Гормондар (гр. hormao — қоздырамын, қозғаймын) — эндокринді бездер немесе эндокриндік қызметке қабілетті жекеленген жасушалар бөлетін тым белсенді органикалық биологиялық заттар. Аталмыш бездер мен жасушалардың шығару өзектері болмағандықтан, олар өздері бөлетін гормондарын организмнің ішкі сұйық ортасына (ұлпа сұйығы, қан, лимфа) бөліп шығарады. Гормондар — өзінің химиялық табиғатына байланысты:
- стероидты гормондарға (жыныс гормондары, бүйрекүсті безі қыртысты заты гормоны),
- протеиндік және пептидтік гормондарға (гипофиз, қалқанша без, қалқаншамаңы безі, ұйқы безі, бұйрекүсті безінің бозғылт затының гормондары),
ал нысандарға әсер ету қызметіне қарай:
- бірыңғай салалы ет құрылымдары мен бездерге салыстырмалы қысқа мерзім ішінде әсер ететін кинетикалық гормондарға (окситоцин, вазопрессин, адреналин, норадреналин),
- организмдегі зат алмасу процестерін реттейтін метабоддық гормондарға (тироксин, кальцитонин, , инсулин, глюкагон)
- жасушалар, ұлпалар мен мүшелердің өсуі мен жетілуін бақылайтын морфогенетикалық гормондарға (соматропты гормон, фолликулды жандандырушы гормон, эстрогендер, тестостерон) бөлінеді.
Гормондар - ішкі секреция бездерінен бөлінетін ұлпалар мен мүшелерге әсер ететін биологиялық белсенді заттар. Гормондардың барлығы ағзалық заттар, себебі, олардың біреуі нәруыздан, екіншісі аминқышқылдарынан, үшіншісі майтектес заттардан құралған. Гормондар ішкі секреция бездерінен бөлініп, қан, лимфа, ұлпа сұйықтығы арқылы басқа мүшелерге жеткізіледі. Ішкі секреция бездерінің қызметін реттейтін орталық - аралық мидағы гипоталамус. Оны көру төмпешікасты бөлімі деп те атайды. Гипоталамус пен гипофиздің қызметі бірімен-бірі тығыз байланысып, гипоталамустен гипофиздік жүйе құралады. Жүйке ұлпасынан бөлінетін гормондар - нейрогормондар деп аталады. Олар қан құрамының тұрақтылығын және зат алмасудың қажетті деңгейін қамтамасыз етеді. Осы арқылы ағза қызметінің әрі рефлекстік, әрі гуморальдық реттелуі жүзеге асады. Қызметі:
- Зат алмасу қарқындылығын өзгертеді;
- Ағзаның тіршілік ету ортасына бейімделушілігі арттырады;
- Өсу мен көбеюді реттейді;
- Физиологиялық үдерістерді күшейтеді немесе бәсеңдетеді.
Жасуша нысан - Гормон нысанада болатын нәруыз - рецептормен байланысады. Осы рецепторлар гормонның деңгейінің кішкене ғана ауытқуын сезіп, ішкі секреция бездеріне сигналдар жібереді, нәтижесінде олар өздерінің белсенділіктерін арттырады немесе бәсеңдетеді. Нәтижесінде гормонның мөлшері қалыпты жағдайға түседі
Гормондар - ақпарат тасымалдаушы молекулалар. Әр гормон тек өзіне тән бір сигналды нысана-жасушадағы рецепторға жеткізеді. Ақпарат табиғатына сәйкес жасушадағы құбылыс белгілі бір сипаттық өзгеріске түседі. Бұл сол жасушаның сыртқы сигналға берілген адекватты жауабы болады. Соның нәтижесінде ағзаның климат әсеріне бейімделуі, термореттелуі, қорғаныстық жүйесі, инфекциядан сақтануы, мүше,ұлпа, жасушалар мен жасушаралық реттелулер, репродукция (ұрпақ жалғастыру), тұқымқуалау қасиетін беру (фенотип пен генотип қалыптасуы) және т.б. қасиеттері орындалады.
