Арон Атабек Нұтушев (31.05.1953, Нарын-Худук, Лиман ауданы, Астрахань облысы, Қалмық КСР, РСФСР - 24.11.2021) — қазақстандық оппозиция жетекшісі, ақын, публицист, саяси белсенді, тәңіршілдіктің қайта жандануының идеологы. Шаңырақ ықшам ауданындағы жаппай тәртіпсіздікті (2006 жыл) ұйымдастырғаны үшін және полицияны өлтіруге, сондай-ақ тұтқында кепілгер ұстағаны үшін деген баптармен айыпталған.
Арон Атабек | |
Туған кездегі есімі | Нұтушев Арон Қабышұлы |
---|---|
Туған күні | |
Туған жері | Нарын-Худук, Лиман ауданы, Астрахань облысы, Қалмық КСР, РСФСР |
Қайтыс болған күні | |
Қайтыс болған жері | |
Азаматтығы | |
Әкесі | Нұтушев Қабыш |
Анасы | Нұтушева Жәния |
Балалары | Алма Нұтушева |
Марапаттары мен сыйлықтары | Imprisoned Artist 2010 (Freedom to Create), "Свобода" Республикалық премиясы 2008 |
Сайты | http://aronatabek.com |
Өмірбаяны
Арон Нұтушев 1953 жылы 31 қаңтарда Қалмақ АКСР совхоз төрағасының отбасында дүниеге келген. Байұлы тайпасының Беріш руының Есенқұл бөлімінен шыққан. Атабектің атасы қуғынға ұшырап, атылып кеткен. Әкесі Қазақстанды (Гурьев облысы) ерте жастан ашаршылық кезінде тастап, ГУЛАГ-тан аман қалды. Босатылғаннан кейін бұрынғы аман алып қалған досын еске алып, үлкен ұлын Арон деп атады. Атабек Қазақстанға алғаш рет (1971 ж.) 18 жасқа толғанда келді. Қазақ мемлекеттік университетінің филология факультетін бітірген (1974). Оқуды бітіргеннен кейін Ленинград мемлекеттік университетінің моңғолистика және түркология кафедрасында аспирантурада оқыды, содан кейін Госкино және "Мектеп" баспасында редактор болып жұмыс істеді, бірқатар Алматы университеттерінде сабақ берді. Ақын, публицист, аудармашы ретінде қызмет етті, кино мәселелері туралы сыни мақалалар, сондай-ақ түркология мәселелері бойынша жұмыстар жазды. Сол жылдардың өзінде "Атабек" лақап атын қолданған.
Саяси өмірбаяны
1986 жылы Алматыда қазақ жастарының Желтоқсан көтерілісіне қатысқан (Желтоқсан-86). Кейін 2 жыл бойы Қазақстанның түкпірінде жасырынуға мәжбүр болды. 1989 жылдың сәуірінде "Саяси талаптар. КСРО халық депутаттарының 1 съезіне хат" тарихи құжатын ұйымдастырушы.
Хатта мынадай талаптар қойылды:
a) 1986 жылғы желтоқсанда болған толқуларға байланысты КОКП ОК Саяси Бюросының саяси бағалауын қайта қарау және наразылықтың барлық қатысушыларын босату;
b) Қазақстанға мемлекеттік егемендік беру.
1989 жылдың тамызында Атабек Қазақстандағы алғашқы "Жерұйық" Қазақ ұлттық-патриоттық қоғамын ұйымдастырды. 1989 жылдың қарашасында "Жерұйық" қоғамының атынан Алматы қаласының қалалық атқару комитетіне 1986 жылы Алматыда болған желтоқсан оқиғаларының құрбандарын еске алу үшін тризнаны өткізуге рұқсат беру өтінішімен жеке өзі өтініш берді. Ол қуғындалып, "Жерұйық" қоғамы таратылды.
1989 жылы 13 желтоқсанда А.Атабек пен "Жерұйық" пен "Желтоқсан" серіктестерінің бастамасымен мединститут ғимаратында желтоқсан оқиғаларының құрбандарын еске алу мақсатында алғашқы митинг өткізілді. 1989 жылғы желтоқсаннан 1990 жылғы қаңтарға дейін Алматыда желтоқсанның 3 жылдығына арналған митингілер өтті.
1989 жылдың желтоқсанында 12 бейресми ұйым көшбасшыларының құрамында ҚКП бірінші хатшысы Н. Назарбаевтың қабылдауында болды, онда ол "Съезге хатта" айтылған саяси талаптарды жалғыз қойды.
1990 жылдың қаңтарында Н. Назарбаевтың жастармен кездесуі кезінде, АХБК Мәдениет сарайында тарихта алғаш рет желтоқсан құрбандарын бір минут үнсіздікпен еске алуды талап етті; бұл ретте залдың жартысы көтерілді, екінші жартысы — шенеуніктер мен белсенділер отыруды жалғастырды; Н.Назарбаевтың өзі көтерілгеннен кейін ғана қалғандары да орнынан тұрды.
