Бюджет (ағыл. budget – қоржын) – орталықтандырылған ақша қорының құралу көздері мен жұмсалу бағыттарын сипаттайтын экономикалық категория, ақшалай кіріс пен шығыстың балансы.
Мемлекеттің заңмен немесе жергілікті өкілді органдардың шешімдерімен бекітілетін, мемлекеттің өз міндеттерін қамтамасыз етуіне арналған және салықтар, алымдар, басқа да міндетті төлемдер, капиталмен жүргізілетін операциялардан алынатын кірістер, салыққа жатпайтын және заң актілерінде көзделген өзге де түсімдер есебінен құрылатын орталықтандырылған ақша қоры.
Бюджеттің пайда болуы мемлекеттің дамуы мен оның қаржы ресурстарына деген сұранысының артуымен тікелей байланысты. Орталықтандырылған ақша қорының құралуы және жұмсалуы бюджеттің кірісі мен шығысының ыңғайласа жұмыс істеуі арқылы жүзеге асады. Мемлекетке қажетті ақша қаражаттарын "кіріс" жинақтаса, жалпы мемлекеттік қажеттіліктерге орталықтандырылған қордан бөлінетін қаржы "шығыс" болады.
Мемлекеттік бюджеттің "кірісінің" ең қомақты бөлігі салықтық түсімдерден, ал қалғаны басқа түсімдерден, капиталды айналымға қосудан түсетін табыстардан және гранттар мен өтемдерден құралады. Бюджеттің шығысы кіріс бөлігінің және бюджет тапшылығының деңгейіне, оның орындалуына қарай реттеледі. Бюджет бойынша шығыстың кірістен асып түсуі бюджет тапшылығын туындатады, ал оның көлемі жалпы ішкі өнімге не ұлттық валютаға шағып көрсетіледі. Бюджет тапшылығын қаржыландыру (жою) көздеріне мемлекеттік құнды қағаздарды сатудан түскен табыстар, ішкі және сыртқы капитал нарығынан алынған қарыздар, кредиттері жатады.
Мемлекеттік бюджетте жалпы ішкі өнім көлемінің 2-3% шамасындағы тапшылыққа ғана жол беріледі. Көрсетілген шамадан асып кеткенде, бюджет тапшылығын ішкі және сыртқы заемдар жаба алмайды. Сондықтан мемлекет айналымға еріксіз қосымша ақша шығаруға мәжбүр болады. Бұл ақшаның құнсыздануына, инфляцияның өршуіне және халықтың тұрмыстық деңгейінің төмендеуіне әкеліп соқтырады. Мұндай жағдайдың алдын алу үшін ҚР Президентінің тікелей басшылығымен құрылған бюджеттік комиссия Үкіметтің парламентке ұсынған заң жобаларын алдын ала қарап, оларға өзгерістер мен толықтырулар енгізеді, сондай-ақ, бюджеттің кірісі мен шығысы арасындағы сәйкестіктің бұзылмауын назарда ұстап, оның орындалу барысын үнемі қадағалап отырады.
Дереккөздер
Орысша-қазақша заңдық түсіндірме сөздік-анықтамалық. — Алматы: «Жеті жарғы» баспасы, 2008 жыл. ISBN 9965-11-274-6
Дереккөздер
- "Қазақ телевизиясы". Энциклопедия. - Алматы: "ҚазАқпарат", 2009, 1-т. - 640 б. ISBN 978-601-03-0070-5
Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
Бұл мақалада еш сурет жоқ. Мақаланы жетілдіру үшін қажетті суретті енгізіп көмек беріңіз. Суретті қосқаннан кейін бұл үлгіні мақаладан аластаңыз.
|
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Byudzhet agyl budget korzhyn ortalyktandyrylgan aksha korynyn kuralu kozderi men zhumsalu bagyttaryn sipattajtyn ekonomikalyk kategoriya akshalaj kiris pen shygystyn balansy Memlekettin zanmen nemese zhergilikti okildi organdardyn sheshimderimen bekitiletin memlekettin oz mindetterin kamtamasyz etuine arnalgan zhәne salyktar alymdar baska da mindetti tolemder kapitalmen zhүrgiziletin operaciyalardan alynatyn kirister salykka zhatpajtyn zhәne zan aktilerinde kozdelgen ozge de tүsimder esebinen kurylatyn ortalyktandyrylgan aksha kory Byudzhettin pajda boluy memlekettin damuy men onyn karzhy resurstaryna degen suranysynyn artuymen tikelej bajlanysty Ortalyktandyrylgan aksha korynyn kuraluy zhәne zhumsaluy byudzhettin kirisi men shygysynyn yngajlasa zhumys isteui arkyly zhүzege asady Memleketke kazhetti aksha karazhattaryn kiris zhinaktasa zhalpy memlekettik kazhettilikterge ortalyktandyrylgan kordan bolinetin karzhy shygys bolady Memlekettik byudzhettin kirisinin en komakty boligi salyktyk tүsimderden al kalgany baska tүsimderden kapitaldy ajnalymga kosudan tүsetin tabystardan zhәne granttar men otemderden kuralady Byudzhettin shygysy kiris boliginin zhәne byudzhet tapshylygynyn dengejine onyn oryndaluyna karaj retteledi Byudzhet bojynsha shygystyn kiristen asyp tүsui byudzhet tapshylygyn tuyndatady al onyn kolemi zhalpy ishki onimge ne ulttyk valyutaga shagyp korsetiledi Byudzhet tapshylygyn karzhylandyru zhoyu kozderine memlekettik kundy kagazdardy satudan tүsken tabystar ishki zhәne syrtky kapital narygynan alyngan karyzdar kreditteri zhatady Memlekettik byudzhette zhalpy ishki onim koleminin 2 3 shamasyndagy tapshylykka gana zhol beriledi Korsetilgen shamadan asyp ketkende byudzhet tapshylygyn ishki zhәne syrtky zaemdar zhaba almajdy Sondyktan memleket ajnalymga eriksiz kosymsha aksha shygaruga mәzhbүr bolady Bul akshanyn kunsyzdanuyna inflyaciyanyn orshuine zhәne halyktyn turmystyk dengejinin tomendeuine әkelip soktyrady Mundaj zhagdajdyn aldyn alu үshin ҚR Prezidentinin tikelej basshylygymen kurylgan byudzhettik komissiya Үkimettin parlamentke usyngan zan zhobalaryn aldyn ala karap olarga ozgerister men tolyktyrular engizedi sondaj ak byudzhettin kirisi men shygysy arasyndagy sәjkestiktin buzylmauyn nazarda ustap onyn oryndalu barysyn үnemi kadagalap otyrady DerekkozderOryssha kazaksha zandyk tүsindirme sozdik anyktamalyk Almaty Zheti zhargy baspasy 2008 zhyl ISBN 9965 11 274 6Derekkozder Қazak televiziyasy Enciklopediya Almaty ҚazAkparat 2009 1 t 640 b ISBN 978 601 03 0070 5Bul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet Bul zan salasyna arnalgan zhana makalaga bastama Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektesuinizdi surajmyz Bul makalada esh suret zhok Makalany zhetildiru үshin kazhetti suretti engizip komek beriniz Suretti koskannan kejin bul үlgini makaladan alastanyz Suretti mynnan tabuga bolady osy makalanyn takyrybyna bajlanysty suret Ortak korda tabyluy mүmkin makalanyn ozge til uikilerindegi nuskalaryn karap koriniz oziniz zhasagan suretti zhүkteniz avtorlyk kukykpen korgalgan suret kospanyz