Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Ғаламның жасы (ағылш. Age of the universe) — Физикалық космология бойынша, Жойқын жарылыстан кейін өткен ғаламның космологиялық уақыты. Қазіргі ғаламның жас шамасы Лямбда-CDM моделі бойынша 13.8 млрд жыл (2015 ж.) және 13.787 ± 0.020 млрд жыл (2018 ж.). Өте ұқсас нәтиже берген бірқатар зерттеулер арқылы 20 млн жылға дейін қысқарды. Олардың қатарында (Planck spacecraft) байқаған Ғарыш микротолқынды фон радиациясы, және басқа ғарыштық бақылаулары кіреді. Ғарыштық фон радиациясын өлшеу ғаламның Жойқын жарылыстан бергі суу кезеңін анықтаға көмектесіп, ғаламның (қызылға ығысу) өлшеу бойынша кері экстраполяция жасаап, ғалам жасын есептеуге болады.
Түсіндірілуі
бойынша, ғалам эволюциясы біртұтас, ыстық, тығыз бастапқы күйден қазіргі күйге дейін 13,8 млрд жылдық космологиялық уақытты бастан кешірді деп сипаттайды. Бұл модель теориялық тұрғыдан түсінуге ыңғайлы және WMAP сияқты жоғары дәлдіктегі үлкен қолдау тапты. Дегенмен, алғашқы күйден келіп шығу теориялары өте жорамалды болып есептеледі. Егер біреу Лямбда-CDM моделін түсінікті алғашқы күйден кері шегерсе, ол тез (секундтың аз бөлігінде) сингулярлыққа (singularity) жетіп барады. Бұл "" немесе "Жойқын жарылыс сингулярлығы" ретінде белгілі. Сингулярлықты физикалық мағынада түсіну мүмкін емес, бірақ ол физикалық өлшенетін уақытқа сәйкес келмесе де, оны "Жойқын жарылысқа дейінгі" уақыт өлшемі деп есептеу ыңғайлы. Мысалы, "жойқын жарылудан 10-6 секунд бұрын" - бұл ғалам эволюциясы дәуірлерін жақсы түсіндіреді. Егер біреу сол дәуірді "13,8 миллиард жыл, минус 10-6 секунд бұрын" деп атаса, онда мағынаның дәлдігі жоғалады, өйткені кейінгінің минустық уақыт интервалы алдынғының анықсыздығының шектеуіне ұшырайды.
Теориялық тұрғыда ғалам жасы тіпті де ұзақ болса да, Халықаралық астрономиялық одақ бойынша, қазір "ғалам жасы» деп Лямбда-CDM кеңеюінің ұзақтығын, немесе бақыланатын ғаламның Жойқын жарылыстан бергі өткерген уақытын айтады.
Дереккөздер
- Lawrence, C. R. Planck 2015 Results (18 March 2015). Тексерілді, 24 қараша 2016.
- Planck Collaboration (2018). Planck 2018 results. VI. Cosmological parameters (See PDF, page 15, Table 2, Age/Gyr, last column).. :1807.06209.
- Bennett, C.L. (2013). "Nine-Year Wilkinson Microwave Anisotropy Probe (WMAP) Observations: Final Maps and Results". The Astrophysical Journal Supplement Series 208 (2): 20. :1212.5225. Bibcode 2013ApJS..208...20B. :10.1088/0067-0049/208/2/20. 0067-0049.
- Cosmic Detectives. European Space Agency (2 April 2013). Тексерілді, 15 сәуір 2013.
- Chang, K.. Gauging Age of Universe Becomes More Precise*Ғарыш өлшенген жасы тіпті де дәл болды, The New York Times (9 March 2008).
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Ғalamnyn zhasy agylsh Age of the universe Fizikalyk kosmologiya bojynsha Zhojkyn zharylystan kejin otken galamnyn kosmologiyalyk uakyty Қazirgi galamnyn zhas shamasy Lyambda CDM modeli bojynsha 13 8 mlrd zhyl 2015 zh zhәne 13 787 0 020 mlrd zhyl 2018 zh Өte uksas nәtizhe bergen birkatar zertteuler arkyly 20 mln zhylga dejin kyskardy Olardyn katarynda Planck spacecraft bajkagan Ғarysh mikrotolkyndy fon radiaciyasy zhәne baska garyshtyk bakylaulary kiredi Ғaryshtyk fon radiaciyasyn olsheu galamnyn Zhojkyn zharylystan bergi suu kezenin anyktaga komektesip galamnyn kyzylga ygysu olsheu bojynsha keri ekstrapolyaciya zhasaap galam zhasyn esepteuge bolady Tүsindiriluibojynsha galam evolyuciyasy birtutas ystyk tygyz bastapky kүjden kazirgi kүjge dejin 13 8 mlrd zhyldyk kosmologiyalyk uakytty bastan keshirdi dep sipattajdy Bul model teoriyalyk turgydan tүsinuge yngajly zhәne WMAP siyakty zhogary dәldiktegi үlken koldau tapty Degenmen algashky kүjden kelip shygu teoriyalary ote zhoramaldy bolyp esepteledi Eger bireu Lyambda CDM modelin tүsinikti algashky kүjden keri shegerse ol tez sekundtyn az boliginde singulyarlykka singularity zhetip barady Bul nemese Zhojkyn zharylys singulyarlygy retinde belgili Singulyarlykty fizikalyk magynada tүsinu mүmkin emes birak ol fizikalyk olshenetin uakytka sәjkes kelmese de ony Zhojkyn zharylyska dejingi uakyt olshemi dep esepteu yngajly Mysaly zhojkyn zharyludan 10 6 sekund buryn bul galam evolyuciyasy dәuirlerin zhaksy tүsindiredi Eger bireu sol dәuirdi 13 8 milliard zhyl minus 10 6 sekund buryn dep atasa onda magynanyn dәldigi zhogalady ojtkeni kejinginin minustyk uakyt intervaly aldyngynyn anyksyzdygynyn shekteuine ushyrajdy Teoriyalyk turgyda galam zhasy tipti de uzak bolsa da Halykaralyk astronomiyalyk odak bojynsha kazir galam zhasy dep Lyambda CDM keneyuinin uzaktygyn nemese bakylanatyn galamnyn Zhojkyn zharylystan bergi otkergen uakytyn ajtady DerekkozderLawrence C R Planck 2015 Results 18 March 2015 Tekserildi 24 karasha 2016 Planck Collaboration 2018 Planck 2018 results VI Cosmological parameters See PDF page 15 Table 2 Age Gyr last column 1807 06209 Bennett C L 2013 Nine Year Wilkinson Microwave Anisotropy Probe WMAP Observations Final Maps and Results The Astrophysical Journal Supplement Series 208 2 20 1212 5225 Bibcode 2013ApJS 208 20B 10 1088 0067 0049 208 2 20 0067 0049 Cosmic Detectives European Space Agency 2 April 2013 Tekserildi 15 sәuir 2013 Chang K Gauging Age of Universe Becomes More Precise Ғarysh olshengen zhasy tipti de dәl boldy The New York Times 9 March 2008