Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Қос жұлдыз — кеңістікте бір-біріне жақын орналасқан және құраушылары өзара физикалық тартылыс күштерімен байланысқан қос жұлдызды жүйе.
Егер екі жұлдыздың өзара байланысы болмаса, тек көзбен қарағанда ғана бірге көрінетін болса, онда оларды Қос жұлдыз деп атаймыз. Қос жұлдыздың ең басты ерекшелігі екі жұлдыз бір-біріне арқандалып, бір біріне тіке әсер етіп, бірін бірі айналып жатуы. Екі жұлдыздың ішіндегі жарығырағы "негізгі жұлдыз", ал, екіншісі "ілесуші жұлдыз" деп аталады. Оның құраушылары ортақ масса орталығы маңайынан эллипс бойынша айналып, Галактика кеңістігінде бірге қозғалады. Бірнеше құраушылардан тұратын қосаржұлдыздар еселі жұлдыздардың дербес тұрған түрі болып саналады.
Ашылу методикасы бойынша қос жұлдыз: көрінерлік (визуальды) қос жұлдыздар (олардың құраушыларын телескоптың көмегімен визуальды бақылауға немесе суретке түсіруге болады);
спектрлі қос жұлдыздар (қосарлану периоды ығысуы бойынша немесе олардың спектрлік сызықтарының жіктелуі кезінде байқалады);
фотометриялық қос жұлдыз (беттік құраушылар арасында температура айырмашылығы болғанда, көп түсті дәл электрфотометрия тәсілі оның жеке жұлдыздардан өзгешеліктерін көрсетеді) болып бөлінеді. Физикалық жүйе құрайтын қос жұлдыздар тобы физикалық қос жұлдыздар деп аталады. Физикалық жүйе құра алмайтын жұлдыздар оптикалық қос жұлдыздар деп аталады. Жұлдыздар массасын бағалайтын тәсілдер қос жұлдыздар массасын анықтауға негізделген.
17 ғасырдың орта кезінде Г.Галилей бірнеше қос жұлдызды ашты. 18 ғасырдың ортасына дейін не бары 20 шақты қос жұлдыз ашылса, 20 ғасырдың ортасына дейін шамамен 60000 көрінерлік қос жұлдыз белгілі болды. Қос жұлдыздардан басқа, қазір екіден көп жұлдыздардан құралған "Жұлдыздар шоғыры" да бар екені белгілі болып отыр. Қазақстанда қос жұлдыздарды зерттеумен Астрофизика институтының ғалымдары айналысады.
Егер қос жұлдыздың мүшелерінің қашықтығы жақын, олардың сыртқы атмосферасына дейін тартылыс күш әсерін туғызып иліктіре алса, онда мұндай қос жұлдыздардың сапасы өзара ауыспалы болады. Бұл олардың әрқайсысы жеке тұрғандағыдан өзгеше сапалық сипатқа ие етеді. Мұндай қос жұлдыздардың әйгілісі Алголь, Арлан және Аққу Х-1 (олардың бір серігі Қара құрдым болуы мүмкін) қос жұлдызы белгілі. Кейбір галактикалық тұмандықтардың өзегі Қосаржұлдыздардан қалыптасқан, ол Ia алып жұлдыздары мен жаңа жұлдыздар тууының себебі есептеледі.
Байқалуы
Қос жұлдыз атауын (binary star) William Herschel 1802 жылы қойған. Ол былай жазады: "Егер, екі жұлдыз бір біріне өте жақын болса, белгілі уақытта басқа жұлдыздардың әсеріне ұшырамаса, олар екеуі бірлесіп бір жүйе құрайды, ортақ тартылыс күш оларды бір одақтасқа айналдырады. Оларды нағыз Қос жұлдыз деп атау керек; егер кез келген екі тұрақты жұлдыз өзара байланса, біз оларды қос жұлдыз деп атасақ болады".
Қазіргі мағынасында, Қос жұлдыз атауы өзара ортақ өзекті орағытып айналатын бір жұп жұлдызды атаймыз. Қос жұлдыздар арасында телескоптың, немесе басқа күзету аспабының әсерінде қарамаққа қосарланған қос жұлдызда бар. Қазір тексерілген көптеген Қос жұлдыздың шынымен қос жұлдыз ба, әлде жай қарамаққа солай көрінетін оптикалық қос жұлдыз ба, толық айқындалып біткен жоқ.</ref>
Алғаш байқалған Қос жұлдыздар Мицар және Крест2 Қос жұлдыздары. Мицар Қос жұлдызын Giovanni Battista Riccioli 1650 жылы темірқазық (Үлкен аю шоқ жұлдызы) жақтан байқады. Дегенмен, оны Г.Галилей бұрынырақ байқаған болуы мүмкін. Оңтүстік аспандағы Крест шоқ жұлдызынан жарқырағын Крест2 Қос жұлдызын 1685 жылы Фонтене әкей байқады.
