Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Әбдірахман Әйтиев (21.3. 1886, Орал облысы, Орал уезі, Қароба болысы, Сүгірбай ауылы (қазіргі Теректі ауданы) — 16.11.1936) — мемлекет қайраткері. Әйтиев — Қазақстанның Батыс аймағындағы рев. қозғалыс және Азамат соғысы тарихын алғаш зерделеген авторлардың бірі. Оның қаламынан туған «Революционное движение в Уральской области», «Октябрьская революция в Уральской области» мақалалары осы тақырыптағы толымды еңбектердің бірі. Ұлы Тельман — тарих ғылыми кандидаты. Әйтиев атымен Алматы, Орал, Тараз қаласында көше аталған, 1992 ж. Орал қаласында ескерткіші (мүсінші Ю.Баймұқашев) орнатылды.
| Әбдірахман Әйтиев | |
| Туған күні | |
|---|---|
| Туған жері | Орал облысы, Орал уезі, Қароба болысы, Сүгірбай ауылы (қазіргі Теректі ауданы |
| Қайтыс болған күні | |
| Қайтыс болған жері | Жамбыл қаласы |
| Қызметі | мемлекет қайраткері |
| Әкесі | Әйтей Құлмағамбетұлы |
Өмірбаяны
Әкесі Әйтей Құлмағамбетұлы кедей шаруа болған. Тегі — Жетіруға жататын кердері руы.
- 1901 ж. Қароба болыстық бір кластық орыс-қазақ мектебін бітірді;
- 1904 ж. Орал уезінің 1-учаскесі төбе биінің (мировой судья) шабарманы және от жағушысы;
- 1906 ж. Орал уездік податтық инспекторының тілмәші;
- 1906 ж. Орал уезі 6-учаскесі төбе биінің тілмәші, іс жүргізушісі;
- 1908-19 жж. ауылында егін шаруашылығымен айналысты;
- 1910-13 жж. Орал қаласында төбе бидің аға іс жүргізушісі;
- 1910 ж. шамасында Б.Қаратаевтың көмегімен «төлеңгіт ауылына» деп қоныс аударушылар үлесімен жер алып, Теректі маңынан Сүгірбай жатағын салуды ұйымдастырды.
- 1913-14 жж. әскер аттары учаскесінің меңгерушісі, аң-құс құтқару қоғамының және әуе әскери флотын күшейту қоғамының мүшесі.
- 1913 ж. әскери күш-көлік санағын жүргізгені үшін Ларго-Калуга поручигі Игнатьев тарапынан марапаттауға ұсынылған
- 1914 ж. Жалданбалы ауыл писары;
- 1915-17 жж. болыстық писарь
- 1917 ж. қаңтарда болыс Бекше Қисықовпен бірге сайлауға түсіп, Қароба болысының басқарушылығына сайланды. 7 наурыздан меньшевиктер мен эсерлер құрған Жайық сырты бөлігі Ревкомының кооптациялық негіздегі төралқа мүшесі.
- 1917 ж. 20 наурызда комитет құрамынан шығып, Б. Қаратаев, Д. Кусепқалиев, Ы. Тоқберлинов, Ғ. Әлібековпен бірге Жайық сырты бөлігі азаматтық комитетіне төралқа мүшесі және ұйымдық хатшы болын сайланды.
- 1917 ж. сәуірде өткен 1-Орал облысы қазақ съезін ұйымдастырушылардың бірі. Съезде Қаратаев, Т.Әйтиев, М.Ипмагамбетов, М.Балтановпен бірге Халел Досмұхамедов және Ж.Досмұхамедовтерге наразы топ құрамына кірді. Жер мәселесін Құрылтай жиналысына қалдырмай дереу шешуді, казак-орыстар иелігіндегі жерді қайтарып алуды жақтады. Оппозипиядағы топ атынан Ж.Досмұхамедовқа барып жолықты. Принципті мәселелерде тіл табыса алмағанымен, Жаншаға құрмет сезімін өмір бойы сақтады.
