Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Интернет (оқылуы [интэрнэ́т]; ағылш. Internet — International Network) — компьютерлік серверлердің бүкіләлемдік желісі.
Интернетке қосылу мүмкіндігі болған жағдайда, білім беру мекемелері, мемлекеттік ұйымдар, коммерциялық кәсіпорындар және жеке адамдар сияқты миллиондаған қайнар көзінен ақпарат алуға болады.
Қазіргі кезде Интернет сөзін пайдаланғанда, физикалық желінің өзін емес, Дүниежүзілік желі және ондағы ақпаратты айтамыз.
Егер бұл терминді енгізген ағылшын тіліндегі RFC құжатына сүйенсек, онда бұл термин екі түрде жазылып, сәйкесінше екі мағынаға ие болады.
Егер Интернет сөзі кішкентай әріптен басталса, онда бұл термин мәліметтер пакетін маршрутизациялау арқылы желілерді байланыстыру ұғымын білдіреді. Бұл кезде ауқымды ақпараттық кеңістік туралы айтылмайды. Көбінесе, бұл екі түсінікті бір-бірінен ажыратып жатпайды.
Интернет туралы
Интернет - кез келген компьютерлермен бүкіл әлем бойынша ақпарат алмасу мен беру мүмкіндігі, желілер жүйесі. Интернет - байланыс араларын өзара біріктіретін, тораптардың жиынтығы.
Әрбір топтарда көбінесе UNIX операциялық жүйесін басқару арқылы жұмыс істейтін бір немесе бірнеше қуатты компьютер-сервер болады. Мұндай торапты кейде хост деп атайды.
Торапты оның иесі - провайдер деп аталатын ұйым немесе Интернет қызметін жабдықтаушы басқарады.
Интернет әр түрлі ережемен жұмыс істейтін желілерді біріктіреді. Бұл ережелерді үйлестіру үшін шлюз құрылғысы қызмет етеді. Шлюз - басқаша тәсілмен үйлеспейтін желілерді қосатын құрылғы. Шлюз әр түрлі желілердің бірлескен жұмысын қамтамасыз етуге арналған мәліметтерді өзгертпейді.
Интернет желісіне әр түрлі операциялық жүйелерді басқару арқылы жұмыс істейтін компьютерлер кіреді. Алайда, ақпарат алмасу кезінде барлық ЭЕМ хабар беру тәсілдері туралы бірыңғай келісімдер қолданылуы тиіс. Сонда ЭЕМ-ның қай-қайсысыда басқа кез келген ЭЕМ-нан алынған ақпарат түсінуге қабілетті болады.
Электронды почта немесе (electronic mail - электронды почта),адамдар арасындағы байланыс тәсілдерінің бірі болып табылады. Электронды почтаның Интернеттегі негізгі функциясы - планетаның қай нүктесінде болса да, Интернеттің кез келген екі пайдаланушысы арасында электронды хаттармен - мәтіндік хабарламамен оперативті және өте тез алмасуды жүзеге асыру. Электронды почтаның қосымша мүмкіндіктеріне мыналарды жатқызуға болады: дыбыстық хабар, құжаттарды, сызуларды, фотосуреттерді, бейнематериалдарды беру; ғылыми журналға, сирек кітаптарға, жарнамаға жету жәнә әр түрлі тауарларды жолдау немесе сату; сонымен қатар, ұжымдық іс-әрекеттерді программалық қамтамасыз ету; мекемелер мен ұйымдарда құжат қолдану; ұжымдық жұмысты жоспарлау. хаттамалары бойынша электронды почтаның жаңаша пакеттері (Electronic Funds Transfer - ақшалай қаражатты электронды аудару) және (Electonic Funds Data Interchange - мәліметтермен электронды алмасу) желі бойынша іс жүзінде қамтамасыз етілетін ақша, шоттар және басқа қаржылық құжаттарды аудару.
Қазіргі уақытта кез келген информациялық технологияның жаппай техникалық компоненті компьютер болып табылатыны белгілі.
Компьютерлік телекоммуникацияны пайдалану - алыстағы компьютермен диалогтық режимде немесе электрондық почта режимде жұмыс істеуді ұйымдастыруды қамтамасыз етеді. Сондай-ақ, электрондық почта өте қолайлы жене аса қымбат емес.
Интернет желісінің тарихы
1957 жылы Кеңес Одағы Жердің жасанды серігін ұшырғаннан кейін, АҚШ Қорғаныс министрлігі ақпаратты тасымалдаудың сенімді жүйесі қажет деп шешті. АҚШ алдыңғы қатарлы зерттеу жобаларының агенттігі (ARPA) осы мақсатта компьютерлік желі құруды ұсынды. Бұл желіні құру Лос-Анджелестегі Калифорния университетіне, Стэнфорд зерттеу орталығына, Юта штатының университетіне және Санта-Барбара қаласындағы Калифорния штатының университетіне тапсырылды. Компьютерлік желі ARPANET деп аталып, 1969 жылы аталған төрт ғылым орталықтарын біріктірді, барлық жұмыстарды АҚШ Қорғаныс министрлігі қаржыландырып отырды. Одан соң, желісі жылдам дамып, оны ғылымның әр түрлі салаларындағы ғалымдар қолдана бастады.