Дереккөздер
- Қадыкенов М.М. Қазақша-ағылшынша-орысша физика-техникалық сөздік — Қазақстан Республикасы Ұлттық ядролық орталығының Ядролық физика институты, 2010. — ISBN 9965-675-57-0.
- Pronounced
- "Қазақ энциклопедиясы", VI-том
- Herschel, William (1802). "Catalogue of 500 New Nebulae, Nebulous Stars, Planetary Nebulae, and Clusters of Stars; With Remarks on the Construction of the Heavens". Philosophical Transactions of the Royal Society of London 92: 477–528 [481]. Bibcode 1802RSPT...92..477H. 107131.
- Visual Binaries. University of Tennessee.
- Binary and Variable Stars. Journey Through the Galaxy.{
- Heintz W. D. Double Stars — D. Reidel Publishing Company, Dordrecht, 1978. — P. 17. — ISBN 90-277-0885-1.
- The Binary Stars, Robert Grant Aitken New York: Dover, 1964, p. 1.
- Vol. 1, part 1, p. 422, Almagestum Novum Мұрағатталған 10 тамыздың 2011 жылы., Giovanni Battista Riccioli, Bononiae: Ex typographia haeredis Victorij Benatij, 1651.
- A New View of Mizar Мұрағатталған 7 наурыздың 2008 жылы., Leos Ondra, accessed on line May 26, 2007.
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Қos zhuldyz kenistikte bir birine zhakyn ornalaskan zhәne kuraushylary ozara fizikalyk tartylys kүshterimen bajlanyskan kos zhuldyzdy zhүje source source source source source source source track track track track track Ystyk zhogary massalyk Қos zhuldyzdyn evolyuciya barysy Eger eki zhuldyzdyn ozara bajlanysy bolmasa tek kozben karaganda gana birge korinetin bolsa onda olardy Қos zhuldyz dep atajmyz Қos zhuldyzdyn en basty ereksheligi eki zhuldyz bir birine arkandalyp bir birine tike әser etip birin biri ajnalyp zhatuy Eki zhuldyzdyn ishindegi zharygyragy negizgi zhuldyz al ekinshisi ilesushi zhuldyz dep atalady Onyn kuraushylary ortak massa ortalygy manajynan ellips bojynsha ajnalyp Galaktika kenistiginde birge kozgalady Birneshe kuraushylardan turatyn kosarzhuldyzdar eseli zhuldyzdardyn derbes turgan tүri bolyp sanalady Ashylu metodikasy bojynsha kos zhuldyz korinerlik vizualdy kos zhuldyzdar olardyn kuraushylaryn teleskoptyn komegimen vizualdy bakylauga nemese suretke tүsiruge bolady Spektraldy kos zhuldyzdardyn spektrinin kosarlanu men spektr syzyktarynyn zhylzhu үlgisi spektrli kos zhuldyzdar kosarlanu periody ygysuy bojynsha nemese olardyn spektrlik syzyktarynyn zhiktelui kezinde bajkalady Zherge en zharyk korinetin Sүmbile Sirius zhuldyzy Onyn tomengi sol zhagynan serigi SүmbileB zhuldyzyn bajkauga bolady Habbl teleskopy fotometriyalyk kos zhuldyz bettik kuraushylar arasynda temperatura ajyrmashylygy bolganda kop tүsti dәl elektrfotometriya tәsili onyn zheke zhuldyzdardan ozgeshelikterin korsetedi bolyp bolinedi Fizikalyk zhүje kurajtyn kos zhuldyzdar toby fizikalyk kos zhuldyzdar dep atalady Fizikalyk zhүje kura almajtyn zhuldyzdar optikalyk kos zhuldyzdar dep atalady Zhuldyzdar massasyn bagalajtyn tәsilder kos zhuldyzdar massasyn anyktauga negizdelgen 17 gasyrdyn orta kezinde G Galilej birneshe kos zhuldyzdy ashty 18 gasyrdyn ortasyna dejin ne bary 20 shakty kos zhuldyz ashylsa 20 