- 1917 ж. жазда Қароба болыстық земство управасының мүшесі және управа милициясының бастығы. Жайық өңірінде астықпен алыпсатарлық жасаушыларға қарсы күрес ісін ұйымдастырды.
- 1917 ж. шілдеде Ойыл бекінісінде өткен 2-Орал облысы қазақ съезінің делегаты. Сол жылғы күзде земство мекемелерін және құрылтай жиналысы делегаттарын сайлау науқаны кезіндегі пікір алшақтығына байланысты М.Ипмағамбетовпен бірге Орал қаласында солшыл эсер Холостов, майдангерлер Плотников, Операйло құраған Солдат, жұмысшы және шаруа депутаттары кеңесіне барып қосылды.
- 1918 ж. 18 қаңтарда, Қаратөбедегі З-Орал облысы қазақ съезімен бір мезгілде өткізілген Орал уездік жер к-тері съезінің делегаты, осы съезде казак-орыстар иелігіндеғі жерді қазақтар мен орыс шаруаларына дереу беруді ұсынды
- 1918 ж. 20 қаңтарда Орал рев. комитетінің тағайындауымен Жайық сыргы бөлігінде Кеңестер ұйымдастыру ісімен айналысты
- 1918 ж. 6 наурызда Солдат, шаруа депутаттарының облыстық съезін ұйымдастырушы және съезд төралқасының мүшесі. Осы съезде солдат, жұмысшы, шаруа және қазақ депутаттары Орал облысы кеңесі атқару комитетінің мүшесі және облатком төралқасы төрағасының орынбасары, халықтық күзет комиссары болып сайланды.
Наурыз айының ортасында әскерге адам алу тапсырмасымен елге шықты және сол түста облатком төралқасы мен әскери коллегиясының шешімімен қудалауға түсті. 1918 ж. 29 наурыздағы Орал қаласындағы төңкерістен кейін Орал Войско үкіметінің әскери-дала соты тарапынан сырттай ату жазасына кесілді. Осыған байланысты Қароба болысындағы Федоровка, Богдановка с-нда, Жымпиты ауылы түбіндегі Хакім Бекебасовтың үйінде жасырынып жүрді.
- 1918 ж. шілдеде Жымпитыдан Темір уезіне етті. Осында Ташкенттен келе жатқан Мұстафа Шоқаймен кездесті. Темір уездік земство управасы басшылары С.Қаратілеуов, Ғ. Есенғұлов және Н.Ипмагамбетовтің жөрдемімен Жұрын ст-на келді. Жұрын, Ақбұлақ төңірегінде Қызыл армия бөлімшелері қатарын толықтыру ісімен айналысты, Зиновьев басқарған Ақтөбе майданы қызыл әскерінің үгіт-насихат бөлімінде жұмыс істеді.
- 1918 ж. тамыз-желтоқсан аралығында Орал ревкомы мен Қызыл армия командованиесі құрған Богдановка астыртын ұйымының жеті адамнан тұратын жауынгерлік барлау тобының мүшесі, астыртын атқару комитетінің төралқа мүшесі.
