Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Сарышаян немесе Қыршаян (лат. Scorpiones) – өрмекшітәрізділер класына жататын жәндіктер отряды. Сарышаяндардың 1750-ге тарта түрі белгілі, олардың ішіндегі 50-дей түрі улы болып саналады.
| Сарышаяндар | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||
| ||||||||||
| түрлері | ||||||||||
| 1750 түрі белгілі |
Қазақстанда 2 түрі: Кавказ және шұбар сарышаян тіршілік етеді.
Сарышаянның ірі түрлерінің дене тұрқы 20 сантиметрге дейін жетеді (Pandinus imperator), майдалары - 13 мм болады. Денесі екі бөліктен: баскөкірек және құрсақтан құралады. Құрсақ бөлігі бунақталған болады: алдыңғы бөлігі жуантық, соңғы бөлігі жіңішкеріп, құйрық тәрізді созылыңқы келеді. Қалқанмен қапталған баскөкірегінде екі жұп ортаңғы үлкен көз және 5 жұп ұсақ қаптал көздері болады. Құрсақ бөлігінің ең соңғы буындағы екі жұп улы бездің өзекшесі үшкір шаншарға ашылады. Қыршаян құйрығын қатты сермеп, улы шаншарымен жемін өлтіреді, одан мал жіне адам ауыр сырқаттанады, кейде тіпті өліп кетуі де мүмкін. Сондықтан қыршаяннан сақтану қажет.
Қыршаянның ауыз бөлігінде кішірек қысқышты күйісаяқ және үлкен қысқышты тұтқыаяқтар болады, ол солар арқылы қорегін аулап, ұстап жейді. Қыршаяндар өкпе арқылы тыныс алады, тірілей балалайды, жас қыршаяндар анасының денесінде жабысып жүреді. Қыршаяндар ауа райы жылы және ыстық елдерде , сондай-ақ ылғалды орманда да, құмды шөл далада, кез келген жерлерде тіршілік ете алады.Саны көп. Сарышаянның түрі елдің бәріне таныс. Бұл - аяқтарында үлкен қысқыштары бар, құйрығы тік көтерілген, оның ұшында бүгілген іспегі бар ұзыншақ буынаяқты. Денесінің ұзындығы 20 см. Сарышаяндар туралы аңыздар мен қияли ертегілерде құйрығындағы улы іспегімен қорқытады. Сарышаянның шағуы - шабуылы немесе қорғанысы. Тірі жемтікпен қоректенеді, егер ірі де белсенді жәндікті ұстаса, алдымен улы іспегімен жансыздандырады. Әдетте жәндіктерді, ұсақ сүтқоректілерді және құстарды сарышаян уы өлтіреді, бірақ адамның өлгені туралы мәлімет өте аз. Бұлардың құрғақ шөлді аймақтан кездестіруге болады. Ымырт пен түнде белсенді. Бірнеше жыл өмір сүреді.
Жетісу (Алматы облысы)
Сарышаян - Жетісу өлкесінің шөлдерінің қарапайым тұрғыны, улы жыртқыш. Оның өлшемдері 4 см-ге дейін жетеді, түнгі өмір салтын жүргізеді және оттың жарығына қонаққа келуі мүмкін .
Дереккөздер
- Қ.Қайым,Б.Муханов,Р.Сәтімбекұлы,М.Шаймарданқызы, "Жануартану"(1998), 95 б., ISBN 5-625-03599-7
- Алматы туристік аймағы бойынша экскурсиялардың технологиялық карталары 2016.
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Saryshayan nemese Қyrshayan lat Scorpiones ormekshitәrizdiler klasyna zhatatyn zhәndikter otryady Saryshayandardyn 1750 ge tarta tүri belgili olardyn ishindegi 50 dej tүri uly bolyp sanalady SaryshayandarDүniesi ZhanuarlarZhamagaty BuynayaktylarKishi zhamagaty HeliceralylarTaby ӨrmekshitәrizdilerSaby Scorpiones 1837tүrleri1750 tүri belgili Қazakstanda 2 tүri Kavkaz zhәne shubar saryshayan tirshilik etedi Saryshayannyn iri tүrlerinin dene turky 20 santimetrge dejin zhetedi Pandinus imperator majdalary 13 mm bolady Denesi eki bolikten baskokirek zhәne kursaktan kuralady Қursak boligi bunaktalgan bolady aldyngy boligi zhuantyk songy boligi zhinishkerip kujryk tәrizdi sozylynky keledi Қalkanmen kaptalgan baskokireginde eki zhup ortangy үlken koz zhәne 5 zhup usak kaptal kozderi bolady Қursak boliginin en songy buyndagy eki zhup uly bezdin ozekshesi үshkir shansharga ashylady Қyrshayan kujrygyn katty sermep uly shansharymen zhemin oltiredi odan mal zhine adam auyr syrkattanady kejde tipti olip ketui de mүmkin Sondyktan kyrshayannan saktanu kazhet Қyrshayannyn auyz boliginde kishirek kyskyshty kүjisayak zhәne үlken kyskyshty tutkyayaktar bolady ol solar arkyly koregin aulap ustap zhejdi Қyrshayandar okpe arkyly tynys alady tirilej balalajdy zhas kyrshayandar anasynyn denesinde zhabysyp zhүredi Қyrshayandar aua rajy zhyly zhәne ystyk elderde sondaj ak ylgaldy ormanda da kumdy shol dalada kez kelgen zherlerde tirshilik ete alady Sany kop Saryshayannyn tүri eldin bәrine tanys Bul ayaktarynda үlken kyskyshtary bar kujrygy tik koterilgen onyn ushynda bүgilgen ispegi bar uzynshak buynayakty Denesinin uzyndygy 20 sm Saryshayandar turaly anyzdar men kiyali ertegilerde kujrygyndagy uly ispegimen korkytady Saryshayannyn shaguy shabuyly nemese korganysy Tiri zhemtikpen korektenedi eger iri de belsendi zhәndikti ustasa aldymen uly ispegimen zhansyzdandyrady Әdette zhәndikterdi usak sүtkorektilerdi zhәne kustardy saryshayan uy oltiredi birak adamnyn olgeni turaly mәlimet ote az Bulardyn kurgak sholdi ajmaktan kezdestiruge bolady Ymyrt pen tүnde belsendi Birneshe zhyl omir sүredi Zhetisu Almaty oblysy Saryshayan Zhetisu olkesinin sholderinin karapajym turgyny uly zhyrtkysh Onyn olshemderi 4 sm ge dejin zhetedi tүngi omir saltyn zhүrgizedi zhәne ottyn zharygyna konakka kelui mүmkin DerekkozderҚ Қajym B Muhanov R Sәtimbekuly M Shajmardankyzy Zhanuartanu 1998 95 b ISBN 5 625 03599 7 Almaty turistik ajmagy bojynsha ekskursiyalardyn tehnologiyalyk kartalary 2016