Дереккөздер
- Жантану атауларының түсіндірме сөздігі. — Алматы: «Сөздік-Словарь», 2006. - 384 бет. ISBN 9965-409-98-6
- Биоморфология терминдерінің түсіндірме сөздігі / — Алматы: «Сөздік-Словарь», 2009 жыл. ISBN 9965-822-54-9
- Әлімқұлова Р., Сәтімбеков Р. Ә 55 Биология: Жалпы білім беретін мектептің 8-сыныбына арналған оқулық. - 2-басылымы, өңделген, толықтырылған. — Алматы: Атамұра, 2008. - 320 бет. ISBN 9965-34-812-Х
- О.Д.Дайырбеков, Б.Е.Алтынбеков, Б.К.Торғауытов, У.И.Кенесариев, Т.С.Хайдарова Аурудың алдын алу және сақтандыру бойынша орысша-қазақша терминологиялық сөздік. Шымкент. “Ғасыр-Ш”, 2005 жыл. ISBN 9965-752-06-0
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Gormondar gr hormao kozdyramyn kozgajmyn endokrindi bezder nemese endokrindik kyzmetke kabiletti zhekelengen zhasushalar boletin tym belsendi organikalyk biologiyalyk zattar Atalmysh bezder men zhasushalardyn shygaru ozekteri bolmagandyktan olar ozderi boletin gormondaryn organizmnin ishki sujyk ortasyna ulpa sujygy kan limfa bolip shygarady Gormondar ozinin himiyalyk tabigatyna bajlanysty steroidty gormondarga zhynys gormondary bүjrekүsti bezi kyrtysty zaty gormony proteindik zhәne peptidtik gormondarga gipofiz kalkansha bez kalkanshamany bezi ujky bezi bujrekүsti bezinin bozgylt zatynyn gormondary al nysandarga әser etu kyzmetine karaj biryngaj salaly et kurylymdary men bezderge salystyrmaly kyska merzim ishinde әser etetin kinetikalyk gormondarga oksitocin vazopressin adrenalin noradrenalin organizmdegi zat almasu procesterin rettejtin metaboddyk gormondarga tiroksin kalcitonin insulin glyukagon zhasushalar ulpalar men mүshelerdin osui men zhetiluin bakylajtyn morfogenetikalyk gormondarga somatropty gormon follikuldy zhandandyrushy gormon estrogender testosteron bolinedi Gormondar ishki sekreciya bezderinen bolinetin ulpalar men mүshelerge әser etetin biologiyalyk belsendi zattar Gormondardyn barlygy agzalyk zattar sebebi olardyn bireui nәruyzdan ekinshisi aminkyshkyldarynan үshinshisi majtektes zattardan kuralgan Gormondar ishki sekreciya bezderinen bolinip kan limfa ulpa sujyktygy arkyly baska mүshelerge zhetkiziledi Ishki sekreciya bezderinin kyzmetin rettejtin ortalyk aralyk midagy gipotalamus Ony koru tompeshikasty bolimi dep te atajdy Gipotalamus pen gipofizdin kyzmeti birimen biri tygyz bajlanysyp gipotalamusten gipofizdik zhүje kuralady Zhүjke ulpasynan bolinetin gormondar nejrogormondar dep atalady Olar kan kuramynyn turaktylygyn zhәne zat almasudyn kazhetti dengejin kamtamasyz etedi Osy arkyly agza kyzmetinin әri reflekstik әri gumoraldyk rettelui zhүzege asady Қyzmeti Zat almasu karkyndylygyn ozgertedi Agzanyn tirshilik etu ortasyna bejimdelushiligi arttyrady Өsu men kobeyudi rettejdi Fiziologiyalyk үderisterdi kүshejtedi nemese bәsendetedi Zhasusha nysan Gormon nysanada bolatyn nәruyz receptormen bajlanysady Osy receptorlar gormonnyn dengejinin kishkene gana auytkuyn sezip ishki sekreciya bezderine signaldar zhiberedi nәtizhesinde olar ozderinin belsendilikterin arttyrady nemese bәsendetedi Nәtizhesinde gormonnyn molsheri kalypty zhagdajga tүsedi Gormondar akparat tasymaldaushy molekulalar Әr gormon tek ozine tәn bir signaldy nysana zhasushadagy receptorga zhetkizedi Akparat tabigatyna sәjkes zhasushadagy kubylys belgili bir sipattyk ozgeriske tүsedi Bul sol zhasushanyn syrtky signalga berilgen adekvatty zhauaby bolady Sonyn nәtizhesinde agzanyn klimat әserine bejimdelui termorettelui korganystyk zhүjesi infekciyadan saktanuy mүshe ulpa zhasushalar men zhasusharalyk retteluler reprodukciya urpak zhalgastyru tukymkualau kasietin beru fenotip pen genotip kalyptasuy zhәne t b kasietteri oryndalady DerekkozderZhantanu ataularynyn tүsindirme sozdigi Almaty Sozdik Slovar 2006 384 bet ISBN 9965 409 98 6 Biomorfologiya terminderinin tүsindirme sozdigi Almaty Sozdik Slovar 2009 zhyl ISBN 9965 822 54 9 Әlimkulova R Sәtimbekov R Ә 55 Biologiya Zhalpy bilim beretin mekteptin 8 synybyna arnalgan okulyk 2 basylymy ondelgen tolyktyrylgan Almaty Atamura 2008 320 bet ISBN 9965 34 812 H O D Dajyrbekov B E Altynbekov B K Torgauytov U I Kenesariev T S Hajdarova Aurudyn aldyn alu zhәne saktandyru bojynsha oryssha kazaksha terminologiyalyk sozdik Shymkent Ғasyr Sh 2005 zhyl ISBN 9965 752 06 0