gasyrdyn ortasyna dejin shamamen 60000 korinerlik kos zhuldyz belgili boldy Қos zhuldyzdardan baska kazir ekiden kop zhuldyzdardan kuralgan Zhuldyzdar shogyry da bar ekeni belgili bolyp otyr Қazakstanda kos zhuldyzdardy zertteumen Astrofizika institutynyn galymdary ajnalysady Persej shokzhuldyzyndagy Algol b Қos zhuldyzy eclipsing binaries Eger kos zhuldyzdyn mүshelerinin kashyktygy zhakyn olardyn syrtky atmosferasyna dejin tartylys kүsh әserin tugyzyp iliktire alsa onda mundaj kos zhuldyzdardyn sapasy ozara auyspaly bolady Bul olardyn әrkajsysy zheke turgandagydan ozgeshe sapalyk sipatka ie etedi Mundaj kos zhuldyzdardyn әjgilisi Algol Arlan zhәne Akku H 1 olardyn bir serigi Қara kurdym boluy mүmkin kos zhuldyzy belgili Kejbir galaktikalyk tumandyktardyn ozegi Қosarzhuldyzdardan kalyptaskan ol Ia alyp zhuldyzdary men zhana zhuldyzdar tuuynyn sebebi esepteledi BajkaluyҚos zhuldyz atauyn binary star William Herschel 1802 zhyly kojgan Ol bylaj zhazady Eger eki zhuldyz bir birine ote zhakyn bolsa belgili uakytta baska zhuldyzdardyn әserine ushyramasa olar ekeui birlesip bir zhүje kurajdy ortak tartylys kүsh olardy bir odaktaska ajnaldyrady Olardy nagyz Қos zhuldyz dep atau kerek eger kez kelgen eki turakty zhuldyz ozara bajlansa biz olardy kos zhuldyz dep atasak bolady Қos zhuldyzdyn tagy bir tүrinin uksatylgan nuskasy Қazirgi magynasynda Қos zhuldyz atauy ozara ortak ozekti oragytyp ajnalatyn bir zhup zhuldyzdy atajmyz Қos zhuldyzdar arasynda teleskoptyn nemese baska kүzetu aspabynyn әserinde karamakka kosarlangan kos zhuldyzda bar Қazir tekserilgen koptegen Қos zhuldyzdyn shynymen kos zhuldyz ba әlde zhaj karamakka solaj korinetin optikalyk kos zhuldyz ba tolyk ajkyndalyp bitken zhok lt ref gt Algash bajkalgan Қos zhuldyzdar Micar zhәne Krest2 Қos zhuldyzdary Micar Қos zhuldyzyn Giovanni Battista Riccioli 1650 zhyly temirkazyk Үlken ayu shok zhuldyzy zhaktan bajkady Degenmen ony G Galilej burynyrak bajkagan boluy mүmkin Ontүstik aspandagy Krest shok zhuldyzynan zharkyragyn Krest2 Қos zhuldyzyn 1685 zhyly Fontene әkej bajkady DerekkozderҚadykenov M M Қazaksha agylshynsha oryssha fizika tehnikalyk sozdik Қazakstan Respublikasy Ұlttyk yadrolyk ortalygynyn Yadrolyk fizika instituty 2010 ISBN 9965 675 57 0 Pronounced Қazak enciklopediyasy VI tom Herschel William 1802 Catalogue of 500 New Nebulae Nebulous Stars Planetary Nebulae and Clusters of Stars With Remarks on the Construction of the Heavens Philosophical Transactions of the Royal Society of London 92 477 528 481 Bibcode 1802RSPT 92 477H 107131 Visual Binaries University of Tennessee Binary and Variable Stars Journey Through the Galaxy Heintz W D Double Stars D Reidel Publishing Company Dordrecht 1978 P 17 ISBN 90 277 0885 1 The Binary Stars Robert Grant Aitken New York Dover 1964 p 1 Vol 1 part 1 p 422 Almagestum Novum Muragattalgan 10 tamyzdyn 2011 zhyly Giovanni Battista Riccioli Bononiae Ex typographia haeredis Victorij Benatij 1651 A New View of Mizar Muragattalgan 7 nauryzdyn 2008 zhyly Leos Ondra accessed on line May 26 2007