Оңтүстік Торғай алабы

Оңтүстік Торғай алабы Тұран тақтасының құрамдас бөлігі болып табылады, ол Торғай ойысымының оңтүстік-шығыс бөлігін құрайды. Оның негізгі құрылымдық элементі Арысқұм ойысы. Алаптың шығыстағы және оңтүстік-шығыстағы шекаралары ретінде Оралтау мегантиклинорийінің батыс жапсарлары және үлкен Қаратаудың таулы-қатпарлы құрылымдары қаралады. Алаптың батыс шекарасы Төменгі Сырдария күмбезінің шығыс қанаты арқылы етеді, ал солтүстіктегі шартты шекарасы Мыңбұлақ ер тұрқылас құрылымы деп есептеледі.

Мұнда палеозойға дейінгі іргетас бір топ ұңғымалармен аршылған, оған тиесілі таужыныстардың деформацияға ұшырау және дәрежесі Ұлытаудың протерозойлық секциясының осы керсеткіштеріне ұқсас. Қиманың олардан жоғарырақ деңгейінде қоңыр түсті аргиллиттердің, және гравелиттердің қабатшаларын кіріктіретін қоңыр түсті құмтастардан, алевролиттерден және саздардан, сұрғылт түсті алевролиттерден тұратын девон-таскөмір түзілімдері жайғасқан. Кейбір жекелеген аудандарда төменгі юраның астыңғы жапсарында жікқабаттарына тиесілі сұрғылт түсті доломиттенген әктастар және ғасырларында түзілген сұрғылт түсті, біршама берік ұшырасады. Қиманың бұл бөлігі әдетте квазиплатформалық жаралымдарға жатқызылады.

Аталған жаралымдардан жоғары орналасқан , бор, палеоген және неоген түзілімдерінің қимасы құмды, алевролитті және сазды таужыныстардан құралған, бұл қиманың төменгі юра мен жоғарғы юраның төменгі бөлігіне тиесілі бөлігінде көмірлер мен жанғыш тақтатастардың, ортаңғы юрада көмірлі тақтатастардың қабатшалары ұшырасса, жоғарғы юраға қарасты бөлігінде жекелеген карбонатты қойнауқаттар кездеседі. Қимада құмдық және құмдық-алевролиттік қорқоймалар белдемді және жергілікті флюид тіректерімен ұштаса ұшырасады. Аймақтық флюид тірегі ретінде қиманың неокомдық секциясына қарасты сазды қойнауқаттар мен будалар сериясы қаралады.

Алаптың шөгінді тысы өте анық байқалатын құрылымдық жекелену белгілерімен сипатталады. Мұнда меридианға бойлас бағдарланған созылмалы мен жүйесі айқын сағаланады. Сондықтан мұнда Арысқұм, , және Бозінген және оларды бір-бірінен бөлектейтін Ақсай, Ащысай және дараланған. Бұл құрылымдық элементтердің шекаралары көп жағдайда терең жарылымдар арқылы өтеді. ауқымында юра түзілімдерінің қалыңдығы күрт артады, ал платформалық тыстың жалпы қалыңдығы 5,5-6,0 км-ге жетеді.

Алап ауқымында мұнай мен газдың 17 кенорны ашылған, олардың ішінде Арыс және кенорындары газды-конденсатты, ал қалғандары мұнайлы және газды-конденсатты-мұнайлы кендер болып табылады. Екі кенорын - Құмкөл мен - қорларының мөлшері жағынан ірі кенорындарға жатады.

Мұнай туындататуға қабілетті қатқабат ретінде төменгі-ортаңғы юра түзілімдерін алуға болады, бұл түзілімдердің мұнай туындату потенциалы ең жоғары көрсеткіштермен сипатталады. Мұнайдың туындау белдемдері , ал мұнай мен газдың негізгі шоғырлану белдемдері сәйкес келеді.

Алап ауқымында қойнауқаттық қысым мен температураның қалыптан тыс мөлшерлері ұшыраспаған.

Алаптың болашақтағы перспективалары жарылымдарға жапсарлас өңірлерінен, сол сияқты қапталдық бөліктеріндегі сүйірлене тамамдалу және стратиграфиялық тұрғыдан қалқалану белдемдерінен іздеу жұмыстарын жүргізумен байланыстырылады.

Дереккөздер

1. Қазақстанның мұнай энциклопедиясы. 2 томдық - Алматы: "Мұнайшы" Қоғамдық қоры, 2005. ISBN 9965-9765-1-1