Смерш орыс Смерть шпионам деген сөзден шыққан Екінші дүниежүзілік соғыс кезінде Кеңес Одағындағы бірқатар тәуелсіз қарсы

Смерш (орыс. «Смерть шпионам!» деген сөзден шыққан) — Екінші дүниежүзілік соғыс кезінде Кеңес Одағындағы бірқатар тәуелсіз қарсы барлау ұйымдарының атауы.

(ҚХК) «Смерш» қарсы барлаудың бас бөлімі — әскери қарсы барлау, бастығы — . Тікелей қорғаныс халық комиссары И.В.Сталинге бағынды.
«Смерш» қарсы барлау басқармасы, бастығы — жағалау қызметінің генерал-лейтенанты . Әскери-теңіз флотының халық комиссары бағынды.
Ішкі істер халық комиссариатының «Смерш» қарсы барлау бөлімі, бастығы — . Халық комиссары бағынды.

Смерш

«Смерш» қызметкерінің куәлігі, 1943 ж.
Жалпы мағлұмат
Мемлекет	КСРО
Құрылған уақыты	1943 жыл
Таратылған уақыты	4 мамыр 1946 жыл

Ұйымдасуы

Қорғаныс халық комиссариатының «Смерш» жедел уәкілді аға майоры М.А.Казаковтың генерал-майор қол қойған жеке куәлігі (1943)

1943 жылы 19 сәуірде КСРО халық комиссарлар кеңесінің № 415-138сс құпия қаулысымен КСРО ІІХК Арнайы бөлімдер басқармасының (АББ) негізінде мыналар құрылды:

Қарсы барлау бас басқармасы
1. КСРО қорғаныс халық комиссариаты «Смерш», бастығы — .
2. КСРО әскери-теңіз флоты халық комиссариатының «Смерш» қарсы барлау басқармасы, бастығы — .
3. 1943 жылы 15 мамырда ХКК жоғарыда аталған шешіміне сәйкес, Ішкі істер халық комиссариатының шекара және ішкі әскерлерінің, милицияның және басқа да қарулы құрамалардың агентуралық-жедел қызметтері үшін КСРО ІІХК № 00856 бұйрығымен КСРО ІІХК «Смерш» Қарсы барлау бөлімі (ҚББ) құрылды, бастығы — Мемлекеттік қауіпсіздік комиссары , ал 1944 жылдың мамырында басқа жұмысқа ауысуына байланысты ІІХК кадр бөлімі бастығының бұрынғы орынбасары Владимир Иванович Смирнов КСРО ІІХК «Смерш» ҚББ бастығы болып бекітіліп, соғыстың соңына дейін осы қызметте жұмыс атқарды.

Бұл үш құрылым тәуелсіз қарсы барлау бөлімшелері болды және тек осы бөлімдердің басшылығына бағынды. ҚХК «Смерш» қарсы барлаудың бас басқармасы тікелей қорғаныс халық комиссары Сталинге, ӘТФХК «Смерш» қарсы барлау басқармасы флот халық комиссары , «Смерш» қарсы барлау бөлімі Ішкі істер халық комиссариатында тікелей халық комиссары бағынды. Кейбір зерттеушілердің Берия мен Абакумов Смерш құрылымдарын өзара бақылау мақсатында пайдаланды деген болжамы мұрағаттық дереккөздердің құжаттарымен расталмады.

1943 жылы 21 сәуірде И.В.Сталин «ҚХК («Смерш») бас қарсы барлау басқармасы және оның жергілікті органдары туралы ережені бекіту туралы» № 3222 сс/ов Қаулысына қол қойды. Бұл қаулы құпияда сақталуда.

1943 жылы 31 мамырда И.В.Сталин «ӘТФХК («Смерш») қарсы барлау басқармасы және оның жергілікті органдары туралы ережені бекіту туралы» № 3461 сс/ов Қаулысына қол қойды. Бұл қаулы құпияда сақталуда.

КСРО Қорғаныс халық комиссары И.В.Сталин 1943 жылы 29 сәуірде (№ 1/сш бұйрығы) ҚБББ «Смерштің» жеке құрамы туралы бірінші бұйрығымен негізінен «чекист» арнайы атақтары бар жаңа Главка офицерлеріне шен берудің жаңа тәртібін белгіледі:

«„СМЕРШ“ Қорғаныс халық комиссариатының қарсы барлау бас басқармасы және оның жергілікті органдары туралы Мемлекеттік қорғаныс комитеті бекіткен ережеге сәйкес, —
Б Ұ Й Ы Р А М Ы Н:
1. „СМЕРШ“ органдарының жеке құрамына КСРО Жоғарғы Кеңесі Төралқасының Жарлығымен белгіленген әскери атақтар мынадай тәртіппен берілсін:
„СМЕРШ“ ОРГАНДАРЫНЫҢ БАСҚАРУШЫ ҚҰРАМЫНА:
а) мем. қауіпсіздіктің кіші лейтенант атағы барға — КІШІ ЛЕЙТЕНАНТ;
ә) мем. қауіпсіздіктің лейтенант атағы барға — ЛЕЙТЕНАНТ;
б) мем. қауіпсіздіктің аға лейтенант атағы барға — АҒА ЛЕЙТЕНАНТ;
в) мем. қауіпсіздіктің капитан атағы барға — КАПИТАН;
г) мем. қауіпсіздіктің майор атағы барға — МАЙОР;
ғ) мем. қауіпсіздіктің подполковник атағы барға — ПОДПОЛКОВНИК;
д) мем. қауіпсіздіктің полковник атағы барға — ПОЛКОВНИК;
2. Мемлекеттiк қауiпсiздiк комиссары және одан жоғары шенi бар басқарушы құрамның қалған адамдарға әскери атақтар арнайы тәртіппен берiледi».

Дегенмен, бұл ретте әскери қарсы барлау офицерлері – «смершілдер» (бұл әсіресе аға офицерлерге қатысты) мемлекеттік қауіпсіздіктің арнайы шендерін алған мысалдар жеткілікті. Мысалы, МҚ подполковнигі Г.И.Поляков (шені 1943 жылы 11 ақпанда берілді) 1943 жылдың желтоқсанынан 1945 жылдың наурызына дейін 109-атқыштар дивизиясының «СМЕРШ» қарсы барлау бөлімін басқарды.

Барлық үш «Смерш» мекеменің қызметкерлері өздері қызмет ететін әскери бөлімдер мен құрамалардың нысанды формасы мен айырым белгілерін киюге міндетті болды.

1943 жылы 26 мамырда КСРО Халық Комиссарлар Кеңесінің № 592 Жарлығымен (басылымда жарияланған) КСРО ХКК Смерш органдарының (ҚХК және ӘТФХК) жоғары лауазымды қызметкерлеріне жалпы генералдық шендер берілді.

КСРО ҚХК «Смерш» ҚБББ орталық кеңсесі ІІХК және МҚХК бірге Мәскеудегі Дзержинский алаңы, 2-үй, төртінші және жетінші қабаттарда орналасты.

КСРО ӘТФХК ҚББ орталық кеңсесі Мәскеуде Гоголь желекжолы, 16-да орналасты.

КСРО ҚХК «Смерш» ҚБББ бастығы В.С.Абакумов қосымша Қорғаныс халық комиссарының орынбасары (ол бұл қызметті бір айдан сәл астам уақыт бойы атқарды — 19.04 бастап 25.05.1943 жылға дейін) болып тағайындалғанына қарамастан, 1945 жылдың шілдесіне дейін 2-дәрежелі МҚ комиссары «чекистік» арнайы атағын сақтаған бірден-бір «әскери смершіл» болып табылады.

1943 жылы 24 шілдеде КСРО ӘТФХК «Смерш» ҚББ бастығы П.А.Гладков жағалау қызметінің генерал-майоры болды, ал КСРО ІІХК «Смерш» ҚББ бастығы С.П.Юхимович 1945 жылдың шілдесіне дейін Мемлекеттік қауіпсіздік комиссары болып қала берді.

Қызметі

1941 жылы Сталин КСРО Қорғаныс мемлекеттік комитетінің жау әскерлерімен тұтқынға алынған немесе қоршауда қалған Қызыл Әскер жауынгерлерін мемлекеттік тексеру (сүзгілеу) туралы жарлығына қол қойды. Осындай тәртіп мемлекеттік қауіпсіздік органдарының жедел құрамына қатысты да жүргізілді. Әскери қызметкерлерді сүзу олардың арасынан сатқындарды, тыңшыларды және дезертирлерді анықтауды қамтамасыз етті. Халық Комиссарлары Кеңесінің 1945 жылғы 6 қаңтардағы қаулысымен майдандардың штаб-пәтерінде Смерш органдарының қызметкерлері қатысқан репатриация істері жөніндегі бөлімдер жұмыс істей бастады. Жиналма-айдаушы орындары бұрын неміс әскерлері мен Үшінші рейхтің оккупациялық әкімшілігінің бақылауындағы аумақтарда ұсталған, қазір алға басып келе жатқан Қызыл Әскер басып алған кеңес азаматтарын қабылдау және тексеру үшін құрылды.

Қарсы барлау қызметіндегі Смерштің негізгі қарсыластары: Абвер (1919-1944 жж. неміс барлау және қарсы барлау қызметі), және Германияның , фин және румын әскери барлаулары болды.

СМЕРШ ҚБББ жедел құрамындағы қызмет өте қауіпті болды — орташа есеппен жедел қызметкер 3 ай қызмет етті, содан кейін ол қайтыс болуына немесе жарақатына байланысты шықты. Тек Беларусь жерін азат ету үшін болған шайқастарда 236 әскери қарсы барлаушы қаза тауып, 136-сы хабарсыз кеткен. Кеңес Одағының Батыры атағын алған алғашқы қарсы барлаушы (қайтыс болғаннан кейін) 3-гвардиялық танк әскері 9-механикаландырылған корпусының 71-механикаландырылған бригадасындағы мотоатқыштар батальонының «СМЕРШ» қарсы барлау бөлімінің жедел уәкілді аға лейтенанты П.А. Жидков болды.

ІІХК әскерлеріндегі «Смерш» қарсы барлау бөлімдері келесі міндеттерді шешті:

а) ІІХК әскерлерінің бөліктерінде және олардың айналасындағылар арасында шетелдік барлау органдарының тыңшылық, диверсиялық, террористік және басқа да бүлдіргіш әрекеттерімен күресуге бағытталған жедел-іздестіру іс-шараларын жүргізу;

ә) ІІХК әскерлерінің бөліктеріне еніп кеткен антикеңестік элементтермен күрес;

б) Әскер қатарына алынған, жау қолына түскен және қоршауға түскен әскери қызметкерлерді зерделеу және тексеру;

в) Отанға деген опасыздық және сатқындықпенен, ІІХК әскерлері бөліктерінің мүшесін жаралау және дезертирлік әрекетпен күресу;

г) Әскери қызметкерлердің заңсыз әрекеттері мен олардың қатысуымен болатын оқиғалардың алдын алуы бойынша алдын алу іс-шараларын қолбасшылық арқылы жүргізу;

ғ) ІІХК әскерлері әскери қызметшілерінің, «Смерш» қарсы барлау қызметкерлері мен агенттерінің заңсыз әрекеттері, өлімі фактілері бойынша тергеу жүргізу;

д) ІІХК «Смерш» органдарының құзыретіне жатқызылған істер бойынша қылмыстық істерді қозғау және тергеу жүргізу;

е) Мемлекеттік мерекелер мен маңызды саяси оқиғалар кезінде әскерлердің қауіпсіздігін қамтамасыз ету;

ж) Ішкі істер халық комиссарының арнайы тапсырмаларын орындау;

Осы міндеттерді орындау үшін Смерш қарсы барлау бөлімі және оның жергілікті органдары мыналарға құқылы болды:

а) агентуралы-ақпараттық жұмыстарды жүргізуге;

ә) заңда белгiленген тәртiппен ІІХК әскерлерiнiң әскери қызметшiлерiн, сондай-ақ қылмыстық әрекетке күдiктi азаматтық тұрғындардан олармен байланысты адамдарды ұстауды, тінтуді және қамауға алуды жүзеге асыруға.