Шет елдерге қоныс аударуы
1990 жылдың сәуірінде "Алаш" ұлттық тәуелсіздік партиясының құрылғаны туралы жариялап, оның төрағасы болады. Аттас атауы бар заңсыз газет шығарып, Алматыдағы бірқатар ірі саяси манифесттердің ұйымдастырушысы болады. 1991 жылы қуғын-сүргіннің салдарынан Атабек Мәскеуге кетуге мәжбүр болады, онда "ХАҚ" саяси газетін шығаруды жолға қояды және "Алаш және қазақ ұлты" кітапшасын шығарады. Атабек өзінің газетінде диссидент Кәрішал Асановтың "халық тағдыры туралы ойлар немесе егемендіктің елесі туралы сөз", Самиздат кітабынан "Президенттің күлкісіне сенбеңдер"деген атпен үзінділер жариялады. 1991 жылы "Алаш" партиясы Ислам фракциясының мүшелері бірінші басшы болмаған кезде Қазақстанның мүфтиі Рәтбек Нысанбаевты қызметінен ығыстыруға әрекет жасайды, соның нәтижесінде бірнеше алаштықтар тұтқындалады. Атабек Ислам фракциясының күрес әдісімен бөліспей және "төңкерісті" саяси қателік ретінде белгілей отырып, тұтқындалған исламистерді, "Алаш"партиясының мүшелерін босатуға бірқатар әрекет жасауда. Оның бастамасымен және оның қаражатына Мәскеуден үш адвокат келді, тағы екеуін Әзірбайжан Халық майданы жіберді; отандық, мәскеулік және шетелдік БАҚ пен құқық қорғау ұйымдары жұмылдырылды; РКФСР Жоғарғы Кеңесі төрағасының орынбасары Рамазан Абдулатиповтан Президент Назарбаевқа алаштықтарды кешіру туралы өтініш хат алынды.
1992 жылы наурызда Атабек Мәскеудегі жеке пәтерінде мәскеулік ОМОН-ның және қазақстандық екі өкіл: Бас прокуратураның аға тергеушісі Қошанов пен ІІМ полковнигі Семеновтың күшімен тұтқындалады. Атабекке екі баппен айып тағылды: а) мүфти Р.Нысанбаевтың өмірі мен денсаулығына қастандық жасауды ұйымдастыру; б) белгілі диссидент Кәрішал Асановтың Президент Назарбаевқа нұқсан келтіретін фактілермен мақаласын "ХАҚ" газетінде жариялау. Атабекті қол кісендерімен Мәскеуден Алматыға апаруға әрекет жасалды. Алайда Ресей мен шет елдердің демократиялық және Ислам қоғамы танымал диссидент ақынды қорғауға келді. Нәтижесінде Атабек уақытша Мәскеуде қалып, Ресейден бір айға кетуге бұйрық берді. Сауд Арабиясы, АҚШ және Германия саяси баспана ұсынды. Кейінірек Атабек былай деп жазады: (дәйексөзден үзінді)
"...Егер мен Батысқа кетсем, мен ешқашан орала алмаймын. Сондықтан мен Әзірбайжанды таңдадым, сонымен қатар екі елде де түркі-демократтар болды... " |
1992 жылы сәуірде Атабек Әзірбайжан президенті Абульфаз Ельчибейден ресми шақыру алып, отбасымен және бірнеше адал серіктерімен Бакуге кетті. Қазақстан мен Әзірбайжан тараптары бірқатар келіссөздер жүргізеді, нәтижесінде Әзірбайжан саяси баспана беру бойынша өз міндеттемелерін орындамайды. Саяси эмиграцияға мәжбүр болған Атабек "Түркістан" комитетін құруға бастамашы болады (оның құрамына Қазақстаннан, Қырғызстаннан, Өзбекстаннан және Түркіменстаннан келген оппозиционер-эмигранттар кірді), Қарабақ пен Шешенстан бойынша инспекторлық сапарларға қатысады. Түркияның Анталья қаласында өткен Түркі халықтарының Бірінші Дүниежүзілік құрылтайына қатысады. 1993 жылы Әзірбайжанда билікке келген г. Алиева Атабек Әзірбайжаннан кетіп, бірнеше ай бойы әйелі мен кішкентай балаларымен Солтүстік Кавказ аумағында болды. Сол жылы Мәскеуге келеді. Отбасы Алматыға туыстарына көшіп келеді, Атабектің өзі бірнеше жылын Ресейде өткізеді. Тек 1996 жылы ғана Атабек Қазақстанға оралады.