]]
Алғашқы ARPANET сервері 1969 жылдың 1 қыркүйегінде Лос-Анджелестегі Калифорния университетінде орнатылды. «Honeywell 516» компьютерінде 12 КБ оперативті жад бар болатын.
1971 жылы желі арқылы электронды почта жіберуге мүмкіндік беретін алғашқы компьютерлік бағдарлама жасалып, ол кеңінен таралды.
1973 жылы бұл желіге трансатлантикалық телефон сымы көмегімен Ұлыбритания және Норвегияның ұйымдары қосылып, желі халықаралық сипат алды.
1970-жылдары интернет желісі негізінен электронды почтаны жіберу үшін пайдаланылды. Бірақ, интернет желісі басқа техникалық стандарттар негізінде жасалған желілермен байланыс орната алмайтын еді.
1970-жылдардың соңында мәліметтерді тасымалдау стандарттары кеңінен тарай бастады, олар 1982-83-жылдары бір стандартқа келтірілді. 1983 жылдың 1 қыркүйегінде желісі протоколынан протоколына көшірілді, бұл протокол қазіргі кезге дейін желілерді біріктіру үшін қолданылуда. 1983 жылы «Интернет» термині ARPANET желісіне байланысты айтылатын болды.
1984 жылы домендік аттар жүйесі (DNS) жасап шығарылды.
1984 жылы ARPANET желісіне бәсекелес пайда болды. АҚШ Ұлттық ғылыми қоры (NSF) университетаралық ауқымды NSFNet (|National Science Foundation Network) желісін құрып, оған көптеген шағын желілерді (сол уақыттарда-ақ танымал болған Usenet және Bitnet желілерін қоса) біріктірді, бұл желінің ақпарат тасымалдау қабілеті ARPANET желісіне қарағанда, біршама артық еді. Бір жыл ішінде бұл желіге 10 мыңдай компьютер қосылды.
1988 жылы Интернет Relay Chat () протоколы жасалып, Интернетте нақты уақытта сөйлесу (чат) мүмкіндігі пайда болды.
1989 жылы Еуропада, Ядролық сынақтар бойынша еуропалық кеңес (CERN) қабырғаларында Бүкіләлемдік тор концепциясы пайда болды. Оны әйгілі ағылшын ғалымы Тим Бернерс-Ли ұсынды, ол екі жыл ішінде HTTP протоколын, HTML тілін және URI идентификаторларын ойлап тапты.
1990 жылы ARPANET желісі NSFNet желісімен бәсекелестікке шыдай алмай, өз жұмысын тоқтатты. Осы жылы Интернетке телефон арқылы қосылудың сәті түсті (Dialup access).
1991 жылы Бүкіләлемдік тор Интернетте пайда болды, ал 1993 жылы әйгілі NCSA Mosaic браузері пайда болды.
1995 жылы NSFNet желісі бастапқы зерттеу мақсаттарына қайта оралды, енді Интернеттің барлық траффигін маршрутизациялаумен Ұлттық ғылыми қордың суперкомпьютерлері емес, желілік провайдерлер айналыса бастады. Осы жылы Бүкіләлемдік тор FTP арқылы файлдарды тасымалдау протоколын трафик жөнінен басып озып, Интернеттегі ақпарат тасымалдаудың негізгі көзіне айналды, Бүкіләлемдік тор консорциумы (W3C) құрылды. Бүкіләлемдік тор Интернетті өзгертіп, оның қазіргі заманғы бет-бейнесінің қалыптасуына әсер етті деп айтуға болады. 1996-жылдан бастап, Бүкіләлемдік тор Интернет түсінігін толықтай ауыстырды деп айтуға болады.
1990-жылдары Интернет сол уақыттағы желілердің көпшілігін біріктірді (Фидонет сияқты кейбір желілер интернет құрамына кірген жоқ). Интернеттің техникалық стандарттары ашық, ал оны басқаратын белгілі бір компания жоқ болғандықтан, интернеттің дамуы жекелеген желілердің бірігуіне көп әсерін тигізді. 1997 жылы Интернетте 10 млн компьютер болды, 1 миллионнан астам домендік аттар тіркелді. Интернет ақпарат алмасудың ең танымал құралына айналды.
1998 жылы рим папасы II 30 қыркүйек деп бекітті.
Қазіргі кезде Интернетпен тек қана компьютерлік желілер арқылы емес, сонымен қатар, байланыс спутниктері, радиосигналдар, кабельдік теледидар, телефон, ұялы байланыс, арнайы оптикалық-талшықтық желілер және электр желілері арқыы да байланысуға болады.
Интернеттің жетістіктері
Интернет технологиясы жылдам өзгеріп отырады. Интернет -пен жұмыс істеу оңайланғандықтан, қазіргі өзгерістер торапты кім немесе қандай мақсатпен қолдануында болып отыр. Дегенмен, " Web-тен білгім келген нәрсе туралы, информация таба аламын ба?"-деген сұрақ туындайды. Сол себепті бір жаққа телефон соғудан бұрын немесе кітапханаға барар алдында Web-тен информация алады.
Адамдарды іздеу. Егер қажетті адамыңыздың қайда екенің білмесеңіз, оны қайда болмаса да сіз қазіргі уақытта тауып алу мүмкіндігіғңіз бар. Ол үшін сіз қызмет каталогын немесе телефон кітапшасын қолдана аласыз.
Компанияларды, өнімдерді немесе басқа да қызметтерді іздеу. Сары парақ (Yellow Page) атты жаңа каталог қызметі- сізді қызықтыратын мамандықтары бар компанияларды іздеуге мүмкіндік береді. Оның адресін тез табу үшін сіз сол облысқа сәйкес кодты бере аласыз. Осылайша өзіңіз қолыңыз жетпей жүрген затынызды да табуға болады.
Зерттеу. Заң кенселері бұрын қажетті информациялар үшін сағатына $8600 төлесе, қазір олар оны Интернет-тен өте аз бағаға ала алады. Жылжымайтын заттармен айналысатын фирмалар, олардың бағасын бағалау үшін Интернет-ке сай келетін демографиялық мәләметтерді пайдаланады. Ғалымдар өздерінің соңғы зерттеу нәтижелерімен ауысады. Интернет көмегімен бизнесмендер болашақтағы нарықтарды үйренеді.
Білім. Мектеп мұғалімдері бүкіл әлемдегі оқыту программаларын бақылап отыра алады. Колледж оқытушылары өз шанырақтарымен электрондық почта арқылы хабарласып, сонымен қатар телефонмен сөйлесу ақысын үнемдейді. Студенттер компьютерде курстық жұмыстарын жасайды. Сонымен қатар, диалогтық режимде энциклопедияның соңғы басылымын және басқа да қажетті материялдарды алуға болады.
Сапар. Үлкен, кіші қалалар, штаттар және бүкіл мемлекеттерді Web-те туристік және басқа да қажетті информациялардан табуға болады. Желіде сапар шегушілер ауа райы туралы мәліметтерді, транспорт қозғалысының уақыт кестесін немесе мұражайдың жұмыс уақыттары туралы мәліметтер ала -алады.
Маркетинг және сауда. Мұнда программалық жабдықтарды шығарушы компаниялар өз өнімдерін сатып, желіде жаңа нұсқаларын ұсынады. Желі көмегімен басқа да түрлі өнімдер сатылады. Электронды кітап және грампластинка дүкендерді оперативті режимде істейді. Клиент өзіне қажетті мәліметті каталогтардан көре алады.
Денсаулық сақтау. Науқас адамдар мен дәрігерлер денсаулық сақтау облысындағы соңғы ашылған жаңалықтарды біліп отырады. Өз білімдерімен алмасып және медициналық мәселелерді шешуде бір-біріне көмектесіп отырады.
Инвестиция. Адамдар акция сатып алып ақшаларын пайдалы айналымға жібереді. Кейбір компаниялар өздерінің акцияларын оперативті режимде ұсынады.Осылайша инвесторлар жаңа өнеркәсіптерді, ал өнеркәсіптер капитал табады. Конференция және аукциондарды ұйымдастырушылар хабарлама жасау, өтініш жинау немесе қатысушыларды тіркеу, т.б. жұмыстарды Web-те жасайды. Мұнда информация барлық уақытта жаңарып отырады, мұнда қағазды және транспорт шығынын әлдеқайда үнемдеуге болады.
Дін. Дін немесе басқада қоғамдық ұжымдар Web-те өздері туралы айтып, басқа адамдарды ұжымдарына шақыратын өз парақтары бар.
Қазақстандағы Интернет
1998 жылы наурыз айының басында Республика телекоммуникациялық компанияларының басқаруымен телекоммуникация ассоциациясы деген жаңа ұйым пайда болды .
Коммерциялық емес құрылымның шығу мақсаты - кәсіпорынның іскерлігін байланыстыру, желілер телекоммуникациясының дамуын, ақпараттық технологияны пайдалану және байланыс қызметін ұсыну.
Ассоциацияның негізгі сан есебінде: отандық және шетелдік операторлар арасындағы құжат қатынастарын құруға практикалық көмек көрсету көзделген. Осыған орай - тұтынушылар мен қолданушылар арасындағы қызметті де қамтиды.
Мұнда электрондық World Wide Web- тің өсуімен қоса, көптеген қызықты және арнайы сайттар пайда болуда. Соңғы уақытта әртүрлі анықтамалар, каталогтар және мәліметтер қоры (солардың ішінде неше түрлі керекті тақырыптар ақпараты бар ) кіре бастады. Мысалы, сайтта өзіңізге керекті Голливудта түсірілген фильмді таңдап алып, сол фильм туралы толық анықтама алуға болады. Оның жанрын, актерлік, режиссерлік бөлімін және фильмнен бірнеше кадрларын көрсетіп шығарады. Сол жерден сізді қызықтыратын кино актерлері , режиссерлері және дауыс операторлары жайында толық мәлімет ала аласыз.
