Ұластыру, телу ( лат. transplantatіon — ауыстырып салу), ауыл шаруашылығында — бір өсімдіктің (телінуші) жас өркенінің бүршігін (қалемшесін) не көзшесін екінші өсімдікке (телітуші) телу. Ұластыру мәдени жеміс ағаштар сорттарын вегетативтік жолмен көбейтудің негізгі әдістерінің бірі болып саналады. Ұластырудың көп жылдық өсімдік сорттарының қасиеттерін сақтау, шаруашылыққа пайдалы, суыққа, әр түрлі ауруларға, зиянкестерге төзімді телінушілер алу, жеміс ағаштарының өсуін , бәсеңдету, және жеміс беру мерзімдерін қысқарту үшін маңызы зор. Ұластырудың 400-ден астам белгілі әдісінің 10 — 15-і шаруашылықта жиі қолданылады. Ең негізгі әдістері: көз сабақтау (окулировка), жалғастырып егу (копулировка), сыбызғылап Ұластыру, қиыстыра Ұластыру, жемісі, түйнегі және жуашығы арқылы Ұластыру, ұрықты көшіріп отырғызу, т.б. Көз сабақтау — бір өсімдік сабағына екінші өсімдіктің бүршігін (көзшесін) жалғастырып телиді. Бұл бір жылдық телінушіге тәлімбақта көктем, жаз және күздің басында көз сабақтау жүргізіледі. Көктемдегі көз сабақтауға өткен жылғы қалемшелер алынады. Бұл әдіс оңт. аймақта сүйекті жемістер үшін көп қолданылады, суық түсуден 1,5 — 2 ай бұрын жасалады. Ал бұл әдісті жазда жасау үшін осы жылы өсіп шыққан қаламшелер пайдаланылады; қалемше бүршіктері келесі жылдың көктемінде өседі. Көз сабақтау үшін кесіп алынған қалемшені жапырақтардан тазартып, өткір бәкімен көзшелерді кесіп алады. Бұған телітуші ретінде 2 — 3 жылдық жабайы сеппе шыбықтар таңдап алынады. Дайындалған көзшені телітушінің тамыр мойны қабығындағы 0,5 — 1,0 см етіп кесілген жерге орналастырады. Телітушінің көз сабақтау үшін белгіленген жерінен бұтақ қабығын пышақпен ұзыннан және көлденеңінен “Т” әрпі тәрізді етіп тіледі. Содан соң көз сабақтау бәкісінің күрекше тәрізді ұшымен қабықшаны бұтаның ағаш бетінен босатып, көзшені тілінген қабықтың астына кіріктіре орналастырып, орап байлайды. Телінуші мен телітуші ұластырылғаннан 10 — 15 күннен кейін бір-бірімен ұстасады, оны телітушінің сарғайып түскен жапырақ сағағынан білуге болады. Жалғастырып егу — жуандығы бірдей екі бұтақты бір-біріне өзара жалғастырып телиді. Бұл әдіс тәлімбақтарда бір-екі жылдық бұтақтарды, қалемшелерді қайта Ұластыру үшін қолданылады. Қиыстыра Ұластыруда — телінушінің өркенін түбінен қиғаштап кесіп алып, телітушінің де қиғаштап кесіп алынған өркенінің орнына жапсырып байлау жүзеге асырылады. Екеуінің көлемі, жасы (2 — 3 жылдық) бірдей болуы керек. Сыбызғылап Ұластыру — телітуші өсімдіктің қабығынан сақиналап кесіп алған ойыққа (сыбызғыға ұқсас), тура сондай мөлшерде сақиналап кесіп алынған телінушінің бүршігін орналастыру. Бұл әдіс грек жаңғағын, талшын және тұт ағаштарын көбейту үшін пайдаланылады. Жемісі, түйнегі және жуашығы арқылы Ұ. өсімдіктің осы бөліктерін жартылай өсіріп немесе оларды көшіріп отырғызу арқылы орындалады. Ұрықты көшіріп отырғызу арқылы Ұластыру — лабораторияда, жасанды ортада бір тұқымның ұрығын басқа тұқым ұрығының эндоспермімен бірге өсіру және ауыстырып салу. Жанастырып Ұластыру немесе аблактировка — телінуші өсімдік телітуші өсімдікпен бірлесіп өскенше әрқайсысының өз тамыр жүйесінен бөлінбей өсуі. Бұл үшін қолайлы уақыт — шырын ағу мерзімі. Көпшілік жағдайда телінуші мен телітуші бұтақтарын бір-бірімен жақындатып, қабықшаларын тазартып, байлап ұластырады. Бір-бірімен туыстас сорттар, бір туыстың түрлері, бір тұқымдастың туыстары жақсы ұластырылады. Әр түрлі тұқымдасқа жататын түрлерді Ұластыру күрделірек болады.
Дереккөздер
“Қазақ Энциклопедиясы”, 9 том.
