Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Құмқазар (лат. Arenicola marina) – көпқылтанды құрт.
| Құмқазар | ||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||||
| ||||||||||||||
| Arenicola marina (Linnaeus, 1758) |
Тіршілігі мен сыртқы құрылысы
Теңіз түбіндегі тұнба немесе құмнан ін қазып тіршілік етеді. Басқа көпқылтаңды құрттар секілді денесі созылыңқы, өте көп буылтықты және буылтықтарында шоқтанып орналасқан қылтанды болып келеді. Құрттар қылтандары арқылы су түбінде жорғалап жүреді (қылтандар аяқтың қызметін атқарады). Құмқазардың түсі- қошқыл қоңыр, құмнан U тәрізді ін қазып, іннің шұқырақты аузынан қорегін аңдиды. Бұл кезде балықтар үйіндісінен шығып жатқан құмқазардың құйрығын қорек етеді. Қылтандары іннің қабырғасына тіреліп, аман қалған құмқазар бөлігі біраз уақыттан соң қалпына келеді. Тармақталған шоғырлы қызыл желбезектері құмқазар денесінің ортаңғы бөлігінде орналасады, оның тұрқы 30 см шамасында болады.
Денесі шамамен үш бөліктен тұрады: басқы бөлігі, көптеген буылтықтардан құралатын тұлға бөлігі және қысқалау келген аналь бөлігі. Құмқазардың денесінде көп қылтандардың болуы, оның алдағы уақыттағы аяқтарын білдіреді.
Тері-бұлшықет қапшығы
Денесі құрт тәрізді созылыңқы және сәл жалпақтау болып келеді.Бас бөлігі бастан және ауыздан құралады. Көпқылтандылардың аналь бөлігінен басқа дене бөліктерінде аяқтың қызметін атқаратын қылтандары болады. Денесі бір қабатты эпителиймен қапталған, оның сыртын кутикула қаптайды. Тері-бұлшықет қапшығы екі қабаттан: эпителий астында сақиналы бұлшықет қабаты, оның астында бірыңғай салалы бұлшықет қабаттарынан құралады. Құрттар осы бұлшықеттері арқылы созылып-қысқарып, ирелеңдеп жүре алады.
Дене қуысы
Дене қуысы тері-бұлшықет қапшығының астында сұйықтыққа толы болады. Сол сұйықтықта құрттың ішкі мүшелері орналасады. Дене қуысы жұмыр құрттардағыдай бүкіл денеге созылмай, буылтық сайын перделермен бөлінеді.
Тыныс алуы
Тынысалу мүшесі-желбезек. Терісі де тыныс алуға қатысады.
Зәр шығаруы
Оның зәр шығару жүйесі ашық болады. Әрбір буылтықтарда зәр шығару мүшелері болады. Зәр шығару мүшесінің кірпікшелі шұқырағы буылтық қуысына ашылады, денедегі қажетсіз зат дененің қабырғасындағы арнаулы зәршығару тесігі арқылы сыртқа шығарылады.
Қан айналымы
Оның тұйық қанайналым жүйесі бар. Мұнда екі тамыр- арқа және құрсақ қан тамырларының тақаратын мәні зор. Тамырлар құрт денесінде ішектің үстіңгі және астыңғы жағында орналасып, әрбір буылтық сайын бірімен-бірі сақиналы тармақтар арқылы жалғасады. Құрттың арқа тамыры жиырылады, қанды лүпілі арқылы басына қарай айдайды, ал қан құрсақтамырға сақиналы тармақтар арқылы таралады. Құрсақтамырдағы қан дененің соңғы бөлігіне қарай жылжиды. Қанның түсі - қызыл.
Дереккөздер
- World Register of Marine Species
- Қ.Қайым,Б.Муханов,Р.Сәтімбекұлы,М.Шаймарданқызы, "Жануартану"(1998), 65 б., ISBN 5-625-03599-7
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Қumkazar lat Arenicola marina kopkyltandy kurt ҚumkazarDүniesi ZhanuarlarZhamagaty Buyltyk kurttarTaby Kopkyltandy kurttar Saby Tukymdasy Tegi Tүri A marinaArenicola marina Linnaeus 1758 Tirshiligi men syrtky kurylysyTeniz tүbindegi tunba nemese kumnan in kazyp tirshilik etedi Baska kopkyltandy kurttar sekildi denesi sozylynky ote kop buyltykty zhәne buyltyktarynda shoktanyp ornalaskan kyltandy bolyp keledi Қurttar kyltandary arkyly su tүbinde zhorgalap zhүredi kyltandar ayaktyn kyzmetin atkarady Қumkazardyn tүsi koshkyl konyr kumnan U tәrizdi in kazyp innin shukyrakty auzynan koregin andidy Bul kezde balyktar үjindisinen shygyp zhatkan kumkazardyn kujrygyn korek etedi Қyltandary innin kabyrgasyna tirelip aman kalgan kumkazar boligi biraz uakyttan son kalpyna keledi Tarmaktalgan shogyrly kyzyl zhelbezekteri kumkazar denesinin ortangy boliginde ornalasady onyn turky 30 sm shamasynda bolady Denesi shamamen үsh bolikten turady basky boligi koptegen buyltyktardan kuralatyn tulga boligi zhәne kyskalau kelgen anal boligi Қumkazardyn denesinde kop kyltandardyn boluy onyn aldagy uakyttagy ayaktaryn bildiredi Teri bulshyket kapshygyDenesi kurt tәrizdi sozylynky zhәne sәl zhalpaktau bolyp keledi Bas boligi bastan zhәne auyzdan kuralady Kopkyltandylardyn anal boliginen baska dene bolikterinde ayaktyn kyzmetin atkaratyn kyltandary bolady Denesi bir kabatty epitelijmen kaptalgan onyn syrtyn kutikula kaptajdy Teri bulshyket kapshygy eki kabattan epitelij astynda sakinaly bulshyket kabaty onyn astynda biryngaj salaly bulshyket kabattarynan kuralady Қurttar osy bulshyketteri arkyly sozylyp kyskaryp irelendep zhүre alady Dene kuysyDene kuysy teri bulshyket kapshygynyn astynda sujyktykka toly bolady Sol sujyktykta kurttyn ishki mүsheleri ornalasady Dene kuysy zhumyr kurttardagydaj bүkil denege sozylmaj buyltyk sajyn perdelermen bolinedi Tynys aluyTynysalu mүshesi zhelbezek Terisi de tynys aluga katysady Zәr shygaruyOnyn zәr shygaru zhүjesi ashyk bolady Әrbir buyltyktarda zәr shygaru mүsheleri bolady Zәr shygaru mүshesinin kirpiksheli shukyragy buyltyk kuysyna ashylady denedegi kazhetsiz zat denenin kabyrgasyndagy arnauly zәrshygaru tesigi arkyly syrtka shygarylady Қan ajnalymyOnyn tujyk kanajnalym zhүjesi bar Munda eki tamyr arka zhәne kursak kan tamyrlarynyn takaratyn mәni zor Tamyrlar kurt denesinde ishektin үstingi zhәne astyngy zhagynda ornalasyp әrbir buyltyk sajyn birimen biri sakinaly tarmaktar arkyly zhalgasady Қurttyn arka tamyry zhiyrylady kandy lүpili arkyly basyna karaj ajdajdy al kan kursaktamyrga sakinaly tarmaktar arkyly taralady Қursaktamyrdagy kan denenin songy boligine karaj zhylzhidy Қannyn tүsi kyzyl DerekkozderWorld Register of Marine SpeciesҚ Қajym B Muhanov R Sәtimbekuly M Shajmardankyzy Zhanuartanu 1998 65 b ISBN 5 625 03599 7