World Wide Web - қазіргі заманғы Интернеттің ең танымал қызметі. Оны көбіне Интернетпен теңдестіреді, бірақ шын мәнінде бұл оның көптеген қызметтерінің бірі. Бір Web-серверде бірнеше сайттар болуы мүмкін. Электронды Web - құжаттарды принтерде басу үшін емес, компьютер экранында қарап шығуға арналған. Web-парақтарды қарап шығуға арналған программалар браузерлер деп аталады .
World Wide Web түп-түгел гипермәтіндерден тұрады. Гипермәтін - мәтінің дара блоктарымен байланысты ассоциациялық түрде ұсынылған мәтін.
Бізге кенеттен бір файл керек болып қалды делік, оның қай жерде екенің бізге белгілі болсын. Енді сол файлды өз компьютерімізге қалай әкелу жолын қарастырайық. Мұндай мақсат үшін файлды тасымалдау протоколы деп аталатын жүйе қолданылады (File Transfer Protocol-FTP).
FTP-серверінің мәліметтерімен қатынас жасау үшін әркім стандартты кіру сұхбатын орындау керек. Оның бір мысалы мынадай болу керек: Open named password-FTP -серверге кірердегі сұраныс тізбегі, мұндағы:
- Open FTP-сервермен қатынас жасауды сұрау,
- Қажетті информациямен толықтырылған аты немесе anonymous,
- Password - сұраушы адамның паролі немесе оның почталық адресі.
Интернеттің негізгі принциптері
Интернет мыңдаған корпоративті, үкіметтік, ғылыми және үй желілерінен құралған. Әртүрлі архитектуралы және топологиялы желілерді біріктіруге (Интернет Protocol) протоколын және мәліметтер пакеттерін маршрутизациялауды қолдану арқылы қол жеткізілді. IP протоколы әдейі физикалық байланыс арналарына тәуелсіз етіп жасалды. Яғни цифрлық мәліметерді тасымалдауға арналған кез келген жүйе Интернетпен де байланыса алады. Желілердің байланысқан түйіндерінде арнайы маршрутизаторлар (бағдарламалық немесе аппараттық) пакеттердің қабылдаушылардың IP-адрестерін қарай отырып, мәліметтер пакеттерін сұрыптаумен және бағыттаумен айналысады. IP протоколы бүкіл әлем көлемінде біртұтас адрес кеңістігін құрады, бірақ әрбір жеке желіде өзіндік адрес кеңістігі болуы мүмкін. IP-адрестерді осылайша ұйымдастыру маршрутизаторларға әрбір мәлімет пакетінің бағытын анықтауға мүмкіндік береді. Осылайша, Интернет құрамындағы жекелеген желілер арасында конфликттер болмайды, ал мәліметтер бүкіл әлем көлемінде дәл жеткізіледі.
протоколын (Интернет Engineering Task Force) ұйымы ойлап тапқан болатын. және оның жұмыс топтары қазіргі күні де Бүкіләлемдік желінің протоколдарын дамытумен айналысады. қызметіне қарапайым пайдаланушылар қатыса алады. Бұл ұйым комитеттері RFC құжаттарын жариялайды. Бұл құжаттарда көптеген сұрақтардың техникалық спецификациялары және дәл түсініктемелері беріледі.
Интернет протоколдары
Бұл жағдайдағы протокол түсінігі - желімен жұмыс жасаған кездегі компьютерлер арасындағы мәліметтер алмасу «тілін» білдіреді. Әртүрлі компьютерлер бір-бірімен байланысу үшін, олар бір протоколмен байланысуы керек. Интернет протоколдар жүйесін TCP/IP протоколдар жиыны деп атайды.
Төменде кең тараған интернет-протоколдардың аттары келтірілген:
Бас жол мәтіні
- Сеанстық деңгейде/көрсету деңгейінде
- SSL
- Транспорттық деңгейде
- TCP
- UDP
- Желілік деңгейде
- Арналық деңгейде
Белгілі бір стандартқа келтірілмесе де, Интернетте кең тараған протоколдар бар. Бұл протоколдар көп жағдайда файлдармен және мәтіндік мәліметтермен алмасу үшін қажет, кейбіреулерінің негізінде бүтін файл алмасу желілері құрылған. Бұл протоколдар:
- (желінің аты; протокол MFTP деп аталады)
- Skype
Тағы қараңыз
- Ғаламтор
- IP-телефония
- Электронды почта
- Қазақстан интернеті
Дереккөздер
- Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: Информатика және компьютерлік техника / Жалпы редакциясын басқарған, түсіндірме сөздіктер топтамасын шығару жөніндегі ғылыми-баспа бағдарламасының ғылыми жетекшісі, педагогика ғылымдарының докторы, профессор, Қазақстан Республикасы Мемлекеттік сыйлығының лауреаты А. Қ. Құсайынов. – Алматы: «Мектеп» баспасы» ЖАҚ, 2002 жыл. – 456 бет. ISBN 5-7667-8284-5
- Саяси түсіндірме сөздік. – Алматы, 2007. ISBN 9965-32-491-3
