Әскери қақтығыс

Әскери қақтығыс - әдетте соғысқа ұласпайтын әскери жанжал; мемлекеттер арасындағы қайшылықтарды шешудің ерекше жолы. Қақтығысушы екі мемлекеттің немесе осы мемлекеттердегі бітіспес күштердің қысқа мерзімді қарулы шекісуінен көрініс табады. Шектеулі ауданда, шекарада, теңіздерде, әуе кеңістігінде аз уақытта, аз ғана қарулы күштерді қолданумен жұргізіледі. Кәп жағдайда әскери қақтығысты тез шешуге болады, кейбір жағдайда үзаққа созылып, таралып кету қаупі бар. Әскери қақтығыс - әлеу¬меттік өзара әрекет түрі, өйткені барлық қақтығыстар қақтығысушы жақтардың мүдделерінің қайшылығынан туады. Онымен қоймай қақтығысқа қатысушылар өз мақсаттарына келесі жақтың есебінен жеткісі келеді.

Қақтығыстың түрлері

Қақтығыстың түрлері: халықаралық және ішкі әскери. Халықаралық қақтығыс халықаралық қарым-қатынасқа қатысушылардың қайткен күнде де қарсы жақтың мүддесін аяққа таптау арқылы өз мүддесіне жетуді көздеген қарсыластардың арасында өткір қайшылықтарға не¬гізделген ерекше әлеуметтік-саяси қүбылыс ретінде аса қауіп төндіреді. Халықаралық қақтығыс - мемлекеттер мен мемлекеттік одақтар арасындағы қақтығыс болғандықтан, ол әдетте күш қолдану арқылы жүргізіледі, яғни әске¬ри қақтығыс болып табылады. Халықаралық қақтығыстың жіктелуіне әске¬ри қару-жарақты қолдану, әскери шабуылдардың қарқыны, қатысушылардың санының белгілері негіз болады: (); (шектеулі әске¬ри іс-әрекет, мысалы, қақтығысы); (мысалы, Кореядағы, Үндіқытайдағы соғыстардағы кең көлемді үрыстар); (мысалы, ); (жаппай қыру қаруын қолдану арқылы жүргізілуі мүмкін бүкіләлемдік соғыс). Қазіргі заманғы әскери қақтығыстардың сипаты, негізгі белгілері — Қазіргі заманғы әскери қактығыстардың сипаты олардын, әскерисаяси мақсатымен, қолданылатын қару түрлерімен, ауқымымен айқындалады.

Әскери кақтығыстардың негізгі белгілері

• таралу кеңістігінің үнемі ұлғайып отыруы, ұтқырлық, әскери іс-қимылдын. түйісусіз және дәстүрлі емес нысандары мен тәсілдерін пайдалану, алыс қашықтықтан алдын ала ату аркылы жою және электрондық жаныштау, майдан мен тыл арасындағы айырмашылыктардың азаюы;
• Соғысқа жүйесіз, кейде тіпті заңсыз қарулы құрылымдардың қатысуы;
• қару-жарақ пен әскери техниканың казіргі замангы жоғары тиімді жүйелерінің қолданылуы;
• жанама стратегиялық іс-қимылдардың кеңінен колданылуы (саяси және психологиялық қысым көрсету, экономикалық санкциялар, ақпараттық күрес, көлік коммуникацияларын шектеу, күш көрсету және т. б.);
• мемлекеттік және әскери баскару жүйесіне іріткі салу;
• әскерлер мен қаруды баскару жүйелерін қатардан шығару;
• негізінен энергетика кәсіпорындарын, қауіпті өндірістерді, коммуникацияларды, инфрақұрылым мен тіршілікті қамтамасыз ету объектілерін жою.

Қазақстан Республикасы тартылуы мүмкін әскери қақтығыстың үш түрі болжанып отыр:

Қарқындылығы жоғары қақтығыс

Қарқындылығы жоғары қақтығыс — әскери және экономикалык жағынан куатты мемлекеттердің (мемлекеттер одағының) катысуымен болатын . Ядролық мемлекеттер араласқан қақтығыста ядролық кару колданылу қатері үнемі сақталады. Оның ядролык соғысқа ұласуы, тіпті шектеулі ядролық соққылар берілсе де, сансыз адам құрбандықтарына, экономикалық және мәдени орталықтардың күйреуіне, орасан зор аумақтың ластануына ұшыратуы мүмкін. Мұның өзі аймақтағы елдердің көпшілігінде экологиялық апатка ұрындырады. Қарқындылығы орташа қақтығыстағы Соғыс қимылдары тайталасушы тараптардың шектеулі күштер мен құралдарды қолдануымен, дәлдігі жоғары қару, радиоэлектрондық күрес құралдары мен басқа да қазіргі заманғы қару-жарақ түрлері және әскери техника белсенді түрде қолданылатын аумағы шектеулі ұрыс қимылдарымен тартысушы мемлекеттердің аумағында жүргізілуімен және олардың күллі аумағында әскерлерге, тыл, экономика және коммуникация объектілеріне зардабын тигізуімен сипаггалады.

Қарқындылығы төмен кақтығыс

Қарқындылығы төмен кақтығыс — әр алуан қайшылықтарды, Соғыс жағдайына көшпей-ақ, қарулы күрес құралдарымен шешу әрекеттері салдарынан туындаған қарулы қақтығыс. Әдетге, Мұндай қақтығыстар шеқара іргесіндегі қарулы қақтығыстардың, сырттан қарулы құрылымдар мен топтардың енуінің, ел ішінде заңсыз қарулы құрылымдардың пайда болуының, терроршыл ұйымдар іс-әрекетінің салдарынан туындайды. Қарқындылығы төмен қақтығыс — тайталасушы тараптардың әр текті күштер мен құралдарды (шектеулі әскер контингештерін, жүйесіз және басқа да күрылымдарды) қолдануымен, диверсиялық және террорлык іс-қимылдар жүргізуімен, қазіргі заманғы кару-жарақ пен әскери техника түрлерін кеңінен пайдалануға өзірлігімен сипатталады. Мұндай қақтығыстар, әдетте, шапшаң, шектеулі сипатта болады. Қазіргі жағдайда Мұндай сипаттагы қақтығыстардың туындауы негүрлым ықтимал бәлып табылады.

Дереккөздер

1. Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: Әскери іс. Алматы: «Мектеп» ААҚ, 2001 жыл
2. Саяси түсіндірме сөздік. – Алматы, 2007. ISBN 9965-32-491-3