Akshyganak Taldybulak Aksu t b bastau alady Ontүstik betkejinen Қytaj eline agatyn Borotala ozeninin salalary agyp otedi Geologiyalyk kurylymyZhota tomengi paleozoj deuirinin gercin tau zhasalu kezinde pajda bolgan Odan kejin ol birneshe ret neogen zhene tomengi torttik kezenderde koterilip denudaciyaga ushyragan Zhota Zhetisu Alatauynyn soltүstik boliginin toraby sanalady zhene bul ajmak sejsmikalyk kauipti belsendi ajmak audanga zhatady Tektonikalyk turgydan tau zhynystary metamorftangan kristaldy taktatastan sondaj ak intruzivti granit granodiorit kumtas sazdak ektastardan turady Tauaralyk angarlaryn paleogen neogen zhene torttik kezennin shogindileri zhauyp zhatyr KlimatyZhotanyn zhogargy beldemindegi klimat tym kontinenttik Қantar ajyndagy zhyldyk ortasha temperaturasy 14 21 S tomengi beldeude 11 14 S shilde ajynda biik beldeude 14 18 S tomengi beldeude 18 21 S Zhauyn shashynnyn zhyldyk ortasha molsheri 750 mm den tau eteginde 1000 mm ge dejin tau basynda Topyragy osimdigi men zhanuarlaryNegizinen taudyn kyzgylt konyr ormanynyn kara zhene kүlgin topyragy kalyptaskan Mundagy 2000 m den astam biiktikte Sibirdin samyrsyny men balkaragajy aralas Tyan Shannyn kedimgi karagajy men shyrshasy osedi 1400 1800 m biiktik aralygynda akterek kajyn karagaj ormany men tobylgy arsha itmuryn t b buta aralas togaj alkaby kezdesedi Taudyn dalalyk landshaftysyn buta tal shilik aralas astyk tukymdas ertүrli osimdikter kurajdy Zhanuarlardan arkar tauteke barys kustardan tau bastarynda meken etetin ular tazkara alpi sauyskany t b kezdesedi Tauaralyk angar men betkej etekteri shabyndyk zhene mal zhajylymyna pajdalanylady DerekkozderATAMEKEN Geografiyalyk enciklopediya Bas red B Ө Zhakyp Almaty Қazak enciklopediyasy 2011 648 bet ISBN 9965 893 70 5