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Internet okyluy interne t agylsh Internet International Network kompyuterlik serverlerdin bүkilәlemdik zhelisi Internettin bir aumagy bagdarlarynyn bejneleui Internetke kosylu mүmkindigi bolgan zhagdajda bilim beru mekemeleri memlekettik ujymdar kommerciyalyk kәsiporyndar zhәne zheke adamdar siyakty milliondagan kajnar kozinen akparat aluga bolady Қazirgi kezde Internet sozin pajdalanganda fizikalyk zhelinin ozin emes Dүniezhүzilik zheli zhәne ondagy akparatty ajtamyz Eger bul termindi engizgen agylshyn tilindegi RFC kuzhatyna sүjensek onda bul termin eki tүrde zhazylyp sәjkesinshe eki magynaga ie bolady Eger Internet sozi kishkentaj әripten bastalsa onda bul termin mәlimetter paketin marshrutizaciyalau arkyly zhelilerdi bajlanystyru ugymyn bildiredi Bul kezde aukymdy akparattyk kenistik turaly ajtylmajdy Kobinese bul eki tүsinikti bir birinen azhyratyp zhatpajdy Internet turalyInternet turasyndaInternet bastamasy Internet kez kelgen kompyuterlermen bүkil әlem bojynsha akparat almasu men beru mүmkindigi zheliler zhүjesi Internet bajlanys aralaryn ozara biriktiretin toraptardyn zhiyntygy Әrbir toptarda kobinese UNIX operaciyalyk zhүjesin baskaru arkyly zhumys istejtin bir nemese birneshe kuatty kompyuter server bolady Mundaj torapty kejde host dep atajdy Torapty onyn iesi provajder dep atalatyn ujym nemese Internet kyzmetin zhabdyktaushy baskarady Internet әr tүrli erezhemen zhumys istejtin zhelilerdi biriktiredi Bul erezhelerdi үjlestiru үshin shlyuz kurylgysy kyzmet etedi Shlyuz baskasha tәsilmen үjlespejtin zhelilerdi kosatyn kurylgy Shlyuz әr tүrli zhelilerdin birlesken zhumysyn kamtamasyz etuge arnalgan mәlimetterdi ozgertpejdi Internet zhelisine әr tүrli operaciyalyk zhүjelerdi baskaru arkyly zhumys istejtin kompyuterler kiredi Alajda akparat almasu kezinde barlyk EEM habar beru tәsilderi turaly biryngaj kelisimder koldanyluy tiis Sonda EEM nyn kaj kajsysyda baska kez kelgen EEM nan alyngan akparat tүsinuge kabiletti bolady Elektrondy pochta nemese electronic mail elektrondy pochta adamdar arasyndagy bajlanys tәsilderinin biri bolyp tabylady Elektrondy pochtanyn Internettegi negizgi funkciyasy planetanyn kaj nүktesinde bolsa da Internettin kez kelgen eki pajdalanushysy arasynda elektrondy hattarmen mәtindik habarlamamen operativti zhәne ote tez almasudy zhүzege asyru Elektrondy pochtanyn kosymsha mүmkindikterine mynalardy zhatkyzuga bolady dybystyk habar kuzhattardy syzulardy fotosuretterdi bejnematerialdardy beru gylymi zhurnalga sirek kitaptarga zharnamaga zhetu zhәnә әr tүrli tauarlardy zholdau nemese satu sonymen katar uzhymdyk is әreketterdi programmalyk kamtamasyz etu mekemeler men ujymdarda kuzhat koldanu uzhymdyk zhumysty zhosparlau hattamalary bojynsha elektrondy pochtanyn zhanasha paketteri Electronic Funds Transfer akshalaj karazhatty elektrondy audaru zhәne Electonic Funds Data Interchange mәlimettermen elektrondy almasu zheli bojynsha is zhүzinde kamtamasyz etiletin aksha shottar zhәne baska karzhylyk kuzhattardy audaru Қazirgi uakytta kez kelgen informaciyalyk tehnologiyanyn zhappaj tehnikalyk komponenti kompyuter bolyp tabylatyny belgili Kompyuterlik telekommunikaciyany pajdalanu alystagy kompyutermen dialogtyk rezhimde nemese elektrondyk pochta rezhimde zhumys isteudi ujymdastyrudy kamtamasyz etedi Sondaj ak elektrondyk pochta ote kolajly zhene asa kymbat emes Internet zhelisinin tarihyTolyk makalasy Internet tarihy 1957 zhyly Kenes Odagy Zherdin zhasandy serigin ushyrgannan kejin AҚSh Қorganys ministrligi akparatty tasymaldaudyn senimdi zhүjesi kazhet dep sheshti AҚSh aldyngy katarly zertteu zhobalarynyn agenttigi ARPA osy maksatta kompyuterlik zheli kurudy usyndy Bul zhelini kuru Los Andzhelestegi Kaliforniya universitetine Stenford zertteu ortalygyna Yuta shtatynyn universitetine zhәne Santa Barbara kalasyndagy Kaliforniya shtatynyn universitetine tapsyryldy Kompyuterlik zheli ARPANET dep atalyp 1969 zhyly atalgan tort gylym ortalyktaryn biriktirdi barlyk