б) қамауға алынғандардың істері бойынша прокуратурамен келісім бойынша тиісті сот органдарының немесе КСРО Ішкі істер халық комиссариаты қарамағындағы арнайы жиынның қарауына істерді тапсыруға дейін тергеу жүргізуге;

в) шетелдік барлау агенттері мен антикеңестік элементтердің қылмыстық әрекетін ашуға бағытталған әртүрлі арнайы шараларды қолдануға;

г) қолбасшылықпен алдын ала келісімсіз жедел қажеттілік туындаған жағдайда және жауап алу үшін ІІХК әскерлерінің қатардағы және әміршіл басқарушы құрамын шақыруға;

1943 жылғы мамырдан 1944 жылғы тамызға дейінгі кезеңде СМЕРШ қарсы барлау органдарының жедел-іздестіру іс-шараларының нәтижесінде, ІІХК әскерлері мен олардың айналасындағыларда: Отанын сатқын 293 адам, тыңшылық жасады деген 100 күдікті, неміс басқыншыларына сыбайлас болған 76 адам, 356 дезертир, лаңкестік мақсаты бар 58 адам анықталды.

Тәртіптік іс-шаралары

СМЕРШ ҚБББ қызметі тұтқыннан оралған сарбаздарды сүзгілеуді, сондай-ақ майдан шебін неміс агенттері мен антикеңестік элементтерден алдын ала тазартуды (ІІХК әскерлерімен бірге соғысушы армияның және аумақтық органдардың тылын қорғау үшін) қамтыды. СМЕРШ сияқты Германия жағында соғысқан антикеңестік қарулы топтарда әрекет еткен кеңес азаматтарын іздеуге, ұстауға және тергеуге белсенді қатысты.

Қадағалауы

Сонымен қатар, Смерш әскерлердегі құпия полиция міндетін орындады, әр бөлімшеде күрделі өмірбаяндары бар сарбаздар мен офицерлермен және жалданған агенттермен айналысатын өзінің арнайы қызметкері болды. Басқаша көзқарасты аңду және бақылау үшін Смерш тылдағы және майдандағы азаматтарды бақылаудың тұтас жүйесін құрып, оны қолдады. Өлім қаупі құпия қызметпен ынтымақтастыққа және әскери қызметкерлер мен бейбіт тұрғындарға негізсіз айып тағуға әкелді.

Кеңес Одағына достық тәртіптер орнаған Шығыс Еуропа елдеріне сталиндік террор жүйесінің таралуына СМЕРШ де үлкен рөл атқарды. Мысалы, Польша мен Германия аумағында соғыстан кейін кейбір бұрынғы нацистік концлагерьлер жаңа режимдердің идеологиялық қарсыластарын қуғын-сүргінге ұшырататын орын ретінде Смерш «аясында» жұмысын жалғастырды (негіздеме ретінде бұл туралы бұрынғы нацистік концлагерьде соғыстан кейін бірнеше жыл өткен соң социалистік таңдаудың 60 мыңнан астам қарсыластары болды деген ақпарат беріледі). Дегенмен, кеңестік мұрағат деректері бойынша 1945-1950 жылдар аралығында лагерь арқылы 28 455 тұтқын өткен.

Радио ойындар

Қарсыластармен күресудің бір түрі болды. 1943 жылдан бастап соғыстың соңына дейін КСРО ҚХК Смерш ҚБББ орталық аппараты мен оның майдан бөлімшелерімен 186 радио ойын жүргізілді. Осы «ойындар» кезінде кеңес аумағында 400-ден астам кадрлы қызметкер мен нацистік агент жойылып, ондаған тонна жүк ұсталды. Радио ойындарға негізделген мұндай операцияларды атауға болады:

«Қаршыға»,
«Львов»,
«Бандура»,
«Дуэт»,
«Қазыбек»,

«Тексерушілер»,
«Орманшылар»,
«Байланыстырушы»,
«Арийлер»,
«Янус»,

«Жақындар»,
«Үш аша»,
«Тұман»
және тағы басқалары.

