Қозыжауырын жебе жақтың оғының сауытсыз қарсыласқа қолданылатын жебесі Қозыжауырын жебелер 1 Түркі заманындағы қозыжауыр

Қозыжауырын жебе – жақтың оғының сауытсыз қарсыласқа қолданылатын жебесі.

Қозыжауырын жебелер. 1. Түркі заманындағы қозыжауырын жебе. ҚР ҰМ қорынан. 2. Түркі заманындағы қозыжауырын жебелердің түрлері. Орыс зерттеушісі А.И. Соловьевтің еңбегінен. 3. Қазақтың қозыжауырын жебесі. Ш. Уәлихановтың суреті.

Сипаты

Қозыжауырын жебе темірден соғылып, жалпақ, жетелі болып жасалды. Оқтың сабына жетесінен кіргізіліп, желімделіп орнатылды. Қозының жауырынына ұқсас пішініне байланысты қазақтар жебенің бұл түрін «қозы жауырын» деп атаған. Жақтың оғының жебесінің бұл түрі көне түркі заманында пайда болды. Көшпелілер обаларынан, молаларынан табылған археологиялық материалдарда жебенің бұл түрі жиі кездеседі. Қозыжауырын жебенің ұштары түрліше – үшбұрышты, тегіс, доғалана келген немесе ішіне қарай ойыс болып жасалған бірнеше нұсқалары болды. Ұшы ойыс болып жасалған кескiр қозыжауырын жебелерді адамның, аңның дене мүшесiн кесiп түсу үшiн қолданды.

Тарихи дерек

Қозыжауырын жебенің әр түрлері қазақтарда ХIХ ғасырға дейін қолданылып келді. Қазақтың қозыжауырын жебенің бір нұсқасының суреті қазақтың алғашқы ғалымы Ш.Ш. Уәлихановтың қазақ қару-жарағы туралы жазған еңбегінде кездеседі. Қозыжауырын жебелі оқ қазақ батырларының қаруы ретінде халық ауыз әдебиетінде де айтылады. Тілдегі метонимиялық құбылысқа байланысты «қозыжауырын жебе» сөзін ауыз әдебиетінде осындай жебелі садақ оғының эвфемистік атауы ретінде де қолданылуы кездеседі: "Саржаға оғын кередi, қозы жауырын көктеме оқ, ұзындығы кез едi ...немесе "Қозы жауырын оқ алды, атып еді өтпеді ...
Демек, ауыз әдебиетінде «қозыжауырын жебе» атауы жебе түрін де және осындай жебелі оқты да білдіреді.

Дереккөздер

ҚАЗАҚТЫҢ ЭТНОГРАФИЯЛЫҚ КАТЕГОРИЯЛАР, ҰҒЫМДАР МЕН АТАУЛАРЫНЫҢ ДӘСТҮРЛI ЖҮЙЕСI. Энциклопедия. – Алматы: РПК “СЛОН”, 2012. – (илл.) ISBN 978-601-7026-17-23-том: К – Қ – 736 бет.ISBN 978-601-7026-21-9

Әдебиеттер

Валиханов Ч.Ч. Вооружение киргиз в древние времена и их военные доспехи. Собрание сочинений. В 5-ти томах. Алма-Ата: Издательство Академии наук Каз ССР, 1961. Т.1;
Ақсауыт. Екi томдық. Алматы: Жазушы, 1977;
Ахметжанов Қ.С. Жараған темір кигендер (батырлардың қару-жарағы, әскери өнері, салт-дәстүрлері). Алматы: Дәуір, 1996;
Соловьев А.И. Оружие и доспехи: Сибирское вооружение: от каменного века до средневековья. Новосибирск: ИНФОЛИО-Пресс, 2003.

[1] ҚАЗАҚТЫҢ ЭТНОГРАФИЯЛЫҚ КАТЕГОРИЯЛАР, ҰҒЫМДАР МЕН АТАУЛАРЫНЫҢ ДӘСТҮРЛI ЖҮЙЕСI. Энциклопедия. – Алматы: РПК “СЛОН”, 2012. – (илл.) ISBN 978-601-7026-17-23-том: К – Қ – 736 бет.ISBN 978-601-7026-21-9