- 1919 ж. қаңтарда 25-Чапаев дивизиясының 3- бригадасының саяси бөлімінде жұмыс істеді;
- 1919 ж. ақпанда Орал ревкомы үгіт-ұйымдастыру қосалқы бөлімінің және әскер қатарына тарту бөлігінің меңгерушісі;
- 1919 ж. наурызда Орал ревкомы Ұлттар коллегиясының мүшесі және Қазақ атты ескер бригадасын ұйымдастырушылардың бірі;
- Қызыл армияның 1919 ж. көктемгі шабуылы кезінде облыс коммунарлар жасағы құрамында атты барлау жорықтарына қатысты;
- 1919 ж. мамырда Орал губернаторы тетенше комиссиясының құпия-оперативті бөлімінің меңгерушісі;
- 1919 ж. шілдеде Жайық сырты белігінде Кеңестер ұйымдастыру бюросының мүшесі;
- 1919 ж. тамызда Чапаев дивизиясы құрамындағы Ілбішін ревкомының төрағасы, Ілбішін с-нда ақ казактар жойып жіберген Чапаев дивизиясынан тірі қалған үш адамның бірі;
- 1919 ж. қыркүйекте Орал облысының қазақ белігі мен Бөкей ордасын басқаратын Қазревкомның Орал бөлімшесінің мүшесі, бөлім меңгерушісі, төраға орынбасары;
- 1920 ж. қаңтарда Қазревком мүшесі және Қазақ өлкелік ішкі істер комиссариатының меңгерушісі, осы қызметте Батыс Алашорда үкіметін тарату ісімен шұғылданды, оның жауапты қызметкерлерін пайдалану мәселесінде Түркістан майданы командованиесінен бөлек пікірде болды, Батыс Алашорданы жойып жібермей, Қазәсревкомға қосуды жақтады. Кейінірек бұрынғы Алашорда қызметкерлерін Кеңес ісіне пайдалану мәселесімен айналысып, Б.Атшыбаев, К.Жәленов, А.Кенжин секілді қайраткерлерді қызметке алды, Семей ревкомы мен 5-армияның Ерекше бөлімі қамауға алған Семей алашордашыларын қорғауға белсенді қатысты;
- 1920 ж. қазанда ҚАКСР ОАК-тың Сібір ревкомындағы өкілі;
- 1920 ж. сәуірде Ақмола губернаторы ревкомының төрағасы;
- 1921 ж. қазан - 1925 ж., қаңтар аралығында ҚАКСР Ішкі істер халық комиссары және ОАК төралқа мүшесі, Орталық әкімш. комиссиясының төрағасы;
- 1925 ж. қаңтарда ҚАКСР Еңбек халық комиссарының орынбасары және еңбек қорғау бөлімінің меңгерушісі;
- 1925 ж. қыркүйекте Өлкелік кеңес-партия мектебінің Батыс Қазақтандағы рев. қозғалыс жөніндегі лекторы;
- 1926 ж. қазанда «Сырье» акционерлік қоғамының Қазақ бөлімінің басқарушысы;
- 1927 ж. қарашада РКФСР Мемл. сауда басқармасының Қазақстан және Батыс Қытай бойынша уәкілетті өкілінің орынбасары, оперативті бөлім меңгерушісі;
- 1928 ж. наурызда «Казторг» қоғамы басқармасының төрағасы, осы қызметте жүргенде орынбасары Деевтің (М.Қаратаевтың «Даладағы дабын» романының кейіпкері) үйымдастыруымен үстінен Ф.И.Голощекиннің атына «домалақ арыз» түсіріліп, Қазақ ауыл шаруашылығы институтына әкімш.-шаруашылық бөлім проректоры етіп жіберілді (1930, қазан);
- 1931 ж. ақпанда ҚАКСР Орталық музейінің директоры;
- 1932 ж. сәуірде ҚАКСР Осоавиахим Орталық кеңесінің төрағасы;
- 1933 ж. мамырда ҚАКСР Халкомкең консультанты;
- 1934 ж. ақпанда Алматы Мемл. қорығының директоры;
- 1934 ж. қазанда «Ақкөл» курортының директоры;
- 1935 ж. қазанда Әулие-ата т. ж. бөлімшесінің фабрика-завод мектебінде мұғалім.
1936 ж. 16-қарашада Жамбыл қаласында ұзаққа созылған науқаcтан қайтыс болды.
Дереккөздер
- Батыс Қазақстан облысы. Энциклопедия. — Алматы: «Арыс» баспасы, 2002, ISBN 9965-607-02-8
- Х.М.Ғабжалилов Қазақ ру-тайпаларының тарихы. Кердері — Алматы: Алаш ТЗО, Полиграфкомбинат, 2006. — Т. 3. — 464 б. — 1000 таралым. — ISBN 9965-765-05-7.
 | Бұл — мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Әbdirahman Әjtiev 21 3 1886 Oral oblysy Oral uezi Қaroba bolysy Sүgirbaj auyly kazirgi Terekti audany 16 11 1936 memleket kajratkeri Әjtiev Қazakstannyn Batys ajmagyndagy rev kozgalys zhәne Azamat sogysy tarihyn algash zerdelegen avtorlardyn biri Onyn kalamynan tugan Revolyucionnoe dvizhenie v Uralskoj oblasti Oktyabrskaya revolyuciya v Uralskoj oblasti makalalary osy takyryptagy tolymdy enbekterdin biri Ұly Telman tarih gylymi kandidaty Әjtiev atymen Almaty Oral Taraz kalasynda koshe atalgan 1992 zh Oral kalasynda eskertkishi mүsinshi Yu Bajmukashev ornatyldy Әbdirahman ӘjtievTugan kүni21 nauryz 1886 1886 03 21 Tugan zheriOral oblysy Oral uezi Қaroba bolysy Sүgirbaj auyly kazirgi Terekti audanyҚajtys bolgan kүni16 karasha 1936 1936 11 16 50 zhas Қajtys bolgan zheriZhambyl kalasyҚyzmetimemleket kajratkeriӘkesiӘjtej ҚulmagambetulyӨmirbayanyӘkesi Әjtej Қulmagambetuly kedej sharua bolgan Tegi Zhetiruga zhatatyn kerderi ruy 1901 zh Қaroba bolystyk bir klastyk orys kazak mektebin bitirdi 1904 zh Oral uezinin 1 uchaskesi tobe biinin mirovoj sudya shabarmany zhәne ot zhagushysy 1906 zh Oral uezdik podattyk inspektorynyn tilmәshi 1906 zh Oral uezi 6 uchaskesi tobe biinin tilmәshi is zhүrgizushisi 1908 19 zhzh auylynda egin sharuashylygymen ajnalysty 1910 13 zhzh Oral kalasynda tobe bidin aga is zhүrgizushisi 1910 zh shamasynda B Қarataevtyn komegimen tolengit auylyna dep konys audarushylar үlesimen zher alyp Terekti manynan Sүgirbaj zhatagyn saludy ujymdastyrdy 1913 14 zhzh әsker attary uchaskesinin mengerushisi an kus kutkaru kogamynyn zhәne әue әskeri flotyn kүshejtu kogamynyn mүshesi 1913 zh әskeri kүsh kolik sanagyn zhүrgizgeni үshin Largo Kaluga poruchigi Ignatev tarapynan marapattauga usynylgan 1914 zh Zhaldanbaly auyl pisary 1915 17 zhzh bolystyk pisar 1917 zh kantarda bolys Bekshe Қisykovpen birge sajlauga tүsip Қaroba bolysynyn baskarushylygyna sajlandy 7 nauryzdan menshevikter men eserler kurgan Zhajyk syrty boligi Revkomynyn kooptaciyalyk negizdegi toralka mүshesi 1917 zh 20 nauryzda komitet kuramynan shygyp B Қarataev D Kusepkaliev Y Tokberlinov Ғ Әlibekovpen birge Zhajyk syrty boligi azamattyk komitetine toralka mүshesi zhәne ujymdyk hatshy bolyn sajlandy 1917 zh sәuirde otken 1 Oral oblysy kazak sezin ujymdastyrushylardyn biri Sezde Қarataev T Әjtiev M Ipmagambetov M Baltanovpen birge Halel Dosmuhamedov zhәne Zh Dosmuhamedovterge narazy top kuramyna kirdi Zher mәselesin Қuryltaj zhinalysyna kaldyrmaj dereu sheshudi kazak orystar ieligindegi zherdi kajtaryp