Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Несеп, зәр немесе сідік – бүйректен сүзіліп өткен қаннан түзілетін зат алмасу процесінің өнімі.
Зəрдің түзілуі
Зəрдің түзілуіне нефрондар бөлігінің бəрі де қатысады. Бұл кезед мынандай үш процесс болады - "фильтрация, реабсорбция жəне каналдық секреция". Зəрдің түзілуі бүйрек шумағында басталады. Қан бүйрек шумағы арқылы өткен кезде оның сүзілуі нəтижесінде зəрдің алғашқы түрі жедел түзіле бастайды. Əрі қарай фильтрат бүйрек каналшалары жəне жинаушы түтікшелер арқылы өте бастайды. Осының нəтижесінде фильтраттың құрамы айтарлықтай өзгереді.
Химиялық құрамы
Сүтқоректі жануарлар зəрінің 96% су, 4% құрғақ зат: 150-ден астам күрделі қоспалардан: органикалық зат алмасуының өнімдері (мочевина, несеп қышқылы, креатинин, қымыздық қышқылы), минералды тұздар, әр түрлі улы заттардан тұрады. Құрғақ заттың ішінде органикалық қосылыстар 2,5% минералдық заттар 1,5%. Бір тəулік ішінде бөлініп шығатын зəрдің жалпы мөлшеріне қарамай, онымен бірге шығатын заттардың мөлшері орта есеппен біршама тұрақты болады. Сондықтан да организмдердегі зат алмасуға сипаттама беру үшін бір тəулікте бөлініп шығатын зəрдің жəне зəрмен бірге шығатын əр заттың мөлшерін білу қажет.
Қалыпты жағдайда Несептің түсі ақшыл сары, мөлдір болады. Меншікті салм. 1,001 – 1,040 аралығында болады және ол Несептің құрамындағы тығыз заттарға байланысты. Ересек адам организмінде тәулігіне 1000 – 1800 мл Несеп түзіледі. Несептің физикалық-химиялық құрамы сыртқы орта факторларына (ауа температурасы, ылғалдылығы, физ. белсенділік, сұйықтық ішу және тамақтану тәртібі) байланысты болады. Тағамда ақуыз көп болса, Несеп қышқылды, өсімдік тектес тағам көп болса – әлсіз сілтілі болады; Несептегі қышқылдық-сілтілік тепе-теңдіктің бұзылуы әр түрлі несеп тас ауруларына шалдықтырады.
Несептің физикалық-химиялық құрамының өзгеруі жалпы организмде, атап айтқанда, кейбір органдар қызметінің бұзылғандығын көрсетеді. Мысалы, Несепте ақуыздың болуы адамның бүйрек қабынуына ( Нефрит), қуық қабынуына (қ. Цистит), қанттың көп болуы – диабет ауруларына шалдыққандығын білдіреді;ref>О.Д.Дайырбеков, Б.Е.Алтынбеков, Б.К.Торғауытов, У.И.Кенесариев, Т.С.Хайдарова Аурудың алдын алу және сақтандыру бойынша орысша-қазақша терминологиялық сөздік.Шымкент. “Ғасыр-Ш”, 2005 жыл. ISBN 9965-752-06-0</ref>
Зəрдің патологиялық құрамдары
Зəрдің патологиялық құрамдас бөлігіне глюкоза, ақуыздар, кетондық денелер, өттің пигменттері жəне қалыпты нормадағы зəрде өте шағын мөлшерде кездесетін басқа да бірқатар заттар болады.
Глукозурияда жаңа бөлінген зəрде 0,355 ммоль/л шамасындай глюкоза болады. Ал (глюкозаның көбейген кезі) кезінде зəрдегі глюкоза мөлшері кенеттен көбейіп кетеді. Сөйтіп 33,3-66,6 ммоль/л шамасына дейін жетеді. Мұндай жағдай адамда жəне жануарларда анестезиядан кейін, немесе ішкі сезім билегенде жəне қант диабеті ауруы кезінде байқалады.
- (альбуминурия)
Бұл кезде қалыпты нормадағы зəрде ақуыздар өте мардымсыз мөлшерде (альбумин, ) ғана кездеседі. Кейбір сырқаттар кезінде зəрде сарысулық пайда болады. Протеинурия құбылысы бүйрек қабынып ауырған (нефрит) кезінде, жүрек жұмысы бұзылған кезде байқалады. Мұндай сырқаттар кезінде қан ішкі мүшелерде тоқтап тұрып қалады. Организм əр түрлі улануға ұшыраған кезде, сол сияқты ауыр жұқпалы ауруға шалдыққанда байқалатын, эритроциттердің көп мөлшерде жедел ыдырап бұзылуы (гемолиз) кезінде зəрде гемоглобин мен метгемоглобин пайда болады.
Кетонурия - зəрмен бірге айтарлықтай мөлшерде ацетон, ацетосірке қышқылы жəне ß-гидроксимай қышқылының бөлінуі. Қант диабеті кезінде тəулікте 50 г мөлшеріне дейін ацетон бөлінеді, ал жоғарыда аталған екі қышқыл 50 г, тіпті одан да көп мөлшерде бөлінеді.
- Өт пигменттері
Қанда көбейген кезде ол зəрде де көбейіп кетеді. Өт жолы бітеліп қалған кезде жəне кейбір бауыр аурулары (сары ауру) кезінде билирубин қанға сіңеді де бір бөлігі зəрмен бірге бөлініп шығады.
Зəрдің патологиялық құрамдас бөлігіне осылармен қатар зəрдің тұнбалары, бірігіп қатайған бөліктері жəне зəр тастары ураттар жатады. Ондай заттар көбінесе зəр қышқылы мен оның тұздарынан, оскалаттардан, фосфорқышқыл кальцийден тұрады.
Тағы қараңыз
Дереккөздер
- Қазақ Энциклопедиясы, 7 том 2 бөлім
- Биохимия. Медицина университеті баспасы. Алматы
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Nesep zәr nemese sidik bүjrekten sүzilip otken kannan tүziletin zat almasu procesinin onimi Neseppen ydysyAdam neseptin үlgisiZerdin tүziluiZerdin tүziluine nefrondar boliginin beri de katysady Bul kezed mynandaj үsh process bolady filtraciya reabsorbciya zhene kanaldyk sekreciya Zerdin tүzilui bүjrek shumagynda bastalady Қan bүjrek shumagy arkyly otken kezde onyn sүzilui netizhesinde zerdin algashky tүri zhedel tүzile bastajdy Eri karaj filtrat bүjrek kanalshalary zhene zhinaushy tүtiksheler arkyly ote bastajdy Osynyn netizhesinde filtrattyn kuramy ajtarlyktaj ozgeredi Himiyalyk kuramySүtkorekti zhanuarlar zerinin 96 su 4 kurgak zat 150 den astam kүrdeli kospalardan organikalyk zat almasuynyn onimderi mochevina nesep kyshkyly kreatinin kymyzdyk kyshkyly mineraldy tuzdar әr tүrli uly zattardan turady Қurgak zattyn ishinde organikalyk kosylystar 2 5 mineraldyk zattar 1 5 Bir teulik ishinde bolinip shygatyn zerdin zhalpy molsherine karamaj onymen birge shygatyn zattardyn molsheri orta eseppen birshama turakty bolady Sondyktan da organizmderdegi zat almasuga sipattama beru үshin bir teulikte bolinip shygatyn zerdin zhene zermen birge shygatyn er zattyn molsherin bilu kazhet Қalypty zhagdajda Neseptin tүsi akshyl sary moldir bolady Menshikti salm 1 001 1 040 aralygynda bolady zhәne ol Neseptin kuramyndagy tygyz zattarga bajlanysty Eresek adam organizminde tәuligine 1000 1800 ml Nesep tүziledi Neseptin fizikalyk himiyalyk kuramy syrtky orta faktorlaryna aua temperaturasy ylgaldylygy fiz belsendilik sujyktyk ishu zhәne tamaktanu tәrtibi bajlanysty bolady Tagamda akuyz kop bolsa Nesep kyshkyldy osimdik tektes tagam kop bolsa әlsiz siltili bolady Neseptegi kyshkyldyk siltilik tepe tendiktin buzyluy әr tүrli nesep tas aurularyna shaldyktyrady Neseptin fizikalyk himiyalyk kuramynyn ozgerui zhalpy organizmde atap ajtkanda kejbir organdar kyzmetinin buzylgandygyn korsetedi Mysaly Nesepte akuyzdyn boluy adamnyn bүjrek kabynuyna Nefrit kuyk kabynuyna k Cistit kanttyn kop boluy diabet aurularyna shaldykkandygyn bildiredi ref gt O D Dajyrbekov B E Altynbekov B K Torgauytov U I Kenesariev T S Hajdarova Aurudyn aldyn alu zhәne saktandyru bojynsha oryssha kazaksha terminologiyalyk sozdik Shymkent Ғasyr Sh 2005 zhyl ISBN 9965 752 06 0 lt ref gt Zerdin patologiyalyk kuramdaryZerdin patologiyalyk kuramdas boligine glyukoza akuyzdar ketondyk deneler ottin pigmentteri zhene kalypty normadagy zerde ote shagyn molsherde kezdesetin baska da birkatar zattar bolady Glukozuriyada zhana bolingen zerde 0 355 mmol l shamasyndaj glyukoza bolady Al glyukozanyn kobejgen kezi kezinde zerdegi glyukoza molsheri kenetten kobejip ketedi Sojtip 33 3 66 6 mmol l shamasyna dejin zhetedi Mundaj zhagdaj adamda zhene zhanuarlarda anesteziyadan kejin nemese ishki sezim bilegende zhene kant diabeti auruy kezinde bajkalady albuminuriya Bul kezde kalypty normadagy zerde akuyzdar ote mardymsyz molsherde albumin gana kezdesedi Kejbir syrkattar kezinde zerde sarysulyk pajda bolady Proteinuriya kubylysy bүjrek kabynyp auyrgan nefrit kezinde zhүrek zhumysy buzylgan kezde bajkalady Mundaj syrkattar kezinde kan ishki mүshelerde toktap turyp kalady Organizm er tүrli ulanuga ushyragan kezde sol siyakty auyr zhukpaly auruga shaldykkanda bajkalatyn eritrocitterdin kop molsherde zhedel ydyrap buzyluy gemoliz kezinde zerde gemoglobin men metgemoglobin pajda bolady Ketonuriya zermen birge ajtarlyktaj molsherde aceton acetosirke kyshkyly zhene ss gidroksimaj kyshkylynyn bolinui Қant diabeti kezinde teulikte 50 g molsherine dejin aceton bolinedi al zhogaryda atalgan eki kyshkyl 50 g tipti odan da kop molsherde bolinedi Өt pigmentteri Қanda kobejgen kezde ol zerde de kobejip ketedi Өt zholy bitelip kalgan kezde zhene kejbir bauyr aurulary sary auru kezinde bilirubin kanga sinedi de bir boligi zermen birge bolinip shygady Zerdin patologiyalyk kuramdas boligine osylarmen katar zerdin tunbalary birigip katajgan bolikteri zhene zer tastary urattar zhatady Ondaj zattar kobinese zer kyshkyly men onyn tuzdarynan oskalattardan fosforkyshkyl kalcijden turady Tagy karanyzCistit Zәr shygaru zhүjesiDerekkozderҚazak Enciklopediyasy 7 tom 2 bolim Biohimiya Medicina universiteti baspasy Almaty