Тілдердің топтастырылуы (таптастырылуы) — дүние жүзіндегі тілдердің туыстық жақындығына және грамматикалық құрылысындағы ұқсастықтарына қарай бөлінуі. Бұл белгілеріне қарай дүние жүзіндегі тілдері типологиялық (морфология) (қ. Тілдердің морфологиялық-типологиялық топтастырылуы), генеалогиялық (туыстық) (қ. Тілдердің генеалогиялық топтастырылуы) болып екі үлкен топқа топтастырылады.
Тілдердің топтастырылуы орыс классификация языков — зерттеу мақсатына сай ұқсас белгілеріне қарап әлемдік тілдерді жіктеп топтастыру. Тілдердің топтастырылуы проблемасы тілдерді салыстырып зерттеу нәтижесінде туған, оның екі түрі бар: тілдердің генеалогиялық топтастырылуы және типологиялық топтастырылуы. Бұлардың алғашқысы — тілдердің туыстығына, кейінгісі — тілдердің формалдық және семантикалық ұқсастығына негізделеді. Мақсаты жағынан бұлар бір-біріне жақындамайды, бірақ принципі жағынан байланысты болуы мүмкін. Мәселен, тілдердің генеалогиялық топтастырылуы тек болжам түрінде болған жағдайда көбінесе типологиялық белгілерге негізделеді. Ал олардың дербестігі тілдердің генеалогиялық топтары анықталған жағдайда типологиялық топтастырылу мүмкіндігінен байқалады. Тілдердің топтастырылуынын аймақтық Тілдердің топтастырылуы деп аталатын үшінші түрі бар, ол өз дербестігін сақтағанымен, жоғарыдағы екі топтастырылудың аралығында болып келеді. Аймақтық тілдердің топтастырылуында тілдердің не диалектілердің түйісуіне байланысты тілдік белгілер маңызды рөл атқарады. Тілдердің топтастырылуын генетикалық тұрғыда қарастырғанда отбасы, топ, тарау т.б. таксономиялық (туыстық жақындықты білдіретін) категориялар; типологиялық тұрғыда — тип, класс; аймақтық тұрғыда — аймақ, аудан, зона сияқты категориялар пайдаланылады. Тілдер одағы аймақтық тілдердің топтастырылуының ерекші түрі болып табылады, тек генеалогиялық тілдердің топтастырылуында абсолюттік сипат бар, себебі әрбір тіл тек белгілі бір генеалогиялық топқа кіреді, ол өзгермейді. Типологиялық тілдердің топтастырылуы тіл құрылымы тарихи өзгеріп отыратындықтан, қашанда қатыстық (тұрақты емес) сипатта болады, ал аймақтық тілдердің топтастырылуы неғұрлым тұрақты сипатта болып келеді. Тілдердің топтастырылуы мәселелері 19 ғ.-дан бері зерттеле бастады. Бұл саладағы алғашқы күрделі еңбектердің бірі — И. К. Аделунгтың "Митридат" еңбегі, онда тілдердің топтастырылуының үш түрі бірге қарастырылған. 20 ғ. орта тұсынан бері тілдердің топтастырылуының әр түрінің теориялық принциптері жиі талқылана бастады. Көптеген тілдердің (Африка, Океания, Полинезия) генеалогиясы әлі анықталған жоқ. Кейбір тілдердің туыстығы өте көне заманда болғанына байланысты метагенеалогиялық топтастыру (ностратикалық тілдер) мәселесі түрінде қарастырылуда.
Дереккөздер
- Қазақ тілі. Энциклопедия. Алматы: Қазақстан Республикасы Білім, мәдениет және денсаулық сақтау министрлігі, Қазақстан даму институты, 1998 жыл, 509 бет. ISBN 5-7667-2616-3
- Тіл білімі терминдерінің түсіндірме сөздігі — Алматы. "Сөздік-Словарь", 2005. ISBN 9965-409-88-9
Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
Бұл мақалада еш сурет жоқ. Мақаланы жетілдіру үшін қажетті суретті енгізіп көмек беріңіз. Суретті қосқаннан кейін бұл үлгіні мақаладан аластаңыз.
