Бірінші орыс төңкерісі Ресей империясында экономикалық және саяси дағдарыстың салдарынан 1905 07 ж болған революция 1905

Бірінші орыс төңкерісі – Ресей империясында экономикалық және саяси дағдарыстың салдарынан 1905-07 ж. болған революция. 1905 ж. 9 қаңтарда Санкт-Петербургтегі "Қанды жексенбі" оқиғасынан бастау алған Б. о. р. кезінде елде демокр. республика орнату, помещиктердің жерін тәркілеу, 8 сағаттық жұмыс күнін енгізу, ұлттық теңдікті қамтамасыз ету туралы ұрандар көтерілді. Төңкеріс жылдарында 24 мыңнан аса жұмысшылар ереуілдері, 18 мыңға жуық шаруалар көтерілісі болды. Оған 270 әскери гарнизондардың солдаттары мен матростары қатысты. Санкт-Петербург, Мәскеу, Киев, Одесса секілді, т.б ірі қалаларда жұмысшылар кеңестері құрылды. Төңкерістің өрши түсуі Ресей патшасын 1905 ж. 17 қазанда манифест жариялауға мәжбүр етті. "Бостандық манифесі" атанған бұл құжат конституциялық монархияны заңды түрде бекітті, соның нәтижесінде біршама демокр. бостандық негіздері жүзеге асырылды. Мемлекеттік дума шақырылды. (қ. Бірінші Мемлекеттік Дума, Екінші Мемлекеттік Дума). Б. о. р. қазақ халқының ұлт азаттық қозғалысының өрлеу, жаңа сатыға көтерілу кезеңін бастап берді, ал саяси күрес болса, ең алдымен патшаға, отарлық билікке петиция (арыз-тілек) жазып тапсыру түрінде көрінді. Отарлық тәуелділіктегі Қазақ елінің мұқтажын білдірген арыз-тілектер Оралдан, Қарқаралыдан, Жетісудан, т.б. жерлерден келіп түсті. Жетісу облысының Лепсі у. қазақтары дайындаған петицияға 1000 адам, арнайы делегация арқылы Санкт-Петербургтегі үкімет орындарына тапсырылған Орал және Торғай облыстары қазақтары жазған петицияға 44 адам, ал Қоянды жәрмеңкесінде өмірге келген Қарқаралы петициясына 14,5 мың адам қол қойған еді. Қазақ зиялыларының тікелей арласуы нәтижесінде жазылған бұл петицияларда сол кездегі қазақ қоғамының өмірлік мүддесінен туындаған жалпы демокр. сипаттағы талап-тілектер баяндалады; қазақ халқының ұлт-азаттық қозғалысының идеологиясы тұңғыш рет тұжырымдалды. Осы жылдары қазақ зиялылары патша өкіметіне оппозицияда болған кадеттер партиясының тұғырнамасын жақтап, 1905 ж. желтоқсанда Орал қаласында "Қазақ конституциялық- демократиялық партиясын" құрды. Б. о. р. тұсында Ә. Бөкейханов, Б. Қаратаев, С. Жантөрин кадеттер партиясы құрамына кірді. Сондай- ақ, осы кезеңде "Автономияшылдар одағы" және "Ресей мұсылмандар одағы" атты ұйымдар құрылған болатын. Бұл ұйымдардың да қызметіне қазақ зиялылары атсалысты.