Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Будапешт меморандумы — Украинаның Ядролық қаруды таратпау туралы шартқа қосылуына байланысты қауіпсіздік кепілдіктері туралы мемлекетаралық құжат. Құжатқа 1994 жылы 5 желтоқсанда Украина, Ресей, Ұлыбритания және АҚШ басшылары қол қойды.
Будапешт меморандумы
Украинаның Ресейге ядролық қаруды беруді кешіктіруі тек Ресейді ғана емес, АҚШ пен Еуропа елдерін де алаңдатты. Сондықтан олар Украинаның ядролық қарудан тезірек бас тартуы үшін жұмыс істей бастады.
1994 жылы Украина парламенті елдің Ядролық қаруды таратпау туралы шартқа қосылуы туралы заң қабылдады. Заң Украинаның нені қалайтынын нақты анықтады. "Бұл заң ядролық қаруы бар елдер халықаралық деңгейде рәсімделген құжатқа қол қою арқылы Украинаға қауіпсіздік кепілдігін бергеннен кейін күшіне енеді", - делінген заңның 6-бөлімінде. Украина тек Ресейден ғана емес, басқа да делдал елдерден халықаралық деңгейде рәсімделген кепілдік құжатқа қол қоюды сұрады. Украинаның бұл өтінішін медиаторлар – АҚШ пен Ұлыбритания, Ресей де келісті.
1994 жылы 5-6 желтоқсанда Мажарстанның астанасы Будапештте Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымының жыл сайынғы саммиті өтті. Саммиттің бірінші күні АҚШ, Ұлыбритания, Ресей және Украина басшыларының қатысуымен бөлек жиын болды. Кездесуде Билл Клинтон, Джон Мейджор, Борис Ельцин және Леонид Кучма ядролық қаруды Украинадан Ресейге беру және халықаралық қауіпсіздік кепілдіктерін талқылайды. Кездесуде АҚШ, Ұлыбритания, Ресей және Украина арасында халықаралық меморандумға қол қойылады. Оған сәйкес, Украина өз аумағындағы ядролық қаруды Ресейге береді. Екінші жағынан, Ресей ешқашан Украина территориясына талап қоймайды және оның тұтастығына нұқсан келтірмейді, Украинадағы сепаратизмді қолдамайды.
Тараптар халықаралық меморандумға қол қойғаннан кейін Украина өз аумағындағы ядролық қаруды Ресейге береді. Украинадан ядролық қаруды шығару бірнеше жылға созылады және 1996 жылдың маусымында аяқталды.
Меморандум мәтіні
Украинаның Ядролық қаруды таратпау туралы шартқа қосылуына байланысты қауіпсіздікті қамтамасыз ету туралы меморандум Ресей Федерациясы, Ұлыбритания және Солтүстік Ирландия Біріккен Корольдігі, Америка Құрама Штаттары және Украина Украинаның ядролық қаруды таратпау туралы шартқа қосылуын құптай отырып, Ядролық қарусыз мемлекет ретінде ядролық қаруды таратпау, Украинаның белгіленген мерзімде өз аумағынан барлық ядролық қаруды шығару жөніндегі міндеттемесін ескере отырып, жаһандық қауіпсіздіктегі өзгерістерді, соның ішінде қырғи-қабақ соғыстың аяқталуын атап өтіп, ядролық күштерді терең қысқарту шарттары растайды:
- Ресей Федерациясы, Ұлыбритания және Солтүстік Ирландия Біріккен Корольдігі және Америка Құрама Штаттары ЕҚЫҰ Қорытынды актінің қағидаттарына сәйкес Украинаға Украинаның тәуелсіздігін, егемендігін және қолданыстағы шекараларын құрметтеуге өз міндеттемелерін растайды.
- Ресей Федерациясы, Ұлыбритания және Солтүстік Ирландия Біріккен Корольдігі және Америка Құрама Штаттары Украинаның аумақтық тұтастығына немесе саяси тәуелсіздігіне қарсы күш қолдану қоқан-лоққысынан немесе күш қолданудан тартынуға және олардың қаруларының ешқайсысы ешқашан пайдаланылмайтынын растайды.
- Ресей Федерациясы, Ұлыбритания және Солтүстік Ирландия Біріккен Корольдігі және Америка Құрама Штаттары Украинаға ЕҚЫҰ Қорытынды актісінің қағидаттарына сәйкес оқу-жаттығуларды өз мүдделеріне бағындыруға бағытталған экономикалық мәжбүрлеуден бас тартуға өз міндеттемелерін растайды. Украина өз егемендігіне тән құқықтарды және сол арқылы кез келген түрдегі артықшылықтарды қамтамасыз етеді.
- Ресей Федерациясы, Ұлыбритания және Солтүстік Ирландия Біріккен Корольдігі және Америка Құрама Штаттары, егер Украина агрессия актісінің құрбаны болса немесе ядролық қаруды қолдану арқылы агрессия қаупінің объектісі болса, ядролық қаруды таратпау туралы шартқа қатысушы мемлекет ретінде Украинаға көмек көрсету үшін БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесінің шұғыл әрекеттерін іздеуге міндеттемесін растайды.
- Ресей Федерациясы, Ұлыбритания және Солтүстік Ирландия Біріккен Корольдігі және Америка Құрама Штаттары Украинаға қарсы ядролық қаруды ядролық қаруы жоқ ядролық қаруды таратпау туралы шартқа қатысушы кез келген мемлекетке қарсы қолданбау міндеттемесін растайды, оларға, олардың аумақтарына немесе тәуелді аумақтарға, олардың Қарулы Күштерімен бірге әрекет етеді
- Ресей Федерациясы, Ұлыбритания және Солтүстік Ирландия Біріккен Корольдігі, Америка Құрама Штаттары және Украина осы міндеттемелерге әсер ететін жағдай туындаған жағдайда кеңесетін болады.
Ресейдің Будапешт меморандумын бұзуы
2014 жылы Украинада Еуропалық Одақпен өзара интеграциялық келісімге қол қоюды талап еткен адамдар Киевтің орталығында шерулер бастады. Ел президенті Виктор Янукович Ресейге қашып кетті. Украинадағы дүрбелеңді пайдаланған Ресей Қырымда жалған референдум өткізіп, түбектің Ресейге қосылғанын жариялады. Бұған қоса, Украинаның шығысында үкіметке қарсы көтеріліске шыққан ресейлік сепаратистерді қару-жарақ пен азық-түлікпен қамтамасыз етеді. Осылайша, ол Будапешт меморандумының шарттарын бұзады. Осыдан кейін меморандумға қол қоюға араша болған АҚШ пен Ұлыбритания, сондай-ақ Еуроодақ елдері Ресейге қарсы экономикалық санкциялар енгізді. Бұл санкциялар жыл сайын ұзартылып келеді.
Қорытынды
2014-2022 жылдардағы оқиғалар Будапешт меморандумына қатысты тағы да қызу пікірталас тудырды. Қырым Ресейге қосылғаннан кейін «Үлкен жетілік» өкілдері: Ұлыбритания, Германия, Италия, Канада, Франция, Жапония және АҚШ Ресейдің Будапешт меморандумын бұзғанын жариялады, өйткені бұл елдер өкілдерінің пікірінше, Ресей Федерация осы меморандумның 1-тармағын бұзып, Украинаның егемендігі мен аумақтық шекарасын бұзды.
Украинаның қазіргі президенті В.А.Зеленский 2022 жылдың ақпанында егер қол қойған елдер конференцияға жиналып, белгілі бір әрекеттер жасамаса, меморандумды жоққа шығарамыз деген болатын. Ол сондай-ақ бұл меморандумнан шығу Украинаға өзінің ядролық мәртебесін қайтаруға мүмкіндік береді деп қосты. Бірақ өзінің ядролық мәртебесін қайтару әрекеті үшін Украина ЯҚТШ-ға (Ядролық қаруды таратпау туралы шарт) қосылу туралы келісімді денонсациялауы керек, бұл халықаралық қатаң санкцияларға жауап береді. Ресей тарапы конституциялық емес әскери төңкеріс арқылы ел басшылығына келген Украинаның жаңа үкіметімен ешқандай келісімге қол қоймағанын, сондықтан Будапешт меморандумының ережелерін бұза алмайтынын мәлімдейді.
Бұл меморандумның тағдыры туралы айтатын болсақ, бұл заңды түрде күрделі құжат. Тараптардың ратификациясы мен нақты белгіленген жауапкершілігінің болмауы құжатты заңды күшінен айырады, сондықтан тараптардың ешқайсысы оны анықтама бойынша бұза алмайды.
Дереккөздер
- Будапешт меморандумы: Украина неліктен ядролық қаруын Ресейге берді? https://massaget.kz/layfstayl/alemtanu/70368/?ysclid=lu6kstv1dg401791180
- Украинаның ядролық қарудан бас тартуы. Будапешт меморандумы 1994 Толық мәтіні және түсініктеме https://ava.md/ru/stati/ukraine/otkaz-ukrainy-ot-yadernogo-oruzhiya-budapeshtskiy/?ysclid=lu6iokygzp129819776
- Будапешт меморандумы https://dzen.ru/a/ZQlEljnZRUzMt3d2
- Тарих беттері: Будапешт меморандумы https://irsepi.ru/stranicy-istorii-budapeshtskij-memorandum/?ysclid=lu6itxcalg832720064
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Budapesht memorandumy Ukrainanyn Yadrolyk karudy taratpau turaly shartka kosyluyna bajlanysty kauipsizdik kepildikteri turaly memleketaralyk kuzhat Қuzhatka 1994 zhyly 5 zheltoksanda Ukraina Resej Ұlybritaniya zhәne AҚSh basshylary kol kojdy Budapesht memorandumyUkrainanyn Resejge yadrolyk karudy berudi keshiktirui tek Resejdi gana emes AҚSh pen Europa elderin de alandatty Sondyktan olar Ukrainanyn yadrolyk karudan tezirek bas tartuy үshin zhumys istej bastady Surette soldan onga karaj Bill Klinton Boris Elcin Leonid Kravchuk 1994 zhyly 14 kantarda Ukrainany odan әri yadrolyk karusyzdandyru turaly үshzhakty mәlimdemege kol kojgannan kejin 1994 zhyly Ukraina parlamenti eldin Yadrolyk karudy taratpau turaly shartka kosyluy turaly zan kabyldady Zan Ukrainanyn neni kalajtynyn nakty anyktady Bul zan yadrolyk karuy bar elder halykaralyk dengejde rәsimdelgen kuzhatka kol koyu arkyly Ukrainaga kauipsizdik kepildigin bergennen kejin kүshine enedi delingen zannyn 6 boliminde Ukraina tek Resejden gana emes baska da deldal elderden halykaralyk dengejde rәsimdelgen kepildik kuzhatka kol koyudy surady Ukrainanyn bul otinishin mediatorlar AҚSh pen Ұlybritaniya Resej de kelisti 1994 zhyly 5 6 zheltoksanda Mazharstannyn astanasy Budapeshtte Europadagy kauipsizdik zhәne yntymaktastyk ujymynyn zhyl sajyngy sammiti otti Sammittin birinshi kүni AҚSh Ұlybritaniya Resej zhәne Ukraina basshylarynyn katysuymen bolek zhiyn boldy Kezdesude Bill Klinton Dzhon Mejdzhor Boris Elcin zhәne Leonid Kuchma yadrolyk karudy Ukrainadan Resejge beru zhәne halykaralyk kauipsizdik kepildikterin talkylajdy Kezdesude AҚSh Ұlybritaniya Resej zhәne Ukraina arasynda halykaralyk memorandumga kol kojylady Ogan sәjkes Ukraina oz aumagyndagy yadrolyk karudy Resejge beredi Ekinshi zhagynan Resej eshkashan Ukraina territoriyasyna talap kojmajdy zhәne onyn tutastygyna nuksan keltirmejdi Ukrainadagy separatizmdi koldamajdy Taraptar halykaralyk memorandumga kol kojgannan kejin Ukraina oz aumagyndagy yadrolyk karudy Resejge beredi Ukrainadan yadrolyk karudy shygaru birneshe zhylga sozylady zhәne 1996 zhyldyn mausymynda ayaktaldy Memorandum mәtiniBudapesht memorandumy 2 zhәne 3 tarmaktar Ukrainanyn Yadrolyk karudy taratpau turaly shartka kosyluyna bajlanysty kauipsizdikti kamtamasyz etu turaly memorandum Resej Federaciyasy Ұlybritaniya zhәne Soltүstik Irlandiya Birikken Koroldigi Amerika Қurama Shtattary zhәne Ukraina Ukrainanyn yadrolyk karudy taratpau turaly shartka kosyluyn kuptaj otyryp Yadrolyk karusyz memleket retinde yadrolyk karudy taratpau Ukrainanyn belgilengen merzimde oz aumagynan barlyk yadrolyk karudy shygaru zhonindegi mindettemesin eskere otyryp zhaһandyk kauipsizdiktegi ozgeristerdi sonyn ishinde kyrgi kabak sogystyn ayaktaluyn atap otip yadrolyk kүshterdi teren kyskartu sharttary rastajdy Resej Federaciyasy Ұlybritaniya zhәne Soltүstik Irlandiya Birikken Koroldigi zhәne Amerika Қurama Shtattary EҚYҰ Қorytyndy aktinin kagidattaryna sәjkes Ukrainaga Ukrainanyn tәuelsizdigin egemendigin zhәne koldanystagy shekaralaryn kurmetteuge oz mindettemelerin rastajdy Resej Federaciyasy Ұlybritaniya zhәne Soltүstik Irlandiya Birikken Koroldigi zhәne Amerika Қurama Shtattary Ukrainanyn aumaktyk tutastygyna nemese sayasi tәuelsizdigine karsy kүsh koldanu kokan lokkysynan nemese kүsh koldanudan tartynuga zhәne olardyn karularynyn eshkajsysy eshkashan pajdalanylmajtynyn rastajdy Resej Federaciyasy Ұlybritaniya zhәne Soltүstik Irlandiya Birikken Koroldigi zhәne Amerika Қurama Shtattary Ukrainaga EҚYҰ Қorytyndy aktisinin kagidattaryna sәjkes oku zhattygulardy oz mүddelerine bagyndyruga bagyttalgan ekonomikalyk mәzhbүrleuden bas tartuga oz mindettemelerin rastajdy Ukraina oz egemendigine tәn kukyktardy zhәne sol arkyly kez kelgen tүrdegi artykshylyktardy kamtamasyz etedi Resej Federaciyasy Ұlybritaniya zhәne Soltүstik Irlandiya Birikken Koroldigi zhәne Amerika Қurama Shtattary eger Ukraina agressiya aktisinin kurbany bolsa nemese yadrolyk karudy koldanu arkyly agressiya kaupinin obektisi bolsa yadrolyk karudy taratpau turaly shartka katysushy memleket retinde Ukrainaga komek korsetu үshin BҰҰ Қauipsizdik Kenesinin shugyl әreketterin izdeuge mindettemesin rastajdy Resej Federaciyasy Ұlybritaniya zhәne Soltүstik Irlandiya Birikken Koroldigi zhәne Amerika Қurama Shtattary Ukrainaga karsy yadrolyk karudy yadrolyk karuy zhok yadrolyk karudy taratpau turaly shartka katysushy kez kelgen memleketke karsy koldanbau mindettemesin rastajdy olarga olardyn aumaktaryna nemese tәueldi aumaktarga olardyn Қaruly Kүshterimen birge әreket etedi Resej Federaciyasy Ұlybritaniya zhәne Soltүstik Irlandiya Birikken Koroldigi Amerika Қurama Shtattary zhәne Ukraina osy mindettemelerge әser etetin zhagdaj tuyndagan zhagdajda kenesetin bolady Resejdin Budapesht memorandumyn buzuy2014 zhyly Ukrainada Europalyk Odakpen ozara integraciyalyk kelisimge kol koyudy talap etken adamdar Kievtin ortalygynda sheruler bastady El prezidenti Viktor Yanukovich Resejge kashyp ketti Ukrainadagy dүrbelendi pajdalangan Resej Қyrymda zhalgan referendum otkizip tүbektin Resejge kosylganyn zhariyalady Bugan kosa Ukrainanyn shygysynda үkimetke karsy koteriliske shykkan resejlik separatisterdi karu zharak pen azyk tүlikpen kamtamasyz etedi Osylajsha ol Budapesht memorandumynyn sharttaryn buzady Osydan kejin memorandumga kol koyuga arasha bolgan AҚSh pen Ұlybritaniya sondaj ak Euroodak elderi Resejge karsy ekonomikalyk sankciyalar engizdi Bul sankciyalar zhyl sajyn uzartylyp keledi Қorytyndy2014 2022 zhyldardagy okigalar Budapesht memorandumyna katysty tagy da kyzu pikirtalas tudyrdy Қyrym Resejge kosylgannan kejin Үlken zhetilik okilderi Ұlybritaniya Germaniya Italiya Kanada Franciya Zhaponiya zhәne AҚSh Resejdin Budapesht memorandumyn buzganyn zhariyalady ojtkeni bul elder okilderinin pikirinshe Resej Federaciya osy memorandumnyn 1 tarmagyn buzyp Ukrainanyn egemendigi men aumaktyk shekarasyn buzdy Ukrainanyn kazirgi prezidenti V A Zelenskij 2022 zhyldyn akpanynda eger kol kojgan elder konferenciyaga zhinalyp belgili bir әreketter zhasamasa memorandumdy zhokka shygaramyz degen bolatyn Ol sondaj ak bul memorandumnan shygu Ukrainaga ozinin yadrolyk mәrtebesin kajtaruga mүmkindik beredi dep kosty Birak ozinin yadrolyk mәrtebesin kajtaru әreketi үshin Ukraina YaҚTSh ga Yadrolyk karudy taratpau turaly shart kosylu turaly kelisimdi denonsaciyalauy kerek bul halykaralyk katan sankciyalarga zhauap beredi Resej tarapy konstituciyalyk emes әskeri tonkeris arkyly el basshylygyna kelgen Ukrainanyn zhana үkimetimen eshkandaj kelisimge kol kojmaganyn sondyktan Budapesht memorandumynyn erezhelerin buza almajtynyn mәlimdejdi Bul memorandumnyn tagdyry turaly ajtatyn bolsak bul zandy tүrde kүrdeli kuzhat Taraptardyn ratifikaciyasy men nakty belgilengen zhauapkershiliginin bolmauy kuzhatty zandy kүshinen ajyrady sondyktan taraptardyn eshkajsysy ony anyktama bojynsha buza almajdy DerekkozderBudapesht memorandumy Ukraina nelikten yadrolyk karuyn Resejge berdi https massaget kz layfstayl alemtanu 70368 ysclid lu6kstv1dg401791180 Ukrainanyn yadrolyk karudan bas tartuy Budapesht memorandumy 1994 Tolyk mәtini zhәne tүsinikteme https ava md ru stati ukraine otkaz ukrainy ot yadernogo oruzhiya budapeshtskiy ysclid lu6iokygzp129819776 Budapesht memorandumy https dzen ru a ZQlEljnZRUzMt3d2 Tarih betteri Budapesht memorandumy https irsepi ru stranicy istorii budapeshtskij memorandum ysclid lu6itxcalg832720064