zhumystardy AҚSh Қorganys ministrligi karzhylandyryp otyrdy Odan son zhelisi zhyldam damyp ony gylymnyn әr tүrli salalaryndagy galymdar koldana bastady ICANN nyn shtab pәteri Kaliforniya shtaty AҚSh 35 zhyl Internetke 1969 2004 2004 zhylynyn belgisi Algashky ARPANET serveri 1969 zhyldyn 1 kyrkүjeginde Los Andzhelestegi Kaliforniya universitetinde ornatyldy Honeywell 516 kompyuterinde 12 KB operativti zhad bar bolatyn 1971 zhyly zheli arkyly elektrondy pochta zhiberuge mүmkindik beretin algashky kompyuterlik bagdarlama zhasalyp ol keninen taraldy 1973 zhyly bul zhelige transatlantikalyk telefon symy komegimen Ұlybritaniya zhәne Norvegiyanyn ujymdary kosylyp zheli halykaralyk sipat aldy 1970 zhyldary internet zhelisi negizinen elektrondy pochtany zhiberu үshin pajdalanyldy Birak internet zhelisi baska tehnikalyk standarttar negizinde zhasalgan zhelilermen bajlanys ornata almajtyn edi 1970 zhyldardyn sonynda mәlimetterdi tasymaldau standarttary keninen taraj bastady olar 1982 83 zhyldary bir standartka keltirildi 1983 zhyldyn 1 kyrkүjeginde zhelisi protokolynan protokolyna koshirildi bul protokol kazirgi kezge dejin zhelilerdi biriktiru үshin koldanyluda 1983 zhyly Internet termini ARPANET zhelisine bajlanysty ajtylatyn boldy 1984 zhyly domendik attar zhүjesi DNS zhasap shygaryldy 1984 zhyly ARPANET zhelisine bәsekeles pajda boldy AҚSh Ұlttyk gylymi kory NSF universitetaralyk aukymdy NSFNet National Science Foundation Network zhelisin kuryp ogan koptegen shagyn zhelilerdi sol uakyttarda ak tanymal bolgan Usenet zhәne Bitnet zhelilerin kosa biriktirdi bul zhelinin akparat tasymaldau kabileti ARPANET zhelisine karaganda birshama artyk edi Bir zhyl ishinde bul zhelige 10 myndaj kompyuter kosyldy 1988 zhyly Internet Relay Chat protokoly zhasalyp Internette nakty uakytta sojlesu chat mүmkindigi pajda boldy 1989 zhyly Europada Yadrolyk synaktar bojynsha europalyk kenes CERN kabyrgalarynda Bүkilәlemdik tor koncepciyasy pajda boldy Ony әjgili agylshyn galymy Tim Berners Li usyndy ol eki zhyl ishinde HTTP protokolyn HTML tilin zhәne URI identifikatorlaryn ojlap tapty 1990 zhyly ARPANET zhelisi NSFNet zhelisimen bәsekelestikke shydaj almaj oz zhumysyn toktatty Osy zhyly Internetke telefon arkyly kosyludyn sәti tүsti Dialup access 1991 zhyly Bүkilәlemdik tor Internette pajda boldy al 1993 zhyly әjgili NCSA Mosaic brauzeri pajda boldy 1995 zhyly NSFNet zhelisi bastapky zertteu maksattaryna kajta oraldy endi Internettin barlyk traffigin marshrutizaciyalaumen Ұlttyk gylymi kordyn superkompyuterleri emes zhelilik provajderler ajnalysa bastady Osy zhyly Bүkilәlemdik tor FTP arkyly fajldardy tasymaldau protokolyn trafik zhoninen basyp ozyp Internettegi akparat tasymaldaudyn negizgi kozine ajnaldy Bүkilәlemdik tor konsorciumy W3C kuryldy Bүkilәlemdik tor Internetti ozgertip onyn kazirgi zamangy bet bejnesinin kalyptasuyna әser etti dep ajtuga bolady 1996 zhyldan bastap Bүkilәlemdik tor Internet tүsinigin tolyktaj auystyrdy dep ajtuga bolady 1990 zhyldary Internet sol uakyttagy zhelilerdin kopshiligin biriktirdi Fidonet siyakty kejbir zheliler internet kuramyna kirgen zhok Internettin tehnikalyk standarttary ashyk al ony baskaratyn belgili bir kompaniya zhok bolgandyktan internettin damuy zhekelegen zhelilerdin biriguine kop әserin tigizdi 1997 zhyly Internette 10 mln kompyuter boldy 1 millionnan astam domendik attar tirkeldi Internet akparat almasudyn en tanymal kuralyna ajnaldy 1998 zhyly rim papasy II 30 kyrkүjek dep bekitti Қazirgi kezde Internetpen tek kana kompyuterlik zheliler arkyly emes sonymen katar bajlanys sputnikteri radiosignaldar kabeldik teledidar telefon uyaly bajlanys arnajy optikalyk talshyktyk zheliler zhәne elektr zhelileri arkyy da bajlanysuga bolady Internettin zhetistikteriInternet tehnologiyasy zhyldam ozgerip otyrady Internet pen zhumys isteu onajlangandyktan kazirgi ozgerister torapty kim nemese kandaj maksatpen koldanuynda bolyp otyr Degenmen Web ten bilgim kelgen nәrse turaly informaciya taba alamyn ba degen surak tuyndajdy Sol sebepti bir zhakka telefon sogudan buryn nemese kitaphanaga barar aldynda Web ten informaciya alady Adamdardy izdeu Eger kazhetti adamynyzdyn kajda ekenin bilmeseniz ony kajda bolmasa da siz kazirgi uakytta tauyp alu mүmkindigigniz bar Ol үshin siz kyzmet katalogyn nemese telefon kitapshasyn koldana alasyz Kompaniyalardy onimderdi nemese baska da kyzmetterdi izdeu Sary parak Yellow Page atty zhana katalog kyzmeti sizdi kyzyktyratyn mamandyktary bar kompaniyalardy izdeuge mүmkindik beredi Onyn adresin tez tabu үshin siz sol oblyska sәjkes kodty bere alasyz Osylajsha oziniz kolynyz zhetpej zhүrgen zatynyzdy da tabuga bolady Zertteu Zan kenseleri buryn kazhetti informaciyalar үshin sagatyna 8600 tolese kazir olar ony Internet ten ote az bagaga ala alady Zhylzhymajtyn zattarmen ajnalysatyn firmalar olardyn bagasyn bagalau үshin Internet ke saj keletin demografiyalyk mәlәmetterdi pajdalanady Ғalymdar ozderinin songy zertteu nәtizhelerimen auysady Internet komegimen biznesmender bolashaktagy naryktardy үjrenedi Bilim Mektep mugalimderi bүkil әlemdegi okytu programmalaryn bakylap otyra alady Kolledzh okytushylary oz shanyraktarymen elektrondyk pochta arkyly habarlasyp sonymen katar telefonmen sojlesu akysyn үnemdejdi Studentter kompyuterde kurstyk zhumystaryn zhasajdy Sonymen katar dialogtyk rezhimde enciklopediyanyn songy basylymyn zhәne baska da kazhetti materiyaldardy aluga bolady Sapar Үlken kishi kalalar shtattar zhәne bүkil memleketterdi Web te turistik zhәne baska da kazhetti informaciyalardan tabuga bolady Zhelide sapar shegushiler aua rajy turaly mәlimetterdi transport kozgalysynyn uakyt kestesin nemese murazhajdyn zhumys uakyttary turaly mәlimetter ala alady Marketing zhәne sauda Munda programmalyk zhabdyktardy shygarushy kompaniyalar oz onimderin satyp zhelide zhana nuskalaryn usynady Zheli komegimen baska da tүrli onimder satylady Elektrondy kitap zhәne gramplastinka dүkenderdi operativti rezhimde istejdi Klient ozine kazhetti mәlimetti katalogtardan kore alady Densaulyk saktau Naukas adamdar men dәrigerler densaulyk saktau oblysyndagy songy ashylgan zhanalyktardy bilip otyrady Өz bilimderimen almasyp zhәne medicinalyk mәselelerdi sheshude bir birine komektesip otyrady Investiciya Adamdar akciya satyp alyp akshalaryn pajdaly ajnalymga zhiberedi Kejbir kompaniyalar ozderinin akciyalaryn operativti rezhimde usynady Osylajsha investorlar zhana onerkәsipterdi al onerkәsipter kapital tabady Konferenciya zhәne aukciondardy ujymdastyrushylar habarlama zhasau otinish zhinau nemese katysushylardy tirkeu t b zhumystardy Web te zhasajdy Munda informaciya barlyk uakytta zhanaryp otyrady munda kagazdy zhәne transport shygynyn әldekajda үnemdeuge bolady Din Din nemese baskada kogamdyk uzhymdar Web te ozderi turaly ajtyp baska adamdardy uzhymdaryna shakyratyn oz paraktary bar Қazakstandagy Internet1998 zhyly nauryz ajynyn basynda Respublika telekommunikaciyalyk kompaniyalarynyn baskaruymen telekommunikaciya associaciyasy degen zhana ujym pajda boldy Kommerciyalyk emes kurylymnyn shygu maksaty kәsiporynnyn iskerligin bajlanystyru zheliler telekommunikaciyasynyn damuyn akparattyk tehnologiyany pajdalanu zhәne bajlanys kyzmetin usynu Associaciyanyn negizgi san esebinde otandyk zhәne sheteldik operatorlar arasyndagy kuzhat katynastaryn kuruga praktikalyk komek korsetu kozdelgen Osygan oraj tutynushylar men koldanushylar arasyndagy kyzmetti de kamtidy Munda elektrondyk World Wide Web tin osuimen kosa koptegen kyzykty zhәne arnajy sajttar pajda boluda Songy uakytta әrtүrli anyktamalar katalogtar zhәne mәlimetter kory solardyn ishinde neshe tүrli kerekti takyryptar akparaty bar kire bastady Mysaly sajtta ozinizge kerekti Gollivudta tүsirilgen filmdi tandap alyp sol film turaly tolyk anyktama aluga bolady Onyn zhanryn akterlik rezhisserlik bolimin zhәne filmnen birneshe kadrlaryn korsetip shygarady Sol zherden sizdi kyzyktyratyn kino akterleri rezhisserleri zhәne dauys operatorlary zhajynda tolyk mәlimet ala alasyz World Wide Web kazirgi zamangy Internettin en tanymal kyzmeti Ony kobine Internetpen tendestiredi birak shyn mәninde bul onyn koptegen kyzmetterinin biri Bir Web serverde birneshe sajttar boluy mүmkin Elektrondy Web kuzhattardy printerde basu үshin emes kompyuter ekranynda karap shyguga arnalgan Web paraktardy karap shyguga arnalgan programmalar brauzerler dep atalady World Wide Web tүp tүgel gipermәtinderden turady Gipermәtin mәtinin dara bloktarymen bajlanysty associaciyalyk tүrde usynylgan mәtin Bizge kenetten bir fajl kerek bolyp kaldy delik onyn kaj zherde ekenin bizge belgili bolsyn Endi sol fajldy oz kompyuterimizge kalaj әkelu zholyn karastyrajyk Mundaj maksat үshin fajldy tasymaldau protokoly dep atalatyn zhүje koldanylady File Transfer Protocol FTP FTP serverinin mәlimetterimen katynas zhasau үshin әrkim standartty kiru suhbatyn oryndau kerek Onyn bir mysaly mynadaj bolu kerek Open named password FTP serverge kirerdegi suranys tizbegi mundagy Open FTP servermen katynas zhasaudy surau Қazhetti informaciyamen tolyktyrylgan aty nemese anonymous Password suraushy adamnyn paroli nemese onyn pochtalyk adresi Internettin negizgi principteriInternet myndagan korporativti үkimettik gylymi zhәne үj zhelilerinen kuralgan Әrtүrli arhitekturaly zhәne topologiyaly zhelilerdi biriktiruge Internet Protocol protokolyn zhәne mәlimetter paketterin marshrutizaciyalaudy koldanu arkyly kol zhetkizildi IP protokoly әdeji fizikalyk bajlanys arnalaryna tәuelsiz etip zhasaldy Yagni cifrlyk mәlimeterdi tasymaldauga arnalgan kez kelgen zhүje Internetpen de bajlanysa alady Zhelilerdin bajlanyskan tүjinderinde arnajy marshrutizatorlar bagdarlamalyk nemese apparattyk paketterdin kabyldaushylardyn IP adresterin karaj otyryp mәlimetter paketterin suryptaumen zhәne bagyttaumen ajnalysady IP protokoly bүkil әlem koleminde birtutas adres kenistigin kurady birak әrbir zheke zhelide ozindik adres kenistigi boluy mүmkin IP adresterdi osylajsha ujymdastyru marshrutizatorlarga әrbir mәlimet paketinin bagytyn anyktauga mүmkindik beredi Osylajsha Internet kuramyndagy zhekelegen zheliler arasynda konfliktter bolmajdy al mәlimetter bүkil әlem koleminde dәl zhetkiziledi protokolyn Internet Engineering Task Force ujymy ojlap tapkan bolatyn zhәne onyn zhumys toptary kazirgi kүni de Bүkilәlemdik zhelinin protokoldaryn damytumen ajnalysady kyzmetine karapajym pajdalanushylar katysa alady Bul ujym komitetteri RFC kuzhattaryn zhariyalajdy Bul kuzhattarda koptegen suraktardyn tehnikalyk specifikaciyalary zhәne dәl tүsiniktemeleri beriledi Internet protokoldaryBul zhagdajdagy protokol tүsinigi zhelimen zhumys zhasagan kezdegi kompyuterler arasyndagy mәlimetter almasu tilin bildiredi Әrtүrli kompyuterler bir birimen bajlanysu үshin olar bir protokolmen bajlanysuy kerek Internet protokoldar zhүjesin TCP IP protokoldar zhiyny dep atajdy Tomende ken taragan internet protokoldardyn attary keltirilgen Қoldanbaly dengejde DNS FTP HTTP HTTPS SSH SNMPBas zhol mәtiniSeanstyk dengejde korsetu dengejinde SSL Transporttyk dengejde TCP UDP Zhelilik dengejde Arnalyk dengejde Ethernet Belgili bir standartka keltirilmese de Internette ken taragan protokoldar bar Bul protokoldar kop zhagdajda fajldarmen zhәne mәtindik mәlimettermen almasu үshin kazhet kejbireulerinin negizinde bүtin fajl almasu zhelileri kurylgan Bul protokoldar zhelinin aty protokol MFTP dep atalady SkypeTagy karanyzҒalamtor IP telefoniya Elektrondy pochta Қazakstan internetiDerekkozderҚazak tili terminderinin salalyk gylymi tүsindirme sozdigi Informatika zhәne kompyuterlik tehnika Zhalpy redakciyasyn baskargan tүsindirme sozdikter toptamasyn shygaru zhonindegi gylymi baspa bagdarlamasynyn gylymi zhetekshisi pedagogika gylymdarynyn doktory professor Қazakstan Respublikasy Memlekettik syjlygynyn laureaty A Қ Қusajynov Almaty Mektep baspasy ZhAҚ 2002 zhyl 456 bet ISBN 5 7667 8284 5 Sayasi tүsindirme sozdik Almaty 2007 ISBN 9965 32 491 3