aludy zhaktady Oppozipiyadagy top atynan Zh Dosmuhamedovka baryp zholykty Principti mәselelerde til tabysa almaganymen Zhanshaga kurmet sezimin omir bojy saktady 1917 zh zhazda Қaroba bolystyk zemstvo upravasynyn mүshesi zhәne uprava miliciyasynyn bastygy Zhajyk onirinde astykpen alypsatarlyk zhasaushylarga karsy kүres isin ujymdastyrdy 1917 zh shildede Ojyl bekinisinde otken 2 Oral oblysy kazak sezinin delegaty Sol zhylgy kүzde zemstvo mekemelerin zhәne kuryltaj zhinalysy delegattaryn sajlau naukany kezindegi pikir alshaktygyna bajlanysty M Ipmagambetovpen birge Oral kalasynda solshyl eser Holostov majdangerler Plotnikov Operajlo kuragan Soldat zhumysshy zhәne sharua deputattary kenesine baryp kosyldy 1918 zh 18 kantarda Қaratobedegi Z Oral oblysy kazak sezimen bir mezgilde otkizilgen Oral uezdik zher k teri sezinin delegaty osy sezde kazak orystar ieligindegi zherdi kazaktar men orys sharualaryna dereu berudi usyndy 1918 zh 20 kantarda Oral rev komitetinin tagajyndauymen Zhajyk syrgy boliginde Kenester ujymdastyru isimen ajnalysty 1918 zh 6 nauryzda Soldat sharua deputattarynyn oblystyk sezin ujymdastyrushy zhәne sezd toralkasynyn mүshesi Osy sezde soldat zhumysshy sharua zhәne kazak deputattary Oral oblysy kenesi atkaru komitetinin mүshesi zhәne oblatkom toralkasy toragasynyn orynbasary halyktyk kүzet komissary bolyp sajlandy Nauryz ajynyn ortasynda әskerge adam alu tapsyrmasymen elge shykty zhәne sol tүsta oblatkom toralkasy men әskeri kollegiyasynyn sheshimimen kudalauga tүsti 1918 zh 29 nauryzdagy Oral kalasyndagy tonkeristen kejin Oral Vojsko үkimetinin әskeri dala soty tarapynan syrttaj atu zhazasyna kesildi Osygan bajlanysty Қaroba bolysyndagy Fedorovka Bogdanovka s nda Zhympity auyly tүbindegi Hakim Bekebasovtyn үjinde zhasyrynyp zhүrdi 1918 zh shildede Zhympitydan Temir uezine etti Osynda Tashkentten kele zhatkan Mustafa Shokajmen kezdesti Temir uezdik zemstvo upravasy basshylary S Қaratileuov Ғ Esengulov zhәne N Ipmagambetovtin zhordemimen Zhuryn st na keldi Zhuryn Akbulak tonireginde Қyzyl armiya bolimsheleri kataryn tolyktyru isimen ajnalysty Zinovev baskargan Aktobe majdany kyzyl әskerinin үgit nasihat boliminde zhumys istedi 1918 zh tamyz zheltoksan aralygynda Oral revkomy men Қyzyl armiya komandovaniesi kurgan Bogdanovka astyrtyn ujymynyn zheti adamnan turatyn zhauyngerlik barlau tobynyn mүshesi astyrtyn atkaru komitetinin toralka mүshesi 1919 zh kantarda 25 Chapaev diviziyasynyn 3 brigadasynyn sayasi boliminde zhumys istedi 1919 zh akpanda Oral revkomy үgit ujymdastyru kosalky boliminin zhәne әsker kataryna tartu boliginin mengerushisi 1919 zh nauryzda Oral revkomy Ұlttar kollegiyasynyn mүshesi zhәne Қazak atty esker brigadasyn ujymdastyrushylardyn biri Қyzyl armiyanyn 1919 zh koktemgi shabuyly kezinde oblys kommunarlar zhasagy kuramynda atty barlau zhoryktaryna