Ньютонның екінші заңы

Ньютон екінші заңы - материалдық нүкте импульсінің уақыт бойынша бірінші туындысы нүктеге әсер ететін барлық күштердің қосындысына теңдігі туралы механиканың заңы.

${\displaystyle {\vec {F}}={\frac {d{\vec {p}}}{dt}},}$

${\displaystyle {\vec {p}}}$ — дененің импульсі, ${\displaystyle \ t}$ — уақыт, ал ${\displaystyle {\frac {d}{dt}}}$ — уақыттың туындысы .

Біз күшті бір дененің екінші бір денеге әрекетін сипаттайтын және олардың өзара әрекеттесуінің өлшемі болып табылатын векторлык физикалық шама, ал массаны дененің инерттілігінің сандық сипаттамасы ретінде анықтадық.

Жүргізілген тәжірибелер негізінде дененің үдеуі мен оған әрекет етуші күш арасындағы ${\displaystyle {\overrightarrow {a}}}$ ~ ${\displaystyle {\overrightarrow {F}}}$ ( m = const кезінде) және кез келген дененің үдеуі мен оның массасының арасындағы a ~ ${\displaystyle {\frac {1}{m}}}$ (Ғ= const болғандағы) байланыстарды қарастырдық. Исаак Ньютон осындай бақылаулар мен тәжірибелерді қорытындылай отырып, механиканың ең іргелі заңдарының бірін тұжырымдады.

Ньютонның екінші заңы төмендегіше тұжырымдалады: денеде туындайтын үдеу оған әрекет етуші күшке тура, ал массасына кері пропорционал:

${\displaystyle {\overrightarrow {a}}={\frac {\overrightarrow {F}}{m}}}$

Ньютонның екінші заңының формуласын

${\displaystyle {\overrightarrow {F}}={\overrightarrow {a}}\cdot m}$

түрінде жазу әрі қолдану едәуір ыңғайлы. Өйткені формуланы осылай жазу кезінде, теңдеудің бір жағында қозғалыстағы денеге қатысты шамалар, ал екінші жағында оған әрекет ететін күш қарастырылатын болады.

Егер денеге бірнеше күш әрекет етсе, онда тең әрекетті күшті іздеуіміз керек. Күш векторлық шама болып табылатындықтан, жалпы түрде:

${\displaystyle {\overrightarrow {F}}_{R}={\overrightarrow {a}}\cdot m}$

аламыз, мұндағы ${\displaystyle {\overrightarrow {F}}_{R}}$ — тең әрекетті күш. Бұл теңдеу динамиканың негізгі теңдеуі деп аталады. Бұдан тең әрекетті күш үдеудің шамасы мен бағытын анықтайтыны шығады.

Ньютонның екінші заңының негізінде күш бірлігі енгізіледі. SI жүйесінде күш бірлігіне ньютон (Н) алынған. Ньютон (Н) — бұл массасы 1 кг денеге 1 с ішінде 1 м/с² үдеу тудыратын күш: 1 Н = 1 кг • м/с².

Дереккөздер

1. Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Механика / Жалпы редакциясын басқарған э.ғ.д., профессор Е. Арын — Павлодар: «ЭКО» ҒӨФ. 2007 жыл.-29 1 б. ISBN 9965-08-234-0
2. Рахимбекова З.М. Материалдар механикасы терминдерінің ағылшынша-орысша-қазақша түсіндірме сөздігі ISBN 9965-769-67-2
3. Физика және астрономия: Жалпы білім беретін мектептің 9-сыныбына арналған оқулық. Өңд., толыкт. 2-бас. / Р. Башарұлы, Д. Қазақбаева, У. Токбергенова, Н. Бекбасар. — Алматы: "Мектеп" баспасы, 2009. — 240 бет, суретті. ISBN 9965-36-700-0