Жәбірлері

Көпшіліктің пікіріне қарамастан, СМЕРШ билігі ешкімді бас бостандығынан айырып немесе ату жазасына кесе алмады, өйткені олар сот органы болмады, сондықтан ұсталғандар «соғыс уақытының заңдарына сәйкес» ешқандай рәсімділіксіз тергеліп, соттан тыс тәртіппен атылды. Халықтың бұл қырғындары еш жерде есепке хаттамаламағандықтан және еш жерде есепке алынбағандықтан, сотсыз және тергеусіз атылған «отанды сатқандардың» нақты саны белгісіз болып қалады: кеңестік қарсы барлау аяушылықты білмеді, - деп бұл жағдайды тарих ғылымдары докторы В.Л.Телицын түсіндіреді. Ресми түрде, үкімдерді әскери трибунал немесе шығарды, ал орта қолбасшылық құрамды тұтқындау үшін санкцияны қарсы барлау қызметкерлері әскердің немесе майданның Әскери кеңесінен, аға және жоғарғы басқарушы құрамға қорғаныс халық комиссарынан алуы керек еді. Бұл тәртіп үнемі сақтала бермеді, қамауға алу үкімсіз жүргізілетін және қамауға алу деп атауға келмейтін. Сондықтан аға және орта шенділерді айтпағанда, тіпті жоғарғы офицер құрамы адамдары да (кеңес генералдары мен маршалдары) бірнеше жыл бойы сотсыз және тергеусіз қамауда болуы мүмкін еді.

Соғыстан кейін

1946 жылы 25 ақпанда мен Қарулы Күштер халық комиссариатына біріктірілді (сол жылдың 15 наурызында Министрлік болып өзгертілді). 1946 жылы 4 мамырда Қарулы Күштер министрлігіне қарасты Смерш қарсы барлау бас басқармасы КСРО мемлекеттік қауіпсіздік министрлігіне берілді және МҚМ 3-бас басқармасына, 1953 жылы наурызда КСРО ІІМ 3-басқармасына өзгертілді, кейіннен әскери қарсы барлау атқарымдарын да орындаған КСРО МҚК Үшінші бас басқармасына кірді.

СМЕРШ ҚБББ жетекшілігі

Басшысы

(1943 жыл 19 сәуір — 1946 жыл 4 мамыр), 2-дәрежелі МҚ комиссары, 1945 жылдың 9 шілдесінен бастап — генерал-полковник. «СМЕРШ» Қарсы барлау бас басқармасы (ҚБББ) бастығы қорғаныс халық комиссары болған И.В.Сталинге тікелей бағынды.

Басшы орынбасарлары

(1943 жыл 19 сәуір — 1946 жыл 4 мамыр), 3-дәрежелі МҚ комиссары, 1943 жылдың 26 мамырынан бастап — генерал-лейтенант.
(1943 жыл 19 сәуір — 1945 жыл 17 желтоқсан), 3-дәрежелі МҚ комиссары, 1943 жылдың 26 мамырынан бастап — генерал-лейтенант.
(1943 жыл 19 сәуір — 1946 жыл 4 мамыр), МҚ комиссары, 1943 жылдың 26 мамырынан бастап — генерал-лейтенант.
(1943 жыл 26 мамыр — 1946 жыл 4 мамыр), генерал-майор, 1944 жылдың 25 қыркүйектен бастап — генерал-лейтенант.

Басшы көмекшілері

Орынбасарлардан басқа, СМЕРШ ҚБББ бастығының 16 көмекшісі болды, олардың әрқайсысы Смерш майдан қарсы барлау бөлімдерінің бірінің қызметін қадағалады.

(1943 ж. сәуір — маусым), МҚ полковнигі, 1943 жылдың 26 мамырынан бастап — генерал-майор.
(1943 — 1946 жыл 4 мамыр), МҚ полковнигі, 1943 жылдың 26 мамырынан бастап — генерал-майор.
(1943 ж. мамыр — 1945 ж. шілде), генерал-майор.
(1943 ж. қыркүйек — 1946 жыл 4 мамыр), генерал-майор, 1944 ж. бастап — генерал-лейтенант (СМЕРШ ҚББ Далалық, 16.10.1943 бастап 2-Украин майданы).
(1943 жыл 29 сәуір — 1944 жыл 4 қазан), МҚ полковнигі, 1943 жылдың 26 мамырынан бастап — генерал-майор.
(1943 ж. мамыр — 1946 жыл 4 мамыр), МҚ полковнигі, 1943 жылдың 6 мамырынан бастап — генерал-майор, с 21 июля 1944 г. — генерал-лейтенант.
(1943 жыл 29 сәуір — 1946 жыл 4 мамыр), МҚ полковнигі, 1943 жылдың 26 мамырынан бастап — генерал-майор.
(1943 жыл 29 сәуір — 1946 жыл 4 мамыр), МҚ полковнигі, 1943 жылдың 26 мамырынан бастап — генерал-майор.
(1943 ж. шілдеде), полковник, 1944 жылдың 31 шілдесінен бастап — генерал-майор. (СМЕРШ ҚББ Орталық, 16.10.1943 бастап Белорус майданы).

СМЕРШ әйгілі қызметкерлері

Жалпы алғанда, соғыс жылдарында төрт Смерш қызметкері ең жоғары марапат — Кеңес Одағының Батыры атағын алды:

аға лейтенант ,
лейтенант Григорий Михайлович Кравцов,
лейтенант ,
лейтенант Василий Михайлович Чеботарев.

Төртеуіне бұл атақ қайтыс болғаннан кейін берілді.

Құрылымы

1943 жылдың сәуір айынан бастап Смерш ҚБББ құрамына келесі бөлімдер кірді, олардың басшылары 1943 жылы 29 сәуірде Қорғаныс халық комиссары Иосиф Сталиннің № 3/сш бұйрығымен бекітілді:

1-бөлім – Қорғаныс халық комиссариатының орталық аппаратында агентуралы-жедел жұмыс (басшысы – МҚ полковнигі, содан соң генерал-майор )
2-бөлім – әскери тұтқындар арасындағы жұмыс, тұтқында болған Қызыл Әскер жауынгерлерін тексеру (басшысы – МҚ подполковнигі )
3-бөлім – Қызыл Әскер тылына лақтырылған агенттермен күрес (басшысы – МҚ полковнигі )
4-бөлім — жау жағында Қызыл Әскер бөліктеріне тасталған агенттерді анықтау бойынша жұмыс (басшысы — МҚ полковнигі )
5-бөлім — әскери аймақтардағы Смерш органдарының жұмысын басқару (басшысы – МҚ полковнигі )
6-бөлім — тергеу (басшысы – МҚ подполковнигі )
7-бөлім — жедел есеп және статистика, БК(б)П ОК, ҚХК, ӘТФХК, шифрлау қызметкерлері әскери номенклатурасын тексеру, аса құпия және құпия жұмысқа жіберім, шетелге жіберілген жұмысшыларды тексеру (басшысы — полковник А.Е. Сидоров; кейін тағайындалды, бұйрықта деректер жоқ)
8-бөлім — жедел техника (басшысы — МҚ подполковнигі Михаил Петрович Шариков)
9-бөлім — тінту, қамауға алу, сырттай бақылау (басшысы — МҚ подполковнигі Александр Евстафьевич Кочетков)
10-бөлім — «С» бөлімі — арнайы тапсырмалар (басшысы — МҚ майоры Александр Михайлович Збраилов)
11-бөлім — шифрлау (басшысы — МҚ полковнигі Иван Александрович Чертов)
Саяси бөлім — полковник Никифор Матвеевич Сиденьков
Кадр бөлімі — МҚ полковнигі Иван Иванович Врадий
Әкімшілік-қаржы-шаруашылық бөлімі — МҚ подполковнигі Сергей Андреевич Половнев
Хатшылық — полковник Иван Александрович Чернов.

ҚХК «Смерш» ҚБББ орталық аппаратында 646 адам жұмыс істеді.

КСРО ІІХК «Смерш» Қарсы барлау бөлімінің бастығы дербес құрылымдық бөлімшенің бастығы ретінде Ішкі істер халық комиссарының өзіне бағынышты болды, өз кезегінде оған екі орынбасары, алты бөлімнің, екі арнайы топтың және хатшылықтың басшылары бағынды. ІІХК «Смерш» қарсы барлауының барлық бөлімшелері қатаң тік бағынышты болды.

ІІХК «Смерш» қарсы барлау бөлімінің орталық аппаратында 94 адам жұмыс істеді.

КСРО ІІХК «Смерш» ҚББ орталық аппаратының құрылымы басшылықтан (басшы және оның 2 орынбасары) және келесі бөлімшелерден тұрды:

хатшылық
арнайы топ
жедел есеп тобы
1-бөлімше — КСРО ІІХК әскерлерінің орталық басқармаларында агентуралы–жедел жұмыс;
2-бөлімше — соғысушы Қызыл Әскердің тылын қорғау бойынша ІІХК әскерлеріндегі «Смерш» ҚББ агентуралы-жедел жұмысын басқару;
3-бөлімше — ІІХК шекара әскерлеріндегі «Смерш» ҚББ агентуралы–жедел жұмысты басқару;
4-бөлімше — ІІХК және ішкі, теміржол, өндірістік, конвой әскерлердегі «Смерш» ҚББ агентуралы-жедел жұмысын басқару;
5-бөлімше — тергеу;
6-бөлімше — ұйымдастыра-жұмылдырушы.

1943 жылдың тамызына қарай ІІХК әскерлерінің бөліктері мен құрамаларында «Смерш» әскери қарсы барлау жүйесіне мыналар кірді:

Майдан тылын күзететін ІІХК «Смерш» ҚББ — 12 орган;

Ішкі әскерлердің Украина және Солтүстік Кавказ аймақтарының ІІХК «Смерш» ҚББ;

Шекаралас аймақтарының ІІХК «Смерш» ҚББ — 10 орган;

Ф.Е. Дзержинский атындағы Арнайы мақсаттағы жеке мотоатқыштар дивизиясының (АМЖМД) ІІХК «Смерш» ҚББ;

ІІХК әскерлерінің Арнайы мақсаттағы жеке мотоатқыштар бригадасының (АМЖМБ) ІІХК «Смерш» ҚББ;

Мәскеу, Куйбышев, Жаңасібір және Свердловск қалаларындағы ІІХК «Смерш» ҚББ, мұнда ерекше маңызды кәсіпорындар мен темір жол тораптарын күзететін ІІХК әскерлерінің бөлімдері мен құрамалары болды.

Майдандардың тылын қорғаушы ІІХК «Смерш» ҚББ майдандардың жойылуына, қалыптасуына немесе қайта аталуына сәйкес үнемі қайта құрылды.

Шекара аймақтарындағы ІІХК бұрынғы арнайы бөлімдері, соғысушы Әскер тылын қорғау жөніндегі ІІХК әскерлері, ІІХК ішкі әскерлерінің аймақтары және оларға бағынысты органдары ІІХК «Смерш» қарсы барлау бөлімшелері болып: шекара аймақтарында, жасақтарда, полктарда, жекелеген комендатураларда — бөлімдерге, бөлімшелерге және «Смерш» топтарына; ішкі әскерлерде, ұқсас құрылымдар — атқыштар дивизиялары мен бригадаларында қайта құрылды. Бұл бөлімшелердің барлығы тек жоғары тұрған ІІХК «Смерш» қарсы барлау бөлімшелеріне бағынды.

Бұл ретте одақтық және автономиялық республикалардағы, өлкелер мен облыстардағы ІІХК — ІІХКБ «Смерш» қарсы барлау бөлімдері-бөлімшелері тиісті ішкі істер халық комиссарлары мен ІІХК бөлімдерінің бастықтарына тікелей бағынышты болды.

Әскердегі жедел жұмыстан басқа, ІІХК «Смерш» ҚББ және ІІХК– ІІХКБ «Смерш» бағынышты бөлімшелері ІІХК мекемелеріне қарсы барлаумен қамтамасыз етуді жүзеге асырды. Бұл ретте аппараттың барлық құрылымдық бөлімшелерінің, соның ішінде шаруашылық және қызмет көрсетуші (асханалар, әскери сауда дүкендері, қосалқы шаруашылықтар, шеберханалар, гараждар және т.б.) қызметкерлерді іріктеуге, зерделеуге және тексеруге ерекше көңіл бөлінді. Олардың ішінде милиция бөлімшелері, өрттен қорғау, жергілікті әуе шабуылына қарсы қорғаныс, мұрағаттар және т.б.

ІІХК «Смерш» ҚББ штат санына дейін жеткізу үшін ІІХК әскерлерінің әскери қызметшілерінен 500 адам іріктелді.

Қауіпсіздік органдарына жұмысқа 21 мен 30 жас аралығындағы үздік офицерлер мен сержанттардың, БК(б)П мүшесі мен кандидаты, БЛКЖО мүшесі, кемінде 7 кластық білімі бар, дені сау адамдар кандидат болып қаралды.

1945 жылы КСРО ІІХК қарсы барлау органдарының құрамында тылды қорғау үшін СМЕРШ қарсы барлау бөлімдері: Германиядағы кеңестік оккупациялық әскерлер тобы, Польшадағы күштердің солтүстік тобы, Аустриядағы күштердің орталық тобы және Мажарстандағы оңтүстік күштер тобы құрылды.

КСРО ӘТФХК «Смерш» ҚББ орталық аппаратының құрылымы келесідей болды:

Хатшылық
1-бөлім (ӘТФ орталық органдары)
2-бөлім (Флоттар мен флотилиялардың Смерш органдарын басқару)
3-бөлім (гарнизондардың СМЕРШ органдарын, тыл органдарын, Әскери-теңіз күштері мекемелерін басқару)
4-бөлім (жедел есеп, статистика)
Тергеу бөлігі
Жедел бөлімі
Шифрлау байланысы бөлімі
Жедел жабдық бөлімі
Кадр бөлімі
Әкімшілік-шаруашылық және қаржы бөлімі

Тағы қараңыз

Жеке бөлім

Дереккөздер

Документ 3222сс/ов. На секретном хранении.
Документ 3461сс/ов. На секретном хранении.
Рожнов Константин. «СМЕРШ»: контрразведка или орудие репрессий? BBC Russian.com
Petra Weber, Justiz und Diktatur: Justizverwaltung und politische Strafjustiz in Thüringen 1945—1961 : Veröffentlichungen zur SBZ-/DDR -Forschung im Institut für Zeitgeschichte, Oldenbourg Wissenschaftsverlag, 2000, p. 99, ISBN 3-486-56463-3.
Чертопруд С. НКВД — НКГБ в годы Великой Отечественной войны. — М., 2005.
Построение системы и совершенствование структуры | СМЕРШ. Глава 11.

[1] Документ 3222сс/ов. На секретном хранении.

[2] Документ 3461сс/ов. На секретном хранении.

[3] Рожнов Константин. «СМЕРШ»: контрразведка или орудие репрессий? BBC Russian.com

[4] Petra Weber, Justiz und Diktatur: Justizverwaltung und politische Strafjustiz in Thüringen 1945—1961 : Veröffentlichungen zur SBZ-/DDR -Forschung im Institut für Zeitgeschichte, Oldenbourg Wissenschaftsverlag, 2000, p. 99, ISBN 3-486-56463-3.

[5] Чертопруд С. НКВД — НКГБ в годы Великой Отечественной войны. — М., 2005.

[6] Построение системы и совершенствование структуры | СМЕРШ. Глава 11.