Елге оралуы
1996 жылдан 2002 жылға дейін Атабек саяси қызметпен айналыспайды, алайда одан әрі қудалау мен тұтқындау мүмкіндігін жоққа шығармайды. Тұрақты табысы мен құжаттары жоқ ол жалдамалы пәтерлер мен саяжайларға тұрақтап жүруге мәжбүр болды. 1998 жылы Атабек өзінің өлеңдер жинағын шығарады. 1998-2000 жылдары "Құл-тегин ескерткіші" (Б.з. д. 732 жылы) — ежелгі түркі поэзиясының стеласын орыс тіліне аударумен айналысады. Ғылыми түсініктемесі бар бірегей Поэтикалық аударма (бұған дейін в.Томсен, в. Радлов және т. б. ғылыми проза жанрындағы аудармалар белгілі) "Йоллығ-тегин. Құл-тегин ескерткіші" 2000 жылы достарының қаражатына жарық көрген. 2003 жылдан 2005 жылға дейін "Абай поэзиясын сүйетіндер халықаралық клубы" жанындағы "Amanat"әдеби журналында редактор болып жұмыс істейді. 2004 жылы Қазақстанның саяси өміріне белсене араласып, "қазақ ұлты"қоғамының ұйымдастырушысы және төрағасы болды. ҚДТ және басқа да оппозициялық партиялардың бірқатар акцияларына қатысады. 2005 жылдың наурыз айында Атабек Қазақстанның Халық майданы "Қазақ мемлекетін" ұйымдастырды. Сол жылдың маусым айында үйсіз қазақтардың құқықтары үшін қозғалыстың бастамашысы болып, Әйгерім, Шаңырақ, Бақай, Ұлжан және т.б. шағын аудандарындағы өзқұрылыс алаптары үшін, сондай-ақ күштеп көшіруге ұшыраған (Нархоз, АХБК және т. б.) жатақханалар тұрғындары үшін "ұжымдық өзін-өзі қорғау" жүйесін құрады. Арон Атабек Едігеев тегімен жаңа құжаттар алады (Бұрынғы тегі Нұтушев болатын).
Шаңырақ ықшам ауданындағы үйлерді қорғау оқиғасы
2006 жылдың 2 мамырында Атабек Бақай ауданында заңсыз салынған үйлерді қорғауға қатысып, ОПОН қызметкерінің таяқпен ұруынан тізе жарақатын алған. Ғимараттарды қорғау әрекеті сәтсіз аяқталады - сол жылдың 7 шілдесінде билік 500-ге жуық үйді бұза алды. Журналистер алдында сөйлеген сөзінде Атабек жұртшылықты өз бетімен салынған ғимараттар мен жатақханалар мәселесіне құлақ асып, билікті тұрғын үйлерді бұзуға мораторий жариялауға шақырды. ҚР Парламентінің депутаттарына 20 минуттық деректі фильм көрсетілді.
Үйлерді бұзу талпынысы аудан тұрғындарының полицейлермен және арнайы жасақ әскерлерімен қақтығысына ұласты, нәтижесінде тұрғындардың кепілдікке алған учаскелік полицей үстіне бензин құйылып өртенді. Полицей 12 тәуліктен соң күйіктен ауруханада көз жұмды.
Билік пен шаңырақ тұрғындары арасында медиатор рөлінде болған және ОПОН жасағының кезекті шабуылының нәтижесінде бас сүйек-ми жарақатын алған Арон Атабек өзінің серіктерімен Алматы қаласының Қалқаман ауруханасына жеткізілді. Алайда, Атабекті ауруханаға жатқызудан бас тартылды, 2006 жылғы 14 шілдеде шаңырақта азаматтық зардап шеккендерді ауруханаға жатқызуға жасырын тыйым салынғандықтан, Атабекті ұстау ауруханада жүргізілді, бірақ ауыр жағдайды ескере отырып және достарының сендіруімен Атабек әлі де қаладан шықпау шартымен уақытша босатылды. Медициналық көмек болмаған кезде жараланған Атабекке күтім жасауды туыстары үйде жүзеге асырды. 2006 жылдың 17 шілдесінде Арон Атабек куәгер ретінде жауап алуға шақырылды, бірақ ешқашан ІІББ ғимаратынан шығарылған жоқ.
Арон Атабектің полицейдің өліміне кінәлілігі дәлелденбеді. Алайда бұған қарамастан 2008 жылдың 5 қазанында Алматы қалалық соты Аронды 18 жылдық қатаң режимге соттады, тек 15 жылын ғана өтеді, бостандығынан айыру уақыты 2006 жылдың 17 шілдесінде басталды, 1 қазан 2021 жылы мерзімінен бұрын түрмеден босатылды.
Құқық қорғаушылар Аронды саяси тұтқын деп мойындайды, ал сот процесі мен үкімді саяси тапсырыс деп бағалайды. Аронның өзі кінәсін мойындамады және кешірім сұраудан бас тартты. Атабек өтеген мерзімінің жартысынан көбін карцер жағдайында және колониялар мен түрмелерде жалғыз қамауда өткізді. Оқшауланғанына қарамастан, Арон Атабек адам құқықтары, саяси режим және ҚР пенитенциарлық жүйесі тақырыптарында өлеңдер мен мақалалар жазуды жалғастырды. Әдетте, жарияланымдар кейінгі сотпен және күшейтілген ұстау түрмесіне ауыстырумен сәйкес келді. Осылайша, Атабекті Қаражал қаласының көшпелі соты "Әкімшілікке бағынбағаны үшін" Қазақстанда Президент режімін сынаған мақалалар мен өлеңдер интернетте жарияланғаннан кейін 2009 жылғы қарашада жалпы мерзімін өзгертпей, аса қауіпті қылмыскерлер қатарына саналып 2 жылға бас бостандығынан айырды. Қолжазба интернетте жарияланғаннан кейін 2012 жылдың қараша айында "мүлікке қасақана зиян келтіргені" үшін қайта сотталды. 2013 жылдың қазан айында Қарағанды облысының кассациялық сотының шешімімен екінші 2 жылдық жаза мерзімі жойылды. 2014 жылдың сәуір айында АП-162/1 мекемесіне әкетілді, онда айып изоляторында ұсталды. ҚР билігіне Арон Атабекті қорғау мақсатында Халықаралық ПЕН-клубы және оның Еуропадағы бөлімшелері жүгінді. Халықаралық Амнистия ақынның түрмедегі жағдайына алаңдаулы болды.
Бас бостандығынан айыру орындарының тізімі және онда болған жылдары
- 2006-2008 жылдар кезеңінде Алматы қаласындағы уақытша ұстау изоляторы;
- АК-159/22 мекемесінде Қаражал қ., айыппұл изоляторы (АОО), камералық үлгідегі үй-жай (ККТ), карцер, 2008-2010 жж., 2012 ж., 2013 ж. кезеңінде күшейтілген ұстау стационары (СОС) ;
- УК-161/12 мекемесі Арқалық қ. "ПЛС" корпусы (өмір бойы бас бостандығынан айыру ), бір адамдық камера, тәулік бойы бейне-бақылау, 2010-2012 жж., 2013 ж. кезеңінде мерзімін өтеген.;
- Астана қ. тергеу изоляторы (2010 ж., 2012 ж.), Қарағанды қ. (2008 ж., 2013 ж.) — қайта жіберілген түрмелер — айып изоляторы, карцер;
- 2014 жылдың сәуір айынан бастап Павлодар қ. АП-162/1 мекемесі, айып изоляторы, жеке камера.
Түзету мекемесінен шығуы
2021 жылы 18 тамызда Павлодар облысындағы АП-162/1 түзету мекемесінде өтеп жатқан Арон Атабекке ҰААТ (ұлттық алдын алу тетіктері) қатысушылары 18 тамыз күні барып азаматтық белсендінің халін білді. Оның адам аярлық күйге түскен суреті әлеуметтік желілерге тарап кетті.
2021 жылдың қазан айының 1-і күні, қайтыс болардан 54 күн бұрын денсаулығына байланысты түрмеден босатылып, Алматыға ұшып, өз үйіне оралды.
Қайтыс болуы
Арон Атабек Нұтушев 2021 жылы 24 қарашада жүрек тоқтауыдан қайтыс болды. Алматы қаласындағы Бағанасыл зиратында жерленген.
Қайтыс болғаннан кейінгі сауықтыруы
Арон Атабек қайтыс болғаннан кейін оның қызы Алма Нұтушева Қазақстан Президентінің атына Шаңырақ оқиғасы бойынша істі қарауды және әкесін қайтыс болғаннан кейін сауықтыруды талап етіп петиция мен үндеу жариялады.
Бұл мақалада дереккөздер жетіспейді. Ақпарат тексерілуі керек немесе мақала жойылуға ұсынылады. Сіз бұл мақаланы өңдеп үлес қоса аласыз: ол үшін сенімді дереккөздерге сілтеме жасау керек. |
Өтініш, осы бөлімді толықтырыңыз. |
Таңдаулы шығармалары
- Йоллыг-Тегин. Памятник Куль-Тегина. — Алматы: Кенже-пресс, 2000.
- Тәңіршілдік - қазақтардың ұлттық өз-өзін тану негізі (орыс тілінде) “Безнен юл. газеті N1 февраль. 2006 г. Набережные Челны
Сілтемелер
- Рашид Нутушев: «Наш с Ароном отец спас деятелей культуры от верной смерти» — Заграничное бюро оппозиции Казахстана..
- https://www.kommersant.ru/doc/29998
- https://www.kommersant.ru/doc/2072
- https://www.kommersant.ru/doc/6081
- https://rus.azattyq.org/a/kazakhstan-political-prisoner-aron-atabek/25147820.html
- https://rus.azattyq.org/a/1608907.html
- https://archive.is/20140701192235/www.amnesty.org/en/for-media/press-releases/kazakhstan-no-accountability-entrenched-torture-2013-07-11
- https://bureau.kz/kk/ysty%d2%9b/quqyq-qorghawshylar-aron-atabekpen-kezdesti/
- "Ауруханада жүрегі тоқтады". Арон Атабек қайтыс болды
- http://tengrianctvo.narod.ru/stat/cam_kaz.htm
Дереккөздер
- "Былтыр ширақ еді, қазір өлім туралы айтады". Құқық қорғаушылар Арон Атабекпен кездесті
- "Диссиденттен саяси тұтқынға айналды". Арон Атабек және Шаңырақ оқиғасы".
- Арон Атабекті босатуды сұраған үндеуге ресейлік құқық қорғаушылар да қосылды. Нұр-Сұлтан үнсіз
- Ақын-жазушылар Тоқаевтан Атабекті босатуды сұрайды. Ал диссидент "екі қолын көтере алмайды"
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Aron Atabek Nutushev 31 05 1953 Naryn Huduk Liman audany Astrahan oblysy Қalmyk KSR RSFSR 24 11 2021 kazakstandyk oppoziciya zhetekshisi akyn publicist sayasi belsendi tәnirshildiktin kajta zhandanuynyn ideology Shanyrak yksham audanyndagy zhappaj tәrtipsizdikti 2006 zhyl ujymdastyrgany үshin zhәne policiyany oltiruge sondaj ak tutkynda kepilger ustagany үshin degen baptarmen ajyptalgan Aron AtabekTugan kezdegi esimiNutushev Aron ҚabyshulyTugan kүni31 kantar 1953 1953 01 31 Tugan zheriNaryn Huduk Liman audany Astrahan oblysy Қalmyk KSR RSFSRҚajtys bolgan kүni24 karasha 2021 2021 11 24 68 zhas Қajtys bolgan zheriAlmaty ҚazakstanAzamattygyKSRO ҚazakstanӘkesiNutushev ҚabyshAnasyNutusheva ZhәniyaBalalaryAlma NutushevaMarapattary men syjlyktaryImprisoned Artist 2010 Freedom to Create Svoboda Respublikalyk premiyasy 2008Sajtyhttp aronatabek comӨmirbayanyAron Nutushev 1953 zhyly 31 kantarda Қalmak AKSR sovhoz toragasynyn otbasynda dүniege kelgen Bajuly tajpasynyn Berish ruynyn Esenkul boliminen shykkan Atabektin atasy kugynga ushyrap atylyp ketken Әkesi Қazakstandy Gurev oblysy erte zhastan asharshylyk kezinde tastap GULAG tan aman kaldy Bosatylgannan kejin buryngy aman alyp kalgan dosyn eske alyp үlken ulyn Aron dep atady Atabek Қazakstanga algash ret 1971 zh 18 zhaska tolganda keldi Қazak memlekettik universitetinin filologiya fakultetin bitirgen 1974 Okudy bitirgennen kejin Leningrad memlekettik universitetinin mongolistika zhәne tүrkologiya kafedrasynda aspiranturada okydy sodan kejin Goskino zhәne Mektep baspasynda redaktor bolyp zhumys istedi birkatar Almaty universitetterinde sabak berdi Akyn publicist audarmashy retinde kyzmet etti kino mәseleleri turaly syni makalalar sondaj ak tүrkologiya mәseleleri bojynsha zhumystar zhazdy Sol zhyldardyn ozinde Atabek lakap atyn koldangan Sayasi omirbayany1986 zhyly Almatyda kazak zhastarynyn Zheltoksan koterilisine katyskan Zheltoksan 86 Kejin 2 zhyl bojy Қazakstannyn tүkpirinde zhasyrynuga mәzhbүr boldy 1989 zhyldyn sәuirinde Sayasi talaptar KSRO halyk deputattarynyn 1 sezine hat tarihi kuzhatyn ujymdastyrushy Hatta mynadaj talaptar kojyldy a 1986 zhylgy zheltoksanda bolgan tolkularga bajlanysty KOKP OK Sayasi Byurosynyn sayasi bagalauyn kajta karau zhәne narazylyktyn barlyk katysushylaryn bosatu b Қazakstanga memlekettik egemendik beru 1989 zhyldyn tamyzynda Atabek Қazakstandagy algashky Zherujyk Қazak ulttyk patriottyk kogamyn ujymdastyrdy 1989 zhyldyn karashasynda Zherujyk kogamynyn atynan Almaty kalasynyn kalalyk atkaru komitetine 1986 zhyly Almatyda bolgan zheltoksan okigalarynyn kurbandaryn eske alu үshin triznany otkizuge ruksat beru otinishimen zheke ozi otinish berdi Ol kugyndalyp Zherujyk kogamy taratyldy 1989 zhyly 13 zheltoksanda A Atabek pen Zherujyk pen Zheltoksan seriktesterinin bastamasymen medinstitut gimaratynda zheltoksan okigalarynyn kurbandaryn eske alu maksatynda algashky miting otkizildi 1989 zhylgy zheltoksannan 1990 zhylgy kantarga dejin Almatyda zheltoksannyn 3 zhyldygyna arnalgan mitingiler otti 1989 zhyldyn zheltoksanynda 12 bejresmi ujym koshbasshylarynyn kuramynda ҚKP birinshi hatshysy N Nazarbaevtyn kabyldauynda boldy onda ol Sezge hatta ajtylgan sayasi talaptardy zhalgyz kojdy 1990 zhyldyn kantarynda N Nazarbaevtyn zhastarmen kezdesui kezinde AHBK Mәdeniet sarajynda tarihta algash ret zheltoksan kurbandaryn bir minut үnsizdikpen eske aludy talap etti bul rette zaldyn zhartysy koterildi ekinshi zhartysy sheneunikter men belsendiler otyrudy zhalgastyrdy N Nazarbaevtyn ozi koterilgennen kejin gana kalgandary da ornynan turdy Shet elderge konys audaruy 1990 zhyldyn sәuirinde Alash ulttyk tәuelsizdik partiyasynyn kurylgany turaly zhariyalap onyn toragasy bolady Attas atauy bar zansyz gazet shygaryp Almatydagy birkatar iri sayasi manifestterdin ujymdastyrushysy bolady 1991 zhyly kugyn sүrginnin saldarynan Atabek Mәskeuge ketuge mәzhbүr bolady onda HAҚ sayasi gazetin shygarudy zholga koyady zhәne Alash zhәne kazak ulty kitapshasyn shygarady Atabek ozinin gazetinde dissident Kәrishal Asanovtyn halyk tagdyry turaly ojlar nemese egemendiktin elesi turaly soz Samizdat kitabynan Prezidenttin kүlkisine senbender degen atpen үzindiler zhariyalady 1991 zhyly Alash partiyasy Islam frakciyasynyn mүsheleri birinshi basshy bolmagan kezde Қazakstannyn mүftii Rәtbek Nysanbaevty kyzmetinen ygystyruga әreket zhasajdy sonyn nәtizhesinde birneshe alashtyktar tutkyndalady Atabek Islam frakciyasynyn kүres әdisimen bolispej zhәne tonkeristi sayasi katelik retinde belgilej otyryp tutkyndalgan islamisterdi Alash partiyasynyn mүshelerin bosatuga birkatar әreket zhasauda Onyn bastamasymen zhәne onyn karazhatyna Mәskeuden үsh advokat keldi tagy ekeuin Әzirbajzhan Halyk majdany zhiberdi otandyk mәskeulik zhәne sheteldik BAҚ pen kukyk korgau ujymdary zhumyldyryldy RKFSR Zhogargy Kenesi toragasynyn orynbasary Ramazan Abdulatipovtan Prezident Nazarbaevka alashtyktardy keshiru turaly otinish hat alyndy 1992 zhyly nauryzda Atabek Mәskeudegi zheke pәterinde mәskeulik OMON nyn zhәne kazakstandyk eki okil Bas prokuraturanyn aga tergeushisi Қoshanov pen IIM polkovnigi Semenovtyn kүshimen tutkyndalady Atabekke eki bappen ajyp tagyldy a mүfti R Nysanbaevtyn omiri men densaulygyna kastandyk zhasaudy ujymdastyru b belgili dissident Kәrishal Asanovtyn Prezident Nazarbaevka nuksan keltiretin faktilermen makalasyn HAҚ gazetinde zhariyalau Atabekti kol kisenderimen Mәskeuden Almatyga aparuga әreket zhasaldy Alajda Resej men shet elderdin demokratiyalyk zhәne Islam kogamy tanymal dissident akyndy korgauga keldi Nәtizhesinde Atabek uakytsha Mәskeude kalyp Resejden bir ajga ketuge bujryk berdi Saud Arabiyasy AҚSh zhәne Germaniya sayasi baspana usyndy Kejinirek Atabek bylaj dep zhazady dәjeksozden үzindi Eger men Batyska ketsem men eshkashan orala almajmyn Sondyktan men Әzirbajzhandy tandadym sonymen katar eki elde de tүrki demokrattar boldy 1992 zhyly sәuirde Atabek Әzirbajzhan prezidenti Abulfaz Elchibejden resmi shakyru alyp otbasymen zhәne birneshe adal serikterimen Bakuge ketti Қazakstan men Әzirbajzhan taraptary birkatar kelissozder zhүrgizedi nәtizhesinde Әzirbajzhan sayasi baspana beru bojynsha oz mindettemelerin oryndamajdy Sayasi emigraciyaga mәzhbүr bolgan Atabek Tүrkistan komitetin kuruga bastamashy bolady onyn kuramyna Қazakstannan Қyrgyzstannan Өzbekstannan zhәne Tүrkimenstannan kelgen oppozicioner emigranttar kirdi Қarabak pen Sheshenstan bojynsha inspektorlyk saparlarga katysady Tүrkiyanyn Antalya kalasynda otken Tүrki halyktarynyn Birinshi Dүniezhүzilik kuryltajyna katysady 1993 zhyly Әzirbajzhanda bilikke kelgen g Alieva Atabek Әzirbajzhannan ketip birneshe aj bojy әjeli men kishkentaj balalarymen Soltүstik Kavkaz aumagynda boldy Sol zhyly Mәskeuge keledi Otbasy Almatyga tuystaryna koship keledi Atabektin ozi birneshe zhylyn Resejde otkizedi Tek 1996 zhyly gana Atabek Қazakstanga oralady Elge oraluy 1996 zhyldan 2002 zhylga dejin Atabek sayasi kyzmetpen ajnalyspajdy alajda odan әri kudalau men tutkyndau mүmkindigin zhokka shygarmajdy Turakty tabysy men kuzhattary zhok ol zhaldamaly pәterler men sayazhajlarga turaktap zhүruge mәzhbүr boldy 1998 zhyly Atabek ozinin olender zhinagyn shygarady 1998 2000 zhyldary Қul tegin eskertkishi B z d 732 zhyly ezhelgi tүrki poeziyasynyn stelasyn orys tiline audarumen ajnalysady Ғylymi tүsiniktemesi bar biregej Poetikalyk audarma bugan dejin v Tomsen v Radlov zhәne t b gylymi proza zhanryndagy audarmalar belgili Jollyg tegin Қul tegin eskertkishi 2000 zhyly dostarynyn karazhatyna zharyk korgen 2003 zhyldan 2005 zhylga dejin Abaj poeziyasyn sүjetinder halykaralyk kluby zhanyndagy Amanat әdebi zhurnalynda redaktor bolyp zhumys istejdi 2004 zhyly Қazakstannyn sayasi omirine belsene aralasyp kazak ulty kogamynyn ujymdastyrushysy zhәne toragasy boldy ҚDT zhәne baska da oppoziciyalyk partiyalardyn birkatar akciyalaryna katysady 2005 zhyldyn nauryz ajynda Atabek Қazakstannyn Halyk majdany Қazak memleketin ujymdastyrdy Sol zhyldyn mausym ajynda үjsiz kazaktardyn kukyktary үshin kozgalystyn bastamashysy bolyp Әjgerim Shanyrak Bakaj Ұlzhan zhәne t b shagyn audandaryndagy ozkurylys alaptary үshin sondaj ak kүshtep koshiruge ushyragan Narhoz AHBK zhәne t b zhatakhanalar turgyndary үshin uzhymdyk ozin ozi korgau zhүjesin kurady Aron Atabek Edigeev tegimen zhana kuzhattar alady Buryngy tegi Nutushev bolatyn Shanyrak yksham audanyndagy үjlerdi korgau okigasy2006 zhyldyn 2 mamyrynda Atabek Bakaj audanynda zansyz salyngan үjlerdi korgauga katysyp OPON kyzmetkerinin tayakpen uruynan tize zharakatyn algan Ғimarattardy korgau әreketi sәtsiz ayaktalady sol zhyldyn 7 shildesinde bilik 500 ge zhuyk үjdi buza aldy Zhurnalister aldynda sojlegen sozinde Atabek zhurtshylykty oz betimen salyngan gimarattar men zhatakhanalar mәselesine kulak asyp bilikti turgyn үjlerdi buzuga moratorij zhariyalauga shakyrdy ҚR Parlamentinin deputattaryna 20 minuttyk derekti film korsetildi Үjlerdi buzu talpynysy audan turgyndarynyn policejlermen zhәne arnajy zhasak әskerlerimen kaktygysyna ulasty nәtizhesinde turgyndardyn kepildikke algan uchaskelik policej үstine benzin kujylyp ortendi Policej 12 tәulikten son kүjikten auruhanada koz zhumdy Bilik pen shanyrak turgyndary arasynda mediator rolinde bolgan zhәne OPON zhasagynyn kezekti shabuylynyn nәtizhesinde bas sүjek mi zharakatyn algan Aron Atabek ozinin serikterimen Almaty kalasynyn Қalkaman auruhanasyna zhetkizildi Alajda Atabekti auruhanaga zhatkyzudan bas tartyldy 2006 zhylgy 14 shildede shanyrakta azamattyk zardap shekkenderdi auruhanaga zhatkyzuga zhasyryn tyjym salyngandyktan Atabekti ustau auruhanada zhүrgizildi birak auyr zhagdajdy eskere otyryp zhәne dostarynyn sendiruimen Atabek әli de kaladan shykpau shartymen uakytsha bosatyldy Medicinalyk komek bolmagan kezde zharalangan Atabekke kүtim zhasaudy tuystary үjde zhүzege asyrdy 2006 zhyldyn 17 shildesinde Aron Atabek kuәger retinde zhauap aluga shakyryldy birak eshkashan IIBB gimaratynan shygarylgan zhok Aron Atabektin policejdin olimine kinәliligi dәleldenbedi Alajda bugan karamastan 2008 zhyldyn 5 kazanynda Almaty kalalyk soty Arondy 18 zhyldyk katan rezhimge sottady tek 15 zhylyn gana otedi bostandygynan ajyru uakyty 2006 zhyldyn 17 shildesinde bastaldy 1 kazan 2021 zhyly merziminen buryn tүrmeden bosatyldy Қukyk korgaushylar Arondy sayasi tutkyn dep mojyndajdy al sot procesi men үkimdi sayasi tapsyrys dep bagalajdy Aronnyn ozi kinәsin mojyndamady zhәne keshirim suraudan bas tartty Atabek otegen merziminin zhartysynan kobin karcer zhagdajynda zhәne koloniyalar men tүrmelerde zhalgyz kamauda otkizdi Okshaulanganyna karamastan Aron Atabek adam kukyktary sayasi rezhim zhәne ҚR penitenciarlyk zhүjesi takyryptarynda olender men makalalar zhazudy zhalgastyrdy Әdette zhariyalanymdar kejingi sotpen zhәne kүshejtilgen ustau tүrmesine auystyrumen sәjkes keldi Osylajsha Atabekti Қarazhal kalasynyn koshpeli soty Әkimshilikke bagynbagany үshin Қazakstanda Prezident rezhimin synagan makalalar men olender internette zhariyalangannan kejin 2009 zhylgy karashada zhalpy merzimin ozgertpej asa kauipti kylmyskerler kataryna sanalyp 2 zhylga bas bostandygynan ajyrdy Қolzhazba internette zhariyalangannan kejin 2012 zhyldyn karasha ajynda mүlikke kasakana ziyan keltirgeni үshin kajta sottaldy 2013 zhyldyn kazan ajynda Қaragandy oblysynyn kassaciyalyk sotynyn sheshimimen ekinshi 2 zhyldyk zhaza merzimi zhojyldy 2014 zhyldyn sәuir ajynda AP 162 1 mekemesine әketildi onda ajyp izolyatorynda ustaldy ҚR biligine Aron Atabekti korgau maksatynda Halykaralyk PEN kluby zhәne onyn Europadagy bolimsheleri zhүgindi Halykaralyk Amnistiya akynnyn tүrmedegi zhagdajyna alandauly boldy Bas bostandygynan ajyru oryndarynyn tizimi zhәne onda bolgan zhyldary 2006 2008 zhyldar kezeninde Almaty kalasyndagy uakytsha ustau izolyatory AK 159 22 mekemesinde Қarazhal k ajyppul izolyatory AOO kameralyk үlgidegi үj zhaj KKT karcer 2008 2010 zhzh 2012 zh 2013 zh kezeninde kүshejtilgen ustau stacionary SOS UK 161 12 mekemesi Arkalyk k PLS korpusy omir bojy bas bostandygynan ajyru bir adamdyk kamera tәulik bojy bejne bakylau 2010 2012 zhzh 2013 zh kezeninde merzimin otegen Astana k tergeu izolyatory 2010 zh 2012 zh Қaragandy k 2008 zh 2013 zh kajta zhiberilgen tүrmeler ajyp izolyatory karcer 2014 zhyldyn sәuir ajynan bastap Pavlodar k AP 162 1 mekemesi ajyp izolyatory zheke kamera Tүzetu mekemesinen shyguy2021 zhyly 18 tamyzda Pavlodar oblysyndagy AP 162 1 tүzetu mekemesinde otep zhatkan Aron Atabekke ҰAAT ulttyk aldyn alu tetikteri katysushylary 18 tamyz kүni baryp azamattyk belsendinin halin bildi Onyn adam ayarlyk kүjge tүsken sureti әleumettik zhelilerge tarap ketti 2021 zhyldyn kazan ajynyn 1 i kүni kajtys bolardan 54 kүn buryn densaulygyna bajlanysty tүrmeden bosatylyp Almatyga ushyp oz үjine oraldy Қajtys boluyAron Atabek Nutushev 2021 zhyly 24 karashada zhүrek toktauydan kajtys boldy Almaty kalasyndagy Baganasyl ziratynda zherlengen Қajtys bolgannan kejingi sauyktyruy Aron Atabek kajtys bolgannan kejin onyn kyzy Alma Nutusheva Қazakstan Prezidentinin atyna Shanyrak okigasy bojynsha isti karaudy zhәne әkesin kajtys bolgannan kejin sauyktyrudy talap etip peticiya men үndeu zhariyalady Bul makalada derekkozder zhetispejdi Akparat tekserilui kerek nemese makala zhojyluga usynylady Siz bul makalany ondep үles kosa alasyz ol үshin senimdi derekkozderge silteme zhasau kerek Өtinish osy bolimdi tolyktyrynyz Tandauly shygarmalaryJollyg Tegin Pamyatnik Kul Tegina Almaty Kenzhe press 2000 Tәnirshildik kazaktardyn ulttyk oz ozin tanu negizi orys tilinde Beznen yul gazeti N1 fevral 2006 g Naberezhnye ChelnySiltemelerRashid Nutushev Nash s Aronom otec spas deyatelej kultury ot vernoj smerti Zagranichnoe byuro oppozicii Kazahstana https www kommersant ru doc 29998 https www kommersant ru doc 2072 https www kommersant ru doc 6081 https rus azattyq org a kazakhstan political prisoner aron atabek 25147820 html https rus azattyq org a 1608907 html https archive is 20140701192235 www amnesty org en for media press releases kazakhstan no accountability entrenched torture 2013 07 11 https bureau kz kk ysty d2 9b quqyq qorghawshylar aron atabekpen kezdesti Auruhanada zhүregi toktady Aron Atabek kajtys boldy http tengrianctvo narod ru stat cam kaz htmDerekkozder Byltyr shirak edi kazir olim turaly ajtady Қukyk korgaushylar Aron Atabekpen kezdesti Dissidentten sayasi tutkynga ajnaldy Aron Atabek zhәne Shanyrak okigasy Aron Atabekti bosatudy suragan үndeuge resejlik kukyk korgaushylar da kosyldy Nur Sultan үnsiz Akyn zhazushylar Tokaevtan Atabekti bosatudy surajdy Al dissident eki kolyn kotere almajdy