Бұл мақалада еш сурет жоқ. Мақаланы жетілдіру үшін қажетті суретті енгізіп көмек беріңіз. Суретті қосқаннан кейін бұл үлгіні мақаладан аластаңыз.
|
Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Ұlastyru telu lat transplantation auystyryp salu auyl sharuashylygynda bir osimdiktin telinushi zhas orkeninin bүrshigin kalemshesin ne kozshesin ekinshi osimdikke telitushi telu Ұlastyru mәdeni zhemis agashtar sorttaryn vegetativtik zholmen kobejtudin negizgi әdisterinin biri bolyp sanalady Ұlastyrudyn kop zhyldyk osimdik sorttarynyn kasietterin saktau sharuashylykka pajdaly suykka әr tүrli aurularga ziyankesterge tozimdi telinushiler alu zhemis agashtarynyn osuin bәsendetu zhәne zhemis beru merzimderin kyskartu үshin manyzy zor Ұlastyrudyn 400 den astam belgili әdisinin 10 15 i sharuashylykta zhii koldanylady En negizgi әdisteri koz sabaktau okulirovka zhalgastyryp egu kopulirovka sybyzgylap Ұlastyru kiystyra Ұlastyru zhemisi tүjnegi zhәne zhuashygy arkyly Ұlastyru urykty koshirip otyrgyzu t b Koz sabaktau bir osimdik sabagyna ekinshi osimdiktin bүrshigin kozshesin zhalgastyryp telidi Bul bir zhyldyk telinushige tәlimbakta koktem zhaz zhәne kүzdin basynda koz sabaktau zhүrgiziledi Koktemdegi koz sabaktauga otken zhylgy kalemsheler alynady Bul әdis ont ajmakta sүjekti zhemister үshin kop koldanylady suyk tүsuden 1 5 2 aj buryn zhasalady Al bul әdisti zhazda zhasau үshin osy zhyly osip shykkan kalamsheler pajdalanylady kalemshe bүrshikteri kelesi zhyldyn kokteminde osedi Koz sabaktau үshin kesip alyngan kalemsheni zhapyraktardan tazartyp otkir bәkimen kozshelerdi kesip alady Bugan telitushi retinde 2 3 zhyldyk zhabajy seppe shybyktar tandap alynady Dajyndalgan kozsheni telitushinin tamyr mojny kabygyndagy 0 5 1 0 sm etip kesilgen zherge ornalastyrady Telitushinin koz sabaktau үshin belgilengen zherinen butak kabygyn pyshakpen uzynnan zhәne koldeneninen T әrpi tәrizdi etip tiledi Sodan son koz sabaktau bәkisinin kүrekshe tәrizdi ushymen kabykshany butanyn agash betinen bosatyp kozsheni tilingen kabyktyn astyna kiriktire ornalastyryp orap bajlajdy Telinushi men telitushi ulastyrylgannan 10 15 kүnnen kejin bir birimen ustasady ony telitushinin sargajyp tүsken zhapyrak sagagynan biluge bolady Zhalgastyryp egu zhuandygy birdej eki butakty bir birine ozara zhalgastyryp telidi Bul әdis tәlimbaktarda bir eki zhyldyk butaktardy kalemshelerdi kajta Ұlastyru үshin koldanylady Қiystyra Ұlastyruda telinushinin orkenin tүbinen kigashtap kesip alyp telitushinin de kigashtap kesip alyngan orkeninin ornyna zhapsyryp bajlau zhүzege asyrylady Ekeuinin kolemi zhasy 2 3 zhyldyk birdej boluy kerek Sybyzgylap Ұlastyru telitushi osimdiktin kabygynan sakinalap kesip algan ojykka sybyzgyga uksas tura sondaj molsherde sakinalap kesip alyngan telinushinin bүrshigin ornalastyru Bul әdis grek zhangagyn talshyn zhәne tut agashtaryn kobejtu үshin pajdalanylady Zhemisi tүjnegi zhәne zhuashygy arkyly Ұ osimdiktin osy bolikterin zhartylaj osirip nemese olardy koshirip otyrgyzu arkyly oryndalady Ұrykty koshirip otyrgyzu arkyly Ұlastyru laboratoriyada zhasandy ortada bir tukymnyn urygyn baska tukym urygynyn endospermimen birge osiru zhәne auystyryp salu Zhanastyryp Ұlastyru nemese ablaktirovka telinushi osimdik telitushi osimdikpen birlesip oskenshe әrkajsysynyn oz tamyr zhүjesinen bolinbej osui Bul үshin kolajly uakyt shyryn agu merzimi Kopshilik zhagdajda telinushi men telitushi butaktaryn bir birimen zhakyndatyp kabykshalaryn tazartyp bajlap ulastyrady Bir birimen tuystas sorttar bir tuystyn tүrleri bir tukymdastyn tuystary zhaksy ulastyrylady Әr tүrli tukymdaska zhatatyn tүrlerdi Ұlastyru kүrdelirek bolady Derekkozder Қazak Enciklopediyasy 9 tom Bul makalada esh suret zhok Makalany zhetildiru үshin kazhetti suretti engizip komek beriniz Suretti koskannan kejin bul үlgini makaladan alastanyz Suretti mynnan tabuga bolady osy makalanyn takyrybyna bajlanysty suret Ortak korda tabyluy mүmkin makalanyn ozge til uikilerindegi nuskalaryn karap koriniz oziniz zhasagan suretti zhүkteniz avtorlyk kukykpen korgalgan suret kospanyz Bul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet