Гандизм – Махатма Ганди есімімен байланысты ілімдер мен іс-тәжірибелер.Гандизм – діни-философиялық, қоғамдық-саяси ілім, Үндістан буржуазиясы мен империализмге қарсы қозғалыстың .
Гандизм осы ілімнің негізін салушы М.К. Гандидің есіммен аталған. Философиядағы Гандидің ұстаған жолы – объективтік идеалистік бағыт. Оның түпкі негізі құдайдың хақтығын мойындау, оны ақиқатпен қатар қою. «Мен үшін ақиқат – ең басты принцип. Ол ақиқат - құдай» дейді Ганди Оның пікірінше, ақиқат гносеологиядан гөрі діни адамгершілік категориясына жатады. Оған қол жеткізу тек адамның өз бетімен жетілуі, «ізденуі» және ақиқатты өз ісінде жүзеге асыруы арқылы болмақ. Ақиқатты жақын білу құдайды танып білу дей келіп, ол: «Құдайдың алуан түрлі анықтамасы бар, себебі оның көрінуінің өзі алуан түрлі... Мен тек ақиқат түріндегі құдайға бас иемін» дейді.
Ганди ақиқатты абсолютті және относительді деп екіге бөледі. Егер біріншісі мәңгілік принцип «құдай» болса, екіншісі адам санасында болады дейді. Ізденудің мақсаты – абсолюттік ақиқатты, құдайдың мәнін білу. Ол мистикалық «ішкі ой» арқылы аян береді деп біледі. Ақиқатты идеалистік түрде баяндауынан Гандидің көзқарасында релятивизм мен скептицизм элементтерінің барлығы байқалады. Ал реалдылықтың қайшылық арқылы, заңдылық нәтижесінде іске асатынын теріске шығаруына қарағанда Гандидің метафизикалық бағытта екендігі анық көрінеді. Оның этикалық қағидасы джайнизмнен алынған: «тірі жанды зәбірлеуге болмайды» дейтін ахимса идеясына негізделген; ахимсаны сақтау үшін «шыншыл және жау жүрек» болу керек, ол тек сүйіспеншілік, бауырмашылдық арқылы іске асады, дейді Ганди. Гандизмде «сүйіспеншілік заңы» моральдық өзгертуші күшке айланып, «жапа шегу заңдылығымен» толықтырылады. Бұл ілім ахимсаны жақтаушылардан саналы түрде азап шегіп, әр уақытта жанын пида етуге даяр болуды талап етеді. Гандизм қоғамдық-саяси проблемаларды адамгершілік тұрғысынан қарауға көп көңіл бөледі. Ганди ұсынған ұлт бостандығы үшін күрестің негізгі тактикасы «Сатьяграхани», осы зәбірлемеу принципіне сүйенеді. Үндістанның ағылшын үстемділігінен босанып, тәуелсіз болуы («Свардж» - өзін-өзі басқару) тек зәбірлемейтін шаралар арқылы іске асырылуы керек деп үйретеді Ганди. Зәбірлемеу концепциясы Гандизмде біраз өзгерістерге ұшырағаны да белгілі. Гандидің өзі «зәбірлемеуді» күнделікті мәселелерді шешудің жан-жақты құралы деп білгені мәлім. Солай бола тұрса да Үндістанды Жапонияның басып алу қаупі туғанда, оған тойтарыс беру үшін қарулы күш жұмсауды қажет деп білген де осы Ганди болатын. «Сатьяграханы» іске асырудың мықты шартының бірі – Үндістан қауымдағы барлық таптардың достық ынтымағында деп білді Ганди. Ол «қамқорлық» теориясын жақтап, капиталистердің жұмысшыларға, помещиктердің шаруаларға көмектесіп, қоғамдасуына шақырған. Әрине бұл тап күресінің заңдылығын түсінбеуден болған. Гандизм үнділер мен мұсылмандың бірлігі үшін табанды күрес жүргізіп, ұлт бостандығы қозғалысына үнділермен қатар мұсылмандардың да қатысуын қамтамасыз етті. Ганди буржуазия идеология болғандықтан, қоғамды қайта құруға шақырмайды. Себебі, ол «дүниені қозғаушы күш және оны қозғалысқа келтіретін құдайдың өзі белгілеген заң» деп ұққан. Гандидің этикалық көзқарасындағы кедейлікке мейірімділікпен қарау, жапа шегу, тақуалық (аскетизм) принциптері қоғамдағы прогресс адамның өсімпаз мұқтажын қамтамасыз ету арқылы емес, оны саналы түрде тежеу арқылы іске асырылуы керек деген жаңсақ тұжырымға әкеліп соқты, бұның өзі былық пен кедейлікті бүркеушілік болатын. Гандизм философиядағы бұл мистикалық элементтер мен этикадағы тақуашылық, зәбірлемеу принципін асыра бағалап, оны догмаға айналдырып жіберді. Ол Үндістанның әлеуметтік, экономикалық және саяси өркендеу кезеңінде, оның мұрагерлері арасында талас, қайшылықтар тудырмай қойған жоқ.
Дереккөздер
- Саяси түсіндірме сөздік. – Алматы, 2007. ISBN 9965-32-491-3
- (Моя жизнь, М., 1969, с.41).
Бұл мақалада еш сурет жоқ. Мақаланы жетілдіру үшін қажетті суретті енгізіп көмек беріңіз. Суретті қосқаннан кейін бұл үлгіні мақаладан аластаңыз.
|
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Gandizm Mahatma Gandi esimimen bajlanysty ilimder men is tәzhiribeler Gandizm dini filosofiyalyk kogamdyk sayasi ilim Үndistan burzhuaziyasy men imperializmge karsy kozgalystyn Gandizm osy ilimnin negizin salushy M K Gandidin esimmen atalgan Filosofiyadagy Gandidin ustagan zholy obektivtik idealistik bagyt Onyn tүpki negizi kudajdyn haktygyn mojyndau ony akikatpen katar koyu Men үshin akikat en basty princip Ol akikat kudaj dejdi Gandi Onyn pikirinshe akikat gnoseologiyadan gori dini adamgershilik kategoriyasyna zhatady Ogan kol zhetkizu tek adamnyn oz betimen zhetilui izdenui zhәne akikatty oz isinde zhүzege asyruy arkyly bolmak Akikatty zhakyn bilu kudajdy tanyp bilu dej kelip ol Қudajdyn aluan tүrli anyktamasy bar sebebi onyn korinuinin ozi aluan tүrli Men tek akikat tүrindegi kudajga bas iemin dejdi Gandi akikatty absolyutti zhәne otnositeldi dep ekige boledi Eger birinshisi mәngilik princip kudaj bolsa ekinshisi adam sanasynda bolady dejdi Izdenudin maksaty absolyuttik akikatty kudajdyn mәnin bilu Ol mistikalyk ishki oj arkyly ayan beredi dep biledi Akikatty idealistik tүrde bayandauynan Gandidin kozkarasynda relyativizm men skepticizm elementterinin barlygy bajkalady Al realdylyktyn kajshylyk arkyly zandylyk nәtizhesinde iske asatynyn teriske shygaruyna karaganda Gandidin metafizikalyk bagytta ekendigi anyk korinedi Onyn etikalyk kagidasy dzhajnizmnen alyngan tiri zhandy zәbirleuge bolmajdy dejtin ahimsa ideyasyna negizdelgen ahimsany saktau үshin shynshyl zhәne zhau zhүrek bolu kerek ol tek sүjispenshilik bauyrmashyldyk arkyly iske asady dejdi Gandi Gandizmde sүjispenshilik zany moraldyk ozgertushi kүshke ajlanyp zhapa shegu zandylygymen tolyktyrylady Bul ilim ahimsany zhaktaushylardan sanaly tүrde azap shegip әr uakytta zhanyn pida etuge dayar boludy talap etedi Gandizm kogamdyk sayasi problemalardy adamgershilik turgysynan karauga kop konil boledi Gandi usyngan ult bostandygy үshin kүrestin negizgi taktikasy Satyagrahani osy zәbirlemeu principine sүjenedi Үndistannyn agylshyn үstemdiliginen bosanyp tәuelsiz boluy Svardzh ozin ozi baskaru tek zәbirlemejtin sharalar arkyly iske asyryluy kerek dep үjretedi Gandi Zәbirlemeu koncepciyasy Gandizmde biraz ozgeristerge ushyragany da belgili Gandidin ozi zәbirlemeudi kүndelikti mәselelerdi sheshudin zhan zhakty kuraly dep bilgeni mәlim Solaj bola tursa da Үndistandy Zhaponiyanyn basyp alu kaupi tuganda ogan tojtarys beru үshin karuly kүsh zhumsaudy kazhet dep bilgen de osy Gandi bolatyn Satyagrahany iske asyrudyn mykty shartynyn biri Үndistan kauymdagy barlyk taptardyn dostyk yntymagynda dep bildi Gandi Ol kamkorlyk teoriyasyn zhaktap kapitalisterdin zhumysshylarga pomeshikterdin sharualarga komektesip kogamdasuyna shakyrgan Әrine bul tap kүresinin zandylygyn tүsinbeuden bolgan Gandizm үndiler men musylmandyn birligi үshin tabandy kүres zhүrgizip ult bostandygy kozgalysyna үndilermen katar musylmandardyn da katysuyn kamtamasyz etti Gandi burzhuaziya ideologiya bolgandyktan kogamdy kajta kuruga shakyrmajdy Sebebi ol dүnieni kozgaushy kүsh zhәne ony kozgalyska keltiretin kudajdyn ozi belgilegen zan dep ukkan Gandidin etikalyk kozkarasyndagy kedejlikke mejirimdilikpen karau zhapa shegu takualyk asketizm principteri kogamdagy progress adamnyn osimpaz muktazhyn kamtamasyz etu arkyly emes ony sanaly tүrde tezheu arkyly iske asyryluy kerek degen zhansak tuzhyrymga әkelip sokty bunyn ozi bylyk pen kedejlikti bүrkeushilik bolatyn Gandizm filosofiyadagy bul mistikalyk elementter men etikadagy takuashylyk zәbirlemeu principin asyra bagalap ony dogmaga ajnaldyryp zhiberdi Ol Үndistannyn әleumettik ekonomikalyk zhәne sayasi orkendeu kezeninde onyn muragerleri arasynda talas kajshylyktar tudyrmaj kojgan zhok DerekkozderSayasi tүsindirme sozdik Almaty 2007 ISBN 9965 32 491 3 Moya zhizn M 1969 s 41 Bul makalada esh suret zhok Makalany zhetildiru үshin kazhetti suretti engizip komek beriniz Suretti koskannan kejin bul үlgini makaladan alastanyz Suretti mynnan tabuga bolady osy makalanyn takyrybyna bajlanysty suret Ortak korda tabyluy mүmkin makalanyn ozge til uikilerindegi nuskalaryn karap koriniz oziniz zhasagan suretti zhүkteniz avtorlyk kukykpen korgalgan suret kospanyz