|
Бұл — мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Tilderdin toptastyryluy taptastyryluy dүnie zhүzindegi tilderdin tuystyk zhakyndygyna zhәne grammatikalyk kurylysyndagy uksastyktaryna karaj bolinui Bul belgilerine karaj dүnie zhүzindegi tilderi tipologiyalyk morfologiya k Tilderdin morfologiyalyk tipologiyalyk toptastyryluy genealogiyalyk tuystyk k Tilderdin genealogiyalyk toptastyryluy bolyp eki үlken topka toptastyrylady Tilderdin toptastyryluy orys klassifikaciya yazykov zertteu maksatyna saj uksas belgilerine karap әlemdik tilderdi zhiktep toptastyru Tilderdin toptastyryluy problemasy tilderdi salystyryp zertteu nәtizhesinde tugan onyn eki tүri bar tilderdin genealogiyalyk toptastyryluy zhәne tipologiyalyk toptastyryluy Bulardyn algashkysy tilderdin tuystygyna kejingisi tilderdin formaldyk zhәne semantikalyk uksastygyna negizdeledi Maksaty zhagynan bular bir birine zhakyndamajdy birak principi zhagynan bajlanysty boluy mүmkin Mәselen tilderdin genealogiyalyk toptastyryluy tek bolzham tүrinde bolgan zhagdajda kobinese tipologiyalyk belgilerge negizdeledi Al olardyn derbestigi tilderdin genealogiyalyk toptary anyktalgan zhagdajda tipologiyalyk toptastyrylu mүmkindiginen bajkalady Tilderdin toptastyryluynyn ajmaktyk Tilderdin toptastyryluy dep atalatyn үshinshi tүri bar ol oz derbestigin saktaganymen zhogarydagy eki toptastyryludyn aralygynda bolyp keledi Ajmaktyk tilderdin toptastyryluynda tilderdin ne dialektilerdin tүjisuine bajlanysty tildik belgiler manyzdy rol atkarady Tilderdin toptastyryluyn genetikalyk turgyda karastyrganda otbasy top tarau t b taksonomiyalyk tuystyk zhakyndykty bildiretin kategoriyalar tipologiyalyk turgyda tip klass ajmaktyk turgyda ajmak audan zona siyakty kategoriyalar pajdalanylady Tilder odagy ajmaktyk tilderdin toptastyryluynyn erekshi tүri bolyp tabylady tek genealogiyalyk tilderdin toptastyryluynda absolyuttik sipat bar sebebi әrbir til tek belgili bir genealogiyalyk topka kiredi ol ozgermejdi Tipologiyalyk tilderdin toptastyryluy til kurylymy tarihi ozgerip otyratyndyktan kashanda katystyk turakty emes sipatta bolady al ajmaktyk tilderdin toptastyryluy negurlym turakty sipatta bolyp keledi Tilderdin toptastyryluy mәseleleri 19 g dan beri zerttele bastady Bul saladagy algashky kүrdeli enbekterdin biri I K Adelungtyn Mitridat enbegi onda tilderdin toptastyryluynyn үsh tүri birge karastyrylgan 20 g orta tusynan beri tilderdin toptastyryluynyn әr tүrinin teoriyalyk principteri zhii talkylana bastady Koptegen tilderdin Afrika Okeaniya Polineziya genealogiyasy әli anyktalgan zhok Kejbir tilderdin tuystygy ote kone zamanda bolganyna bajlanysty metagenealogiyalyk toptastyru nostratikalyk tilder mәselesi tүrinde karastyryluda DerekkozderҚazak tili Enciklopediya Almaty Қazakstan Respublikasy Bilim mәdeniet zhәne densaulyk saktau ministrligi Қazakstan damu instituty 1998 zhyl 509 bet ISBN 5 7667 2616 3 Til bilimi terminderinin tүsindirme sozdigi Almaty Sozdik Slovar 2005 ISBN 9965 409 88 9Bul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet Bul makalada esh suret zhok Makalany zhetildiru үshin kazhetti suretti engizip komek beriniz Suretti koskannan kejin bul үlgini makaladan alastanyz Suretti mynnan tabuga bolady osy makalanyn takyrybyna bajlanysty suret Ortak korda tabyluy mүmkin makalanyn ozge til uikilerindegi nuskalaryn karap koriniz oziniz zhasagan suretti zhүkteniz avtorlyk kukykpen korgalgan suret kospanyz Bul makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz Bul eskertudi dәldep auystyru kazhet