katysty 1919 zh mamyrda Oral gubernatory tetenshe komissiyasynyn kupiya operativti boliminin mengerushisi 1919 zh shildede Zhajyk syrty beliginde Kenester ujymdastyru byurosynyn mүshesi 1919 zh tamyzda Chapaev diviziyasy kuramyndagy Ilbishin revkomynyn toragasy Ilbishin s nda ak kazaktar zhojyp zhibergen Chapaev diviziyasynan tiri kalgan үsh adamnyn biri 1919 zh kyrkүjekte Oral oblysynyn kazak beligi men Bokej ordasyn baskaratyn Қazrevkomnyn Oral bolimshesinin mүshesi bolim mengerushisi toraga orynbasary 1920 zh kantarda Қazrevkom mүshesi zhәne Қazak olkelik ishki ister komissariatynyn mengerushisi osy kyzmette Batys Alashorda үkimetin taratu isimen shugyldandy onyn zhauapty kyzmetkerlerin pajdalanu mәselesinde Tүrkistan majdany komandovaniesinen bolek pikirde boldy Batys Alashordany zhojyp zhibermej Қazәsrevkomga kosudy zhaktady Kejinirek buryngy Alashorda kyzmetkerlerin Kenes isine pajdalanu mәselesimen ajnalysyp B Atshybaev K Zhәlenov A Kenzhin sekildi kajratkerlerdi kyzmetke aldy Semej revkomy men 5 armiyanyn Erekshe bolimi kamauga algan Semej alashordashylaryn korgauga belsendi katysty 1920 zh kazanda ҚAKSR OAK tyn Sibir revkomyndagy okili 1920 zh sәuirde Akmola gubernatory revkomynyn toragasy 1921 zh kazan 1925 zh kantar aralygynda ҚAKSR Ishki ister halyk komissary zhәne OAK toralka mүshesi Ortalyk әkimsh komissiyasynyn toragasy 1925 zh kantarda ҚAKSR Enbek halyk komissarynyn orynbasary zhәne enbek korgau boliminin mengerushisi 1925 zh kyrkүjekte Өlkelik kenes partiya mektebinin Batys Қazaktandagy rev kozgalys zhonindegi lektory 1926 zh kazanda Syre akcionerlik kogamynyn Қazak boliminin baskarushysy 1927 zh karashada RKFSR Meml sauda baskarmasynyn Қazakstan zhәne Batys Қytaj bojynsha uәkiletti okilinin orynbasary operativti bolim mengerushisi 1928 zh nauryzda Kaztorg kogamy baskarmasynyn toragasy osy kyzmette zhүrgende orynbasary Deevtin M Қarataevtyn Daladagy dabyn romanynyn kejipkeri үjymdastyruymen үstinen F I Goloshekinnin atyna domalak aryz tүsirilip Қazak auyl sharuashylygy institutyna әkimsh sharuashylyk bolim prorektory etip zhiberildi 1930 kazan 1931 zh akpanda ҚAKSR Ortalyk muzejinin direktory 1932 zh sәuirde ҚAKSR Osoaviahim Ortalyk kenesinin toragasy 1933 zh mamyrda ҚAKSR Halkomken konsultanty 1934 zh akpanda Almaty Meml korygynyn direktory 1934 zh kazanda Akkol kurortynyn direktory 1935 zh kazanda Әulie ata t zh bolimshesinin fabrika zavod mektebinde mugalim 1936 zh 16 karashada Zhambyl kalasynda uzakka sozylgan naukactan kajtys boldy DerekkozderBatys Қazakstan oblysy Enciklopediya Almaty Arys baspasy 2002 ISBN 9965 607 02 8 H M Ғabzhalilov Қazak ru tajpalarynyn tarihy Kerderi Almaty Alash TZO Poligrafkombinat 2006 T 3 464 b 1000 taralym ISBN 9965 765 05 7 Bul makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz Bul eskertudi dәldep auystyru kazhet