Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Әбілхан Қастеев (1904 —1973 жж.) — қазақтың әйгілі кескіндемешісі, график-суретші, қазақ бейнелеу өнерінің негізін салушылардың бірі. Туып-өскен жері — Алматы облысына қарасты Жаркент төңірегі. Топырақ бұйырған жері — Алматы қаласы. Қазақстанның халық суретшісі (1944). Қазақстан Суретшілер одағы басқармасының төрағасы (1945-1956).
| Әбілхан Қастеев | |
|---|---|
 Әбілхан Қастеев | |
| Дүниеге келгені: | 1904 Алматы облысы |
| Қайтыс болғаны: | 1973 Алматы қаласы |
Өмірі
Ұлы жүздің Суан руының Елшібек тармағынан шыққан.
Еңбек жолын Түрксіб темір жол құрылысында жұмысшы болып бастады. Мәскеудегі көркемсурет студияcында Н.Г.Хлудов пен сабақ алды (1929-1936). Халық өмірінің алуан көріністерін шынайы бейнелеген мыңнан астам көркем туындыларды дүниеге келтірген.
Әбілхан қолөнерге, одан соң суретшілік өнерге жастайынан бейім болған. Анасы Айғанша кілем, алаша, бау-басқұр тоқуға, сырмақ сыруға, шым ши жасауға шебер адам болыпты. Әбілхан осы халық өнеріне бала кезінен көз қанықтырып, анасына ою-өрнектер салуға көмектесіп, сурет өнеріне қолын үйретіп өседі. Оның 1930-1931 жылдары салған "", "Автопортрет" атты туындылары тұпнұсқаға ұқсастығымен және кейіпкер болмысын ашуға деген талпынысымен ерекшеленеді. Ол бірте-бірте ел өмірінің алуан салалы тіршілік-тынысына ден қойып, тарихи-әлеуметтік өзгерістерге суреткер зердесімен қарай бастайды. Оның "Мектепте" (1930), "Түрксіб" (1932), "Жамбылдың портреті" (1937), "Ескі және жаңа тұрмыс" (1937-1941), "Амангелді сарбаздары" (1970), "Жас Абай" (1945) сияқты туындылары дарынды суретшінің өткен мен бүгінді шыншылдықпен бедерлеген көркем шежіресі іспеттес.
Әбілхан — туған жердің әсем табиғатын, оның дидарындағы адам қолының жасампаз өзгерістерін зор шабытпен бедерлей алған суреткер. Оның "Биік таулы мұз айдын" (1954), "Гүл ашқан алма" (1958), "Менің Отаным" (1959), "Жайлаудағы авто-дүкен" (1963), "Қапшағай ГЭС-і" (1972) сияқты полотнолары эпикалық қарымымен, шыншылдығымен назар аудартады.
Әбілхан Қастеев суретші ретінде өзіндік дара қолтаңбасымен ғана ерекшеленіп қоймай, туған жері мен өскен елін перзенттік махаббатпен жырлай алған біртуар суреткер.
Әбілхан ағаның жүз жылдық мерейтойы ЮНЕСКО көлемінде атап өтілуі: барша қазақ көркемөнеріне деген құрмет. Осы бір қарапайым да қасиетті қылқалам шеберінен біз көп өнеге алдық. Ол — бұрын сурет өнеріне қойылған тыйымды тұңғыш тойтарып, төл өнерді төрге сүйреген жан. Бір бастаған картинасын аяқтамай орнынан тұрмайтын төзімді адам еді. Әбекеңнің үйінде әңгімелесіп отырғанда: "Мен жақсы көрмейтін адамдарымды қолдан тұншықтырып өлтірдім!" — дегені бар. Ал өзінің құмырсқаға қиянаты болмаған. Мұның мәнісі — ұнатпаған адамды кескіндеген жоқпын дегенге саяды. Шынында да, суретші қаламына іліккен адамның рухани ғұмыры ұзарып, тарихта қалады. Біз кеткен соң да сурет өнері жасай береді. Жалпы, суретте тіл жоқ, түсінісу бар. Басқаша айтқанда, суреттің тілі де — тілсіз тіл, оны кез келген ұлт ұғады. Бірақ әрқалай ұғады. Маған айрықша ұнайтын суретшім — Верещагин. Ол өзі көрген соғыс сұрапылын жазған. Қастеев те солай, өз көргенін көркемсуретке көшірген. Өлмейтіндігі де содан. Олардың суреті — келешекке ғұмыр... Әбілхан аға сурет салудан қолы босай қалса, бір минут та бір орында байыз тауып отыра алмайды екен. Ананы жөндеп, мынаны жасап жіберу... Жаңа үйге көшіп барған бұларға көрші-қолаң ерекше бір таңданыспен қарап жүрді. Бірде Әбілхан аға қолына кетпенін ұстап, бақшасында жұмыс істеп жүрсе, бір көршісі қашаның арғы жағынан сығалап тұрса керек. Амандықтан соң көршісі: "Осы үйге бір үлкен, атақты суретші көшіп келді дейді. Сіз білетін шығарсыз ол кісіні. Қандай екен өзі?" деп қызығушылығын жасыра алмапты. Аңыздай көрінген адамы мұнша қарапайым болар деп ойламаған шығар, мүмкін, ол.
— Бәріміз отбасымызбен көшеге шыққанда бір кварталды қырық минутта әрең жүріп өтуші едік. Әкемді білмейтін адам кемде-кем. Амандық-саулық сұрасқан ел, — деп Гүлнәзия апай сол күндерді сағына есіне алды. — Мысық екеш мысыққа дейін әкемді төңіректеп жүруші еді. Өзі де тарлау үйімізде ауылдастар бар, біз бар, бәріміз мәз-мейрам боп жатқан күндердің бірінде әкем үкі алып келіпті. Кептерлеріміз тағы бар... Жан-жануарларды жанындай сүйетін әкем құмырсқаның тірлігіне де таңданып, осы бір жәндіктен үлгі алыңдар деп отыратын. Ол, әсіресе, "Жолбарыс" деп аталатын итіне көп көңіл бөліп, назар аударатын-ды. Жаны нәзік ағаның жүрегі де нәзік еді. Бірнеше рет инфаркт алған. Ауруханадан үйге алып келе жатқан мәшине бұрылыстан көрінгенде, алдымен Жолбарыс алдынан жүгіріп шығады. Екеуі үнсіз ұғысады. Әбілхан аға дүние салардан бір күн бұрын Жолбарыс та жоғалып кетіпті. Жақсы ит өлігін көрсетпейді... Бұл — қазақтың жеті қазынасының бірі дейтін иттің де иесінің өмірден өтерін, елдің бір қазынасы — талантты ұлынан айырыларын соқыр түйсігі арқылы сезінуінің белгісі екен-ау.
Әбілхан ағаның жүрегі таза таңданыстан жаралған. Ол аспандағы ұшаққа қарап, "бәленбай тонна ауада қалай қалқып тұр" деп, адамзат ақылына тағы бір таңданады. Табиғаттың әрбір жаратылысына үңіліп тұрып, "қандай ғажап система" дейді ол. Осы таңданысының барлығы қылқаламынан сурет болып төгілді емес пе? Бұл да ұлыларға ғана тән ерекшелік шығар. "Ер адамның Құдайы ішінде". Әбілхан ағаның сөзі. "Құдай бақты барлық адамға бірдей береді. Оны ұстай алу — өзіңнің құзырыңдағы іс. Ұшырып алсаң — өзіңнен басқа ешкім кінәлі емес" дейді. Қастеевті Қастеев еткен де дәл осы ұстаным, дәл осы — әфсана.
Туғанына 100 жыл толып отырған ұлттың дара тұлғаларының бірі Әбілхан ағаның сүйікті қызы Гүлнәзия апайдың сағынышты әңгімелерінің ішінен қарапайым әкенің әлемін ойып алдық. Даңқ тұғырына мәңгі көтерілген Қастеевтің қарапайым әлемін қазақтың дана қарттарын, ауылдың сол бір қазына қарттарын сағынғандықтан ба, аралай бергің келеді екен. Балалары мен ошағына бақыт, кең байтақ Отанына мерей сыйлаған сирек тұлга Ә. Қастеевтің жеке мұражайын ашу — бар, жоғын түгендеп жатқан елдің атқарылар бір ісі екені көрініп тұр.
Ендеше суреттерінің өзінен "даланың иісі бұрқырап" тұрған данамызға лайықты құрмет жасау парыз.
| Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
Танымал туындылары
«, «, «, «Қыз алып қашу», «, «, «, «Медеу мұз айдыны», «Түрксіб», «, «. Сонымен қатар Кенесары Қасымов, Абай, Шоқан Уәлиханов, Жамбылдың портреттері; ерекше танымал болып табылатын портреті – «Амангелді Иманов» портреті сияқты танымал суреттері бар.
Марапаттары мен лауазымы
- "Қазан төңкерісі" орденімен, "Еңбек Қызыл Ту" орденімен екі рет, «Құрмет белгісі» орденімен марапатталған.
- Қазақ КСР еңбек сіңірген өнер қайраткері (1942).
- Қазақ КСР халық суретшісі (1944).
- Шоқан Уалиханов атындағы Қазақ КСР-нің мемлекеттің премиясы (1967), «Қазақсан жерінде» атты туындылары үшің.
- 2004 жылы Ә.Қастеевтің 100 жылдығына орай Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі 50 теңгелік естелік монетаны айналымға шығарды.
- 2014 жылы Алматыда Қастеев үй-мұражайы ашылды.
Естелік
- Кастеев атымен ҚР мемлекеттік өнер мұражайы, сонымен қатар бірнеше қалалардағы көшелер аталған.
- Шымкент қаласындағы көркемөнер колледжі Қастеев атымен аталған, 2009 жылы колледж алдында суретшінің ескерткіші ашылды.
- 2004 жылы Қастеевке арналға пошта маркілері шығарылды.
Дереккөздер
- https://abai.kz/post/14806
- Тарихи тұлғалар. Танымдық - көпшілік басылым. Мектеп жасындағы оқушылар мен көпшілікке арналған. Құрастырушы: Тоғысбаев Б. Сужикова А. – Алматы. “Алматыкітап баспасы”, 2009 ISBN 978-601-01-0268-2
Сілтемелер
- Абылхан Кастеев — Алматы: «Әдебиет әлемі», 2014.
- Әбілхан Қастеевтің бейнелеу өнеріндегі ерекшелігі Мұрағатталған 17 қарашаның 2021 жылы.
- Удивительная жизнь Абылхана Кастеева Мұрағатталған 24 қарашаның 2021 жылы. (фоторепортаж)
- Абылхан Кастеев. Первый народный
- Суретші Әбілхан Қастеев YouTube сайтында
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Әbilhan Қasteev 1904 1973 zhzh kazaktyn әjgili keskindemeshisi grafik suretshi kazak bejneleu onerinin negizin salushylardyn biri Tuyp osken zheri Almaty oblysyna karasty Zharkent toniregi Topyrak bujyrgan zheri Almaty kalasy Қazakstannyn halyk suretshisi 1944 Қazakstan Suretshiler odagy baskarmasynyn toragasy 1945 1956 Әbilhan ҚasteevӘbilhan ҚasteevDүniege kelgeni 1904 Almaty oblysyҚajtys bolgany 1973 Almaty kalasyӨmiriҰly zhүzdin Suan ruynyn Elshibek tarmagynan shykkan Enbek zholyn Tүrksib temir zhol kurylysynda zhumysshy bolyp bastady Mәskeudegi korkemsuret studiyacynda N G Hludov pen sabak aldy 1929 1936 Halyk omirinin aluan korinisterin shynajy bejnelegen mynnan astam korkem tuyndylardy dүniege keltirgen Әbilhan kolonerge odan son suretshilik onerge zhastajynan bejim bolgan Anasy Ajgansha kilem alasha bau baskur tokuga syrmak syruga shym shi zhasauga sheber adam bolypty Әbilhan osy halyk onerine bala kezinen koz kanyktyryp anasyna oyu ornekter saluga komektesip suret onerine kolyn үjretip osedi Onyn 1930 1931 zhyldary salgan Avtoportret atty tuyndylary tupnuskaga uksastygymen zhәne kejipker bolmysyn ashuga degen talpynysymen erekshelenedi Ol birte birte el omirinin aluan salaly tirshilik tynysyna den kojyp tarihi әleumettik ozgeristerge suretker zerdesimen karaj bastajdy Onyn Mektepte 1930 Tүrksib 1932 Zhambyldyn portreti 1937 Eski zhәne zhana turmys 1937 1941 Amangeldi sarbazdary 1970 Zhas Abaj 1945 siyakty tuyndylary daryndy suretshinin otken men bүgindi shynshyldykpen bederlegen korkem shezhiresi ispettes Әbilhan tugan zherdin әsem tabigatyn onyn didaryndagy adam kolynyn zhasampaz ozgeristerin zor shabytpen bederlej algan suretker Onyn Biik tauly muz ajdyn 1954 Gүl ashkan alma 1958 Menin Otanym 1959 Zhajlaudagy avto dүken 1963 Қapshagaj GES i 1972 siyakty polotnolary epikalyk karymymen shynshyldygymen nazar audartady Әbilhan Қasteev suretshi retinde ozindik dara koltanbasymen gana erekshelenip kojmaj tugan zheri men osken elin perzenttik mahabbatpen zhyrlaj algan birtuar suretker Әbilhan aganyn zhүz zhyldyk merejtojy YuNESKO koleminde atap otilui barsha kazak korkemonerine degen kurmet Osy bir karapajym da kasietti kylkalam sheberinen biz kop onege aldyk Ol buryn suret onerine kojylgan tyjymdy tungysh tojtaryp tol onerdi torge sүjregen zhan Bir bastagan kartinasyn ayaktamaj ornynan turmajtyn tozimdi adam edi Әbekennin үjinde әngimelesip otyrganda Men zhaksy kormejtin adamdarymdy koldan tunshyktyryp oltirdim degeni bar Al ozinin kumyrskaga kiyanaty bolmagan Munyn mәnisi unatpagan adamdy keskindegen zhokpyn degenge sayady Shynynda da suretshi kalamyna ilikken adamnyn ruhani gumyry uzaryp tarihta kalady Biz ketken son da suret oneri zhasaj beredi Zhalpy surette til zhok tүsinisu bar Baskasha ajtkanda surettin tili de tilsiz til ony kez kelgen ult ugady Birak әrkalaj ugady Magan ajryksha unajtyn suretshim Vereshagin Ol ozi korgen sogys surapylyn zhazgan Қasteev te solaj oz korgenin korkemsuretke koshirgen Өlmejtindigi de sodan Olardyn sureti keleshekke gumyr Әbilhan aga suret saludan koly bosaj kalsa bir minut ta bir orynda bajyz tauyp otyra almajdy eken Anany zhondep mynany zhasap zhiberu Zhana үjge koship bargan bularga korshi kolan erekshe bir tandanyspen karap zhүrdi Birde Әbilhan aga kolyna ketpenin ustap bakshasynda zhumys istep zhүrse bir korshisi kashanyn argy zhagynan sygalap tursa kerek Amandyktan son korshisi Osy үjge bir үlken atakty suretshi koship keldi dejdi Siz biletin shygarsyz ol kisini Қandaj eken ozi dep kyzygushylygyn zhasyra almapty Anyzdaj koringen adamy munsha karapajym bolar dep ojlamagan shygar mүmkin ol Bәrimiz otbasymyzben koshege shykkanda bir kvartaldy kyryk minutta әren zhүrip otushi edik Әkemdi bilmejtin adam kemde kem Amandyk saulyk suraskan el dep Gүlnәziya apaj sol kүnderdi sagyna esine aldy Mysyk ekesh mysykka dejin әkemdi tonirektep zhүrushi edi Өzi de tarlau үjimizde auyldastar bar biz bar bәrimiz mәz mejram bop zhatkan kүnderdin birinde әkem үki alyp kelipti Kepterlerimiz tagy bar Zhan zhanuarlardy zhanyndaj sүjetin әkem kumyrskanyn tirligine de tandanyp osy bir zhәndikten үlgi alyndar dep otyratyn Ol әsirese Zholbarys dep atalatyn itine kop konil bolip nazar audaratyn dy Zhany nәzik aganyn zhүregi de nәzik edi Birneshe ret infarkt algan Auruhanadan үjge alyp kele zhatkan mәshine burylystan koringende aldymen Zholbarys aldynan zhүgirip shygady Ekeui үnsiz ugysady Әbilhan aga dүnie salardan bir kүn buryn Zholbarys ta zhogalyp ketipti Zhaksy it oligin korsetpejdi Bul kazaktyn zheti kazynasynyn biri dejtin ittin de iesinin omirden oterin eldin bir kazynasy talantty ulynan ajyrylaryn sokyr tүjsigi arkyly sezinuinin belgisi eken au Әbilhan aganyn zhүregi taza tandanystan zharalgan Ol aspandagy ushakka karap bәlenbaj tonna auada kalaj kalkyp tur dep adamzat akylyna tagy bir tandanady Tabigattyn әrbir zharatylysyna үnilip turyp kandaj gazhap sistema dejdi ol Osy tandanysynyn barlygy kylkalamynan suret bolyp togildi emes pe Bul da ulylarga gana tәn erekshelik shygar Er adamnyn Қudajy ishinde Әbilhan aganyn sozi Қudaj bakty barlyk adamga birdej beredi Ony ustaj alu ozinnin kuzyryndagy is Ұshyryp alsan ozinnen baska eshkim kinәli emes dejdi Қasteevti Қasteev etken de dәl osy ustanym dәl osy әfsana Tuganyna 100 zhyl tolyp otyrgan ulttyn dara tulgalarynyn biri Әbilhan aganyn sүjikti kyzy Gүlnәziya apajdyn sagynyshty әngimelerinin ishinen karapajym әkenin әlemin ojyp aldyk Dank tugyryna mәngi koterilgen Қasteevtin karapajym әlemin kazaktyn dana karttaryn auyldyn sol bir kazyna karttaryn sagyngandyktan ba aralaj bergin keledi eken Balalary men oshagyna bakyt ken bajtak Otanyna merej syjlagan sirek tulga Ә Қasteevtin zheke murazhajyn ashu bar zhogyn tүgendep zhatkan eldin atkarylar bir isi ekeni korinip tur Endeshe suretterinin ozinen dalanyn iisi burkyrap turgan danamyzga lajykty kurmet zhasau paryz Bul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet Tanymal tuyndylary Қyz alyp kashu Medeu muz ajdyny Tүrksib Sonymen katar Kenesary Қasymov Abaj Shokan Uәlihanov Zhambyldyn portretteri erekshe tanymal bolyp tabylatyn portreti Amangeldi Imanov portreti siyakty tanymal suretteri bar Marapattary men lauazymy Қazan tonkerisi ordenimen Enbek Қyzyl Tu ordenimen eki ret Қurmet belgisi ordenimen marapattalgan Қazak KSR enbek sinirgen oner kajratkeri 1942 Қazak KSR halyk suretshisi 1944 Shokan Ualihanov atyndagy Қazak KSR nin memlekettin premiyasy 1967 Қa zaksan zherinde atty tuyndylary үshin 2004 zhyly Ә Қasteevtin 100 zhyldygyna oraj Қazakstan Respublikasynyn Ұlttyk Banki 50 tengelik estelik monetany ajnalymga shygardy 2014 zhyly Almatyda Қasteev үj murazhajy ashyldy EstelikKasteev atymen ҚR memlekettik oner murazhajy sonymen katar birneshe kalalardagy kosheler atalgan Shymkent kalasyndagy korkemoner kolledzhi Қasteev atymen atalgan 2009 zhyly kolledzh aldynda suretshinin eskertkishi ashyldy 2004 zhyly Қasteevke arnalga poshta markileri shygaryldy Derekkozderhttps abai kz post 14806 Tarihi tulgalar Tanymdyk kopshilik basylym Mektep zhasyndagy okushylar men kopshilikke arnalgan Қurastyrushy Togysbaev B Suzhikova A Almaty Almatykitap baspasy 2009 ISBN 978 601 01 0268 2SiltemelerAbylhan Kasteev Almaty Әdebiet әlemi 2014 Әbilhan Қasteevtin bejneleu onerindegi ereksheligi Muragattalgan 17 karashanyn 2021 zhyly Udivitelnaya zhizn Abylhana Kasteeva Muragattalgan 24 karashanyn 2021 zhyly fotoreportazh Abylhan Kasteev Pervyj narodnyj Suretshi Әbilhan